چرخش محسوس صیانتی‌ها در سالِ انتخابات

هم‌میهن نوشت: بهارستان روز گذشته مهمان وزیر ارتباطات بود تا او از آرزو‌های خود برای ایرانی‌ها سخن بگوید. وزیری که به دنبال جمع‌کردن بساط فیلترشکن‌فروشی است، بازاری که برای عده‌ای اندک، منبع درآمدی عالی شده و این روز‌ها مافیای خاص خود را دارد که اقلیتی پرقدرت را شامل می‌شوند. البته گفته وزیر را می‌توان به‌گونه‌ای دیگر نیز تعبیر کرد به این معنا که به‌زودی اینترنت ملی فراگیر خواهد شد تا فلیترشکن به‌طور کامل بی‌معنا شود هرچند که او برای رسیدن به این هدف مسیر سختی را در پیش دارد. با این حال مهمتر و عجیب‌تر از آرزو‌های وزیر، چرخش مجلس صیانتی درباره اینترنت بود، مجلسی که همچنان تصویب طرح صیانت را در کمیسیون ویژه اصل ۸۵ در دستور کار خود دارد.

با این حال اعتراض برخی از مجلسی‌ها به کیفیت پایین اینترنت موجب شد تا کمیسیون صنایع و معادن درباره علل پایین بودن کیفیت و سرعت اینترنت گزارشی را تهیه و ارائه دهد. این گزارش که بیشتر نوعی کلی‌گویی است نکات قابل تأملی نیز داشت. برای نمونه استفاده ۶۴ درصد از کاربران از فیلترشکن و پایین آمدن امنیت شبکه سایبری از جزئیات این گزارش بود. هرچند منابع غیررسمی مؤید این است که امروز بیش از ۹۰ درصد از کاربران از جمله مقامات ارشد لشکری و کشوری از فیلترشکن استفاده می‌کنند.

عملکرد مجلس یازدهم درباره وضعیت اینترنت و فضای مجازی قابل‌دفاع نیست، زیرا این مجلس از همان روز‌های نخست به‌دنبال محدود کردن دسترسی به اینترنت بود. برای همین اولین ورود مجلس یازدهم به فضای مجازی به طرح صیانت از حقوق کاربران باز می‌گردد به طرحی که از اواسط سال ۱۴۰۰ بر سر زبان‌ها افتاد و حاشیه‌های فراوانی نیز به همراه داشت. این طرح در اواخر سال ۱۴۰۰ در قالب تشکیل کمیسیونی ویژه ذیل اصل ۸۵ در مجلس کلید خورد و همچنان نیز در این کمیسیون قرار دارد. هرازچندگاهی اخباری مبنی بر تصویب آن توسط این کمیسیون و ارسال آن به شورای نگهبان مطرح می‌شود، اما هنوز به‌طور رسمی خبری درباره آن اعلام نشده است.

کندی اینترنت بعد از اعتراضات سراسری به جان باختن مهسا امینی در سال گذشته آغاز شده و همچنان ادامه‌دار است. بعد از این اعتراضات بود که بسیاری از پلتفرم‌ها فیلتر شدند و همچنان نیز فیلتر هستند. کندی اینترنت موجب شده تا بار‌ها وزیر ارتباطات درباره دلایلش مواردی را بیان کند، اما اخیراً عیسی زارع‌پور بعد از کلی مقاومت در عدم پذیرش کاهش سرعت اینترنت اعلام کرد: «علت قطعی یا کندی ارتباط موبایل‌ها برخی مواقع در تهران، تخریب دکل (بی‌تی‌اس) هاست. در حال حاضر ۱۰۰ مورد درخواست اهالی یک محله در تهران داریم که خواهان برداشته شدن بی‌تی‌اس آن محله شده‌اند.» با این حال برخی از کارشناسان معتقدند که کندی اینترنت به اجرای طرح صیانت بر‌می‌گردد.

هرچند این موضوع از سوی برخی از نمایندگان رد شده است، زیرا به گفته آن‌ها طرح صیانت، هنوز در کمیسیون است و هنوز به مرحله ابلاغ نرسیده است؛ بنابراین مسئولیت افزایش قیمت و کندی سرعت اینترنت متوجه وزیر ارتباطات است. درباره کندی اینترنت و نبود کیفیت آن در کنار گران بودن قیمت آن هیچ پاسخ قانع‌کننده‌ای از سوی متولیان وجود ندارد و بدون تردید این رویه در آینده نه‌تن‌ها بهبود نمی‌یابد بلکه بغرنج‌تر نیز خواهد شد. با این حال این روز‌ها ورود مجلس به این موضوع، آن هم در شرایطی که این مجلس به طور جد دنبال طرح صیانت از فضای مجازی است، می‌تواند تنها رنگ‌وبوی انتخاباتی داشته باشد.

در مجلس چه گذشت؟

روز گذشته کمیسیون صنایع و معادن مجلس در مورد بررسی کیفیت اینترنت و شاخص‌های مرتبط با آن با رویکرد چالش‌های ایجادشده برای شهروندان و کسب‌وکار‌های اینترنتی گزارشی را قرائت کرد. براساس این گزارش ۶۴ درصد از کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند و سهم پهنای باند ناشناس به ۲۵ درصد رسیده است. روح‌الله عباسپور، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن این گزارش را قرائت کرد. او گفت: «مطابق با هدف‌گذاری لایحه برنامه هفتم توسعه کشور، سهم تولید ناخالص داخلی GDP از اقتصاد دیجیتال به‌عنوان یکی از پایه‌های توسعه پایدار کشور از رقم ۸ درصد در سال ۱۴۰۱ باید به سهم ۱۵ درصد در سال ۱۴۰۶ افزایش یابد.»

او ادامه داد: «براساس نظر‌سنجی‌های معتبر حدود ۶۴ درصد از کاربران از ابزار‌های فیلترشکن یا VPN استفاده می‌کنند که برخی مداوم و برخی موردی برای مراجعه به سکو‌های موردنظر خود بهره می‌برند. سهم پهنای باند ناشناس در شبکه کمتر از ۵ درصد بین‌الملل در سال گذشته به حدود ۲۵درصد در حال حاضر رسیده است.»

در جریان بررسی این گزارش، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به اینکه در دو سال گذشته تلاش گسترده‌ای برای نوسازی زیرساخت‌های ارتباطی در لایه‌های مختلف انجام دادیم، افزود: «در چهار لایه دسترسی، تجمیع شبکه‌های استانی و شهری، شبکه مادر مخابراتی و دروازه‌های ورودی اینترنت به کشور اقدامات زیادی انجام شده است. در لایه ورودی اینترنت کشور در دو سال گذشته ما سعی کردیم منابع ورودی را تنوع بخشیده و میزان اینترنت ورودی را بیش از دو برابر نیاز کشور تامین کنیم.» او تاکید کرد: «بنده معتقد هستم که می‌توانیم بساط فیلترشکن‌فروشی را جمع کنیم. البته آرزو می‌کنم هیچ ایرانی برای هیچ نیازی سراغ فیلترشکن نرود.»

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس نیز در این جلسه با تاکید بر اینکه یکی از نکاتی که در آغاز به کار، وزیر ارتباطات قول دادند، موضوع راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بود که مجلس و دولت هم عزم خود را جزم کردند که در همین دولت و در طول این چهار سال این کار به پایان برسد، اظهار داشت: «با گزارش‌هایی که دیدم در این زمینه سرعت خوبی وجود دارد. در حوزه خدمات دولت الکترونیک و سکو‌های ارائه خدمات به مردم باید به‌نحوی گام برداشت که اقتصاد دیجیتال در حوزه کسب‌وکار‌ها توسعه پیدا کند.» او ادامه داد: «ما برای رسیدن به سهم ۱۵درصدی اقتصاد دیجیتال در اقتصاد کشور باید از نیروی جوان موجود استفاده کنیم. جوانان بین ۳۰ تا ۴۰ سال، بیشترین جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند که در حوزه اطلاعات نیز متخصصان زیادی داریم. این یک فرصت استثنایی برای کشور است که باید به آن توجه کنیم.»

عزت‌الله اکبری‌تالارپشتی، نماینده قائمشهر با اشاره به اینکه در تصمیم‌گیری برای فضای مجازی آشفتگی وجود دارد، توضیح داد: «در حوزه فضای مجازی در یک طرف وزیر ارتباطات قرار دارد که پاسخگوی مجلس است، اما از طرف دیگر حداقل ۷ مرجع دیگر وجود دارند که در حال تصمیم‌گیری و باز و مسدود کردن هستند که نشان‌دهنده آشفتگی در صحنه تصمیم‌گیری است که موجب نگرانی مردم شده است.»

رضا تقی‌پور، نماینده تهران، با تاکید بر لزوم سامان‌دهی وی پی‌ان‌ها گفت: «امروز صاحبان اصلی شبکه‌های وی‌پی‌ان و فیلترشکن از این ابزار‌ها به‌عنوان بدافزار استفاده می‌کنند و با تولید پهنای باند مزاحم، موجب اشباع شدن شبکه در ساعات اوج استفاده و موجب اشغال پهنای غیرواقعی می‌شوند؛ در این زمینه نیز باید تدبیری اندیشیده شود تا با سرمایه‌گذاری مناسب در حوزه امنیت که بیشتر توسط دولت باید صورت بگیرد، این مشکلات برطرف شود.»

غلامرضا نوری قزلجه، نماینده بستان‌آباد با بیان اینکه ما اکنون در خصوص اینترنت در کشور صحبت می‌کنیم، اما باید یادآور شد که بخشی از مردم در روستا‌ها نه‌تن‌ها به اینترنت دسترسی ندارند بلکه به تلفن ثابت و سیار نیز متصل نیستند، وزیر ارتباطات باید به این موضوع توجه کند، تصریح کرد: «تنوع نهاد‌های اعمال‌کننده فیلترینگ حاکی از یک نابسامانی در این حوزه است؛ حتی برخی از شورا‌ها که هنوز از مجلس شورای اسلامی مجوز قانونی ندارند در این حوزه اعمال‌نظر می‌کنند.»

او با اشاره به اینکه دلیل بخشی از اختلال در دسترسی به اینترنت مربوط به خودتحریمی است، تاکید کرد: «در این گزارش آورده شده که ۶۴ درصد از کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند، اما برخی مراکز دیگر آمار ۹۶درصدی نیز ارائه کرده‌اند که هر دو آمار نگران‌کننده است. فیلترینگ هزینه و ناامنی را به کاربران تحمیل و مشکلاتی برای کشور ایجاد می‌کند. باید هزینه‌هایی که این محدودسازی برای کاربران و کسب‌وکار‌ها ایجاد کرده اعلام شود و وزارت ارتباطات نیز باید در این حوزه به مجلس شورای اسلامی پاسخ‌گو باشد.»

لطف‌الله سیاهکلی، نماینده قزوین با اشاره به افزایش قیمت و کاهش سرعت اینترنت، اظهار کرد: «میانگین تولید ناخالص داخلی در دنیا در حوزه اقتصاد دیجیتال ۱۵درصد است که در برخی از کشور‌ها این عدد به ۳۵ درصد هم می‌رسد، اما در کشور ما سهم این اقتصاد ۸ درصد است که نشان می‌دهد به این حوزه بی‌توجهی شده‌است.» او با انتقاد از مسدود شدن دسترسی یه برخی سایت‌های اینترنتی گفت: «امروزه استفاده از VPN‌ها نیز افزایش یافته و این موضوع پهنای باند زیادی را اشغال می‌کند که نیازمند ساماندهی است. همچنین باید به مؤلفه رضایتمندی مردم نیز توجه داشت، زیرا امروزه مردم پول هزینه می‌کنند، اما کسب‌وکارهایشان رونق ندارد و نسبت به توسعه زیرساخت‌ها و شرایط اینترنت ناراضی هستند.»

مصطفی طاهری، نماینده زنجان نیز در این باره گفت: «تصمیم‌گیران متعددی در این بخش وجود دارند؛ به‌طوری‌که طبق گزارش ارائه‌شده حداقل ۸ جای مختلف تاثیر می‌گذارند. این عدم یکنواختی و نبود مدیریت یکپارچه باعث اختلالات می‌شود که باید فکری جدی به خصوص از سوی شورایعالی فضای مجازی شود.» او افزود: «عدم یکنواختی و استفاده زیاد از فیلترشکن‌ها باعث حملات سایبری زیادی شده که در چند ماهه اخیر رشد بسیار زیاد حملات سایبری به سایت‌های مختلف را شاهد بودیم. در واقع استفاده از فیلترشکن‌ها محلی شده که نظارت و تنظیم‌گری و حکمرانی در شبکه مجازی به‌شدت کاهش پیدا کند که نیاز به بهینه‌سازی در شبکه داریم.»

علی بابایی‌کارنامی، نماینده ساری با بیان اینکه از دو سال گذشته دو رتبه نسبت به شاخص‌های جهانی افت داشته‌ایم و در بین ۴۷کشور در منطقه به رتبه ۲۷رسیده‌ایم، گفت: «تا پایان سال ۱۴۰۴ باید در منطقه به رتبه اول دست می‌یافتیم. براساس گزارش کمیسیون صنایع، ۶۷ درصد از مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند و بدین ترتیب حریم خصوصی آن‌ها صیانت نمی‌شود. شاخص‌های سنجش کیفیت اینترنت روند رو به نزولی را نشان می‌دهد.»

گزارش مجلس یعنی شکست فیلترینگ

بعد از ارائه گزارش مجلس درباره کیفیت اینترنت در کشور محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت روحانی واکنش نشان داد. او در کانال تلگرامی خود نوشت: «گزارش مجلس درباره کیفیت اینترنت حاوی گزاره‌ی مهمی است: میزان ترافیک ناشناس [ترافیکی که سیستم فیلترینگ قادر به تشخیص پروتکل آن نیست]از ۵ درصد به ۲۵ درصد رسیده است. این یعنی ناکارآمدی و شکست برای فیلترینگ. این یعنی ناآگاهی حکمران از حتی نوعِ بخش بزرگی از ارتباطات بین‌الملل و افزایش تهدیدات سایبری علیه منافع ملی! می‌گفتند می‌خواهند با تصویب و اجرای طرح صیانت قدرت حکمرانی ایران را افزایش دهند؛ چه افزایشی دادند.»

سخت کردن دسترسی به ترافیک بین‌المللی

حامد بیدی، کنشگر دسترسی آزاد به اینترنت نیز درباره وضعیت فعلی اینترنت و مطالبه‌گری جدید نمایندگان مجلس درباره وضعیت اینترنت به هم‌میهن گفت: «وقتی وزیر می‌گوید آرزوی من این است که روزی برسد که هیچ ایرانی نیاز به فیلترشکن نداشته باشد، منظور رفع فیلتر پلتفرم‌ها نیست بلکه منظور این است که نیاز کاربر ایرانی از طریق همین پلتفرم‌ها رفع شود تا نیاز به VPN نباشد. صحبت‌هایی که مطرح می‌شود غیردقیق و سطحی است که مخاطب آن نماینده‌ها و مسئولانی هستند که اطلاعات فنی و دقیق و دانش و تخصص کافی ندارند و با شنیدن این سخنان فکر می‌کنند که اتفاقات خوبی در حال رقم خوردن است. گزارش انجمن تجارت الکترونیک که یک ماه پیش منتشر شد، حاکی از وخامت اوضاع اینترنت کشور در مقایسه با جهان بین‌الملل و در مقایسه با گذشته بود.»

بیدی درباره انتقادات نمایندگان مجلس از وضعیت اینترنت گفت: «قطعاً نباید موضوع نزدیک شدن به زمان انتخابات را نادیده گرفت. همواره مجلس‌های سال آخر، مردمی‌تر و مطالبه‌گرتر بوده‌اند به صورت سنتی و این مجلس هم از این قاعده مستثنی نیست. اما نکته‌ای که باید در نظر بگیریم این است که گزارش کمیسیون صنایع متمرکز بر این است که امروز حتی درباره کیفیت شبکه ملی اطلاعات و پلتفرم‌های داخلی نیز با مشکل مواجه هستیم. در واقع موضوع صیانت و مطالبه عمومی درباره فیلترینگ و دسترسی آزاد به اینترنت است، اما در گزارش کمیسیون درباره خسارت فراگیری که فیلترینگ اینستاگرام به کسب‌وکار‌ها زده است اشاره نمی‌کند. بلکه بر اختلال روی شبکه و مشکلات فنی از این دست صحبت می‌کند. امروز اگر مجلس موضوع اینترنت را پیگیری می‌کند عمدتاً دغدغه‌هایش مبتنی بر شبکه داخلی یا شبکه ملی اطلاعات است تا اینترنت آزاد مورد نظر ما؛ لذا برخی صحبت‌ها بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد تا نشان دهند که خیلی هم طرفدار فیلترینگ نیستند و به نظر نمی‌رسد که اقدام چندانی در این‌باره شود. وزیر چند ماه پیش ادعای رفع فیلتر کلاب‌هاوس را داشت که تا امروز انجام نشده است.»

او بیان کرد: «این نگرانی نیز وجود دارد که صحبت‌های انجام‌شده درباره رفع فیلتر برخی پلتفرم‌ها نوعی زمینه‌سازی برای اینترنت طبقاتی باشد. یعنی در قالب اینترنت طبقاتی کار رفع فیلتر را انجام دهند؛ بنابراین هرچند که کلیت طرح موضوع اینترنت در مجلس رنگ و بوی انتخاباتی دارد، اما سطح مباحث انجام شده تفاوت قابل توجهی با اصل مطالبه جامعه مدنی دارد.»

او تاکید کرد: «نکته مهم این است که آیا قرار است اینترنت قطع شود؟ شکی نیست که تیم حاکمیتی فعلی یعنی معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور، مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات در مجموع نگاه کلی‌شان بر گران‌تر و کُندتر کردن ترافیک بین‌المللی هستند. این رویکرد و سیاست‌گذاری از قبل مصوب شده و تصمیم و اراده آن وجود دارد.»

مجلس همواره به دنبال فیلترینگ است

محمدرضا اصنافی، کارشناس حوزه شبکه‌های اجتماعی و پژوهشگر آی‌تی درباره وضعیت اینترنت و نقش دولت و نمایندگان مجلس در وضعیت فعلی اینترنت به هم‌میهن گفت: «درباره کیفیت دسترسی به اینترنت شاخص‌هایی بین‌المللی وجود دارد که در واقع سامانه‌های پایش پایداری اتصال ایرانیان به اینترنت هستند. این شاخص‌ها نشان می‌دهند که وضعیت اینترنت کشور در ۲ سال اخیر مناسب نبوده است. موضوع اصلی در کیفیت دسترسی کاربران مربوط به اختلالات عامدانه‌ای است که در دسترسی اعمال می‌شود. تا پیش از فیلترینگ جدی که رخ داده است مجموع دسترسی مردم به اینترنت با توجه به پهنای باند کشور تقریباً بیش از ۹۰ درصد بوده است.»

اصنافی با بیان اینکه اعتراض روز گذشته نمایندگان مجلس نسبت به وضعیت اینترنت صدای کل مجلس نیست، تاکید کرد: «مجلس همواره به‌دنبال فیلترینگ بوده است. این روز‌ها نزدیک انتخابات است و نمایندگان صحبت‌هایی می‌کنند، اما این مجلس همان مجلس تصویب‌کننده طرح صیانت است که در دو سال اخیر کسب‌وکار‌های مردم را نابود کردند، اما صدای این مجلس درنیامد. حالا چند ماه مانده به انتخابات، ناگهان یادشان آمده است که درباره فیلترینگ صحبت کنند. من ادعای مجلس را صادقانه نمی‌دانم و پاسخ‌های زارع‌پور را که اختلال فعلی در اینترنت را قانونی محسوب می‌کند نیز چندان عجیب نیست. وزارت ارتباطات دخالت چندانی در این موارد ندارد و تنها مجری آنچه که به او گفته می‌شود، است. در واقع سیاست‌گذار این حوزه نیست.»

این پژوهشگر حوزه IT افزود: «به‌عنوان یک کاربر وقتی به سامانه‌های فیلترنشده نگاه می‌کنم متوجه کاهش جدی کیفیت نسبت به دو سال پیش می‌شوم. بسیاری از سرویس‌های خارجی که فیلتر هم نیستند نیز به‌راحتی قابل استفاده نیستند. پهنای باند بین‌الملل کشور را می‌گویند افزایش داده‌اند. تا قبل از دولت سیزدهم سالانه ۱۵ درصد رشد مصرف داشتیم. اگر سالی ۱۵ درصد پهنای باند بین‌الملل را افزایش دهید یعنی در عمل رشدی رخ نداده است. پهنای باند کشور به‌صورت عامدانه متناسب با رشد مصرف مردم افزایش نیافته است.»

اصنافی اعلام کرد: «مردم می‌خواهند به اخباری دسترسی پیدا کنند که سیستم سانسور موجود در کشور این اجازه را نمی‌دهد. مردم می‌خواهند حرفی را بشنوند و بگویند که در روزنامه رسمی کشور قادر به این کار نیستند. به همین دلیل مردم وارد رسانه‌های اجتماعی می‌شوند. اگر قرار باشد که در شبکه ملی اطلاعات این موضوع تحدید شود قطعاً مردم به آن نیازی نخواهند داشت.»