از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

متخصصان همیشه بر لزوم اهمیت دریافت مقدار کافی از ویتامین‌ها و مواد مغذی در رژیم روزانه غذایی تاکید می‌کنند، اما نکته بسیار مهمی که بسیاری از افراد جامعه توجه زیادی به آن ندارند، مصرف درست و به اندازه آن‌ها است. اوصلا ویتامین‌ها چه نقشی در بدن ایفا می‌کنند؟ آیا ریزش مو نشانه کمبود ویتامین B بد بدن است یا پوسته پوسته شدن لب‌ها به دنبال کمبود ویتامین E اتفاق می‌افتد؟

اصلا کمبود ویتامین در بدن با تظاهرات بالینی همراه است یا تنها راه اینکه بفهمیم بدن مان به چه ویتامین‌هایی نیاز دارد، انجام آزمایش خون است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها سراغ دکتر نیاز محمدزاده هنرور، متخصص تغذیه و رژیم درمانی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران رفتیم. با ما همراه باشید تا با خواندن این گفتگو به پاسخ این پرسش‌ها برسید.

ویتامین‌ها نقش حیاتی برای سلامت انسان‌ها داشته و وجود آن‌ها در بدن برای ادامه بقا لازم و ضروری است. احتمالا می‌دانید ویتامین‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ برخی محلول در آب و برخی محلول در چربی هستند. از طرفی بهترین راه دریافت این ترکیبات موثر رعایت تنوع و تعادل در برنامه غذایی و استفاده مناسب از تمام گروه‌هایی غذایی به ویژه میوه‌ها و سبزیجات است.

البته کمبود ویتامین‌ها در بدن، علائم متفاوتی ایجاد می‌کند که گاهی بسیار خفیف و گاهی خطرناک و غیرقابل جبران است. از این رو می‌توان به نقش حیاتی آن‌ها پی برد. در این میان نشانه‌های کمبود، با توجه به نوع هر ویتامین در نقاط خاصی از بدن ظاهر می‌شوند.

وقتی کمبود ویتامین A دارید

از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

ویتامین A در کبد ذخیره می‌شود و کمبود آن در مدت زمان کوتاه، عارضه‌ای ایجاد نمی‌کند، چون کبد در مواقع ضروری مقادیر زیادی از آن را برای استفاده بدن آزاد می‌کند. در موارد خاص، برخی از بیماری‌ها مثل اختلالات جذب و اسهال چرب باعث می‌شوند، کبد نتواند میزان کافی از این ویتامین راجذب کرده و در نتیجه فرد دچار علائمی از کمبود این ویتامین می‌شود. این علائم عبارت اند از اختلال در بینایی و شب کوری، اختلال باروری به ویژه در جنس مذکر، سقط خود به خودی، کم خونی و اختلال در سیستم ایمنی. به همین دلیل توصیه می‌شود در صورت مشاهده هریک از این علائم به متخصص مراجعه کنید تا در صورت ابتلا به کمبود شدید ویتامین A اقدامات ضروری صورت گیرد.

نشانه‌های کمبود ویتامین D

ویتامین D توسط نور خورشید در بدن ساخته می‌شود و در مناطقی که نور خورشید کمتر به زمین می‌تابد، کمبود این ویتامین بیشتر مشاهده می‌شود و با علائمی مثل پوکی استخوان در بزرگ سالان و نرمی استخوان در کودکان در حال رشد بروز می‌کند. براساس آخرین تحقیقات، این ویتامین در پیشگیری از ابتلا به افسردگی و برخی از سرطان‌ها موثر است. همچنین نقش ویتامین D در پیشگیری از ابتلا به بیماری ام اس هم از دیگر نتایج این تحقیقات است.

اگر کمبود ویتامین E و K داشته باشید

از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

اگرچه کمبود ویتامین E و K چندان شایع نیست، اما عوارضی از کمبود این دو ویتامین در مواردی که این کمبود، شدید باشد، گزارش شده است. این نشانه‌ها عبارت اند از اختلال در انعقاد خود و شکستگی‌های استخوانی. درخصوص کمبود ویتامین E هم می‌توان به اختلالات عصبی، عضلانی و تولید مثل اشاره کرد.

ویتامین‌های گروه B

ویتامین‌های گروه B اهمیت بالایی در حفظ انرژی بدن دارند، اما این ویتامین در بدن ذخیره نمی‌شود و تامین آن از طریق موادغذایی ضروری است. البته ویتامین B ۱۲ تنها ویتامین گروه B محسوب می‌شود که دارای ذخایر کبدی برای تامین نیاز‌های بدن به مدت ۵ تا ۷ سال بوده و تنها در گیاه خواران مطلق، کمبود آن به چشم می‌خورد.

کمبود این ویتامین پوست را درگیر می‌کند

ویتامین B ۱ یا تیامین از آن دسته ویتامین‌هایی است که کمبود آن در بدن با نشانه‌های ظاهری در پوست همراه است. این ویتامین نقش بسیار مهمی در تولید انرژی ناشی از مصرف غذا‌ها در بدن دارد. از دیگر علائم کمبود آن می‌توان به بی اشتهایی، کاهش وزن و علائم قلبی و عصبی اشاره کرد.

از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

کمبود ویتامین B ۲

ترس یا حساسیت نسبت به نو (فتوفوبیا)، سوزش، خارش و اشک ریزش چشم، کاهش شفافیت بینایی و درد و سوزش لب‌ها و زبان از جمله مهم‌ترین نشانه‌های کمبود ویتامین B ۲ است. در مواقعی که شدت کموبد ویتامین بالا باشد، بروز مشکلاتی مثل ترکیلوز (شکاف و ترک خوردگی لب)، آنگولار استوماتیت (شکاف در پوست گوشه دهان و شقاق گوشه لب ها)، بثورات چرب پوستی، زبان متورم ارغوانی و افزایش رشد مویرگ‌های اطراف قرنیه چشم نیز دیده می‌شود.

وقتی کمبود ویتامین B ۳ دارید

وقتی این علائم را در بدن خود مشاهده کردید، امکان دارد به کمبود ویتامین B ۳ مبتلا شده باشید:

ضعف عضلانی، بی اشتهایی و سوء هاضمه و بثورات جلدی. این کمبود با تغییرات پوستی نیز بروز می‌کند به این ترتیب که نواحی از پوست که در معرض نور آفتاب هستند (دست ها، بازو، گردن و پاها) دچار ترک خوردگی، تیرگی رنگ و درماتیت پوسته ریزی کننده خواهندشد. حتی گاهی کمبود نیاسین سیستم عصبی را هم درگیر می‌کند که اغلب با نشانه‌هایی مثل گیجی و منگی، التهاب عصبی و تغییرات دستگاه گوارش به شکل تحریک پذیری و التهاب غشای مخاطی دهان و لوله گوارش همراه است.

کمبود ویتامین B ۶ و بروز صرع

ویتامین B ۶ در بدن نقش مهمی داشته و کمبود آن موجب مشکلات پوستی و عصبی در فرد می‌شود و زمانی که بدن فرد این ویتامین را به میزان کافی ذخیره نکرده باشد، دچار علائمی مانند ضعف، بی خوابی، نوروپاتی محیطی، کیلوز، التهاب زبان، التهاب حفره دهان و اختلال ایمنی سلولی خواهدشد. شاید تعجب کنید، اما کمبود ویتامین B ۶ در درازمدت می‌تواند فرد را مبتلا به بیماری صرع کند. البته خوشبختانه درمان با پیریدوکسین یا پیریدوکسال فسفات کمک کننده است.

اگر زود خسته می‌شوید

کمبود فولات یا ویتامین B ۹ منجر به بروز کم خونی در بدن شده و بررسی‌ها نشان می‌دهند که عدم مصرف این عنصر حیاتی در دوران بارداری می‌تواند جنین را به نقایص سیستم عصبی مبتلا کند، زیرا در صورت بروز این کمبود هنگام بارداری، لوله عصبی جنین به صورت کامل تشکیل نمی‌شود و سلامت جنین به خطر می‌افتد. با این حساب توجه به مصرف کافی این ویتامین در تمام خانم‌ها به ویژه در سنین باروری ضروری است.

کمبود ویتامین B ۱۲ و خستگی زودرس

از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

یکی از عوارض مهم عدم مصرف ویتامین B ۱۲ ایجاد عارضه کم خونی است که همین امر زمینه ساز بروز مشکلات عصبی و استرس‌های مزمن را نیز فراهم می‌کند. بدنیست بدانید بی حالی و خستگی زودرس در افراد می‌تواند یکی از دلایل کمبود این ویتامین باشد.

اگر ویتامین C بدن تان کم است

اگر می‌خواهید کمبود ویتامین C بدن تان را رفع کنید، سراغ مصرف ترکیبات طبیعی حاوی این ویتامین بروید، زیرا کمبود این ویتامین نه تنها شما را مدام به انواع سرماخوردگی دچار می‌کند بلکه ممکن است به بیماری اسکوربوت هم مبتلا شوید. همچنین حذف ویتامین C از رژیم افراد سالم طی ۳۰ روز حتی در صورت اشباع بودن ذخایر آن در بدن، علائم کمبود را تشدید می‌کند.

بزرگسالان مبتلا به اسکوربوت ممکن است دچار تورم و خونریزی لثه، از دست دادن دندان، خواب آلودگی، خستگی، درد‌های مفاصل در پاها، تحلیل عضلانی، ضایعات پوستی و تغییرات روانی مختلف (مانند هیستری، هیپوکندری و افسردگی) شوند. از دیگر علائم کمبود ویتامین C می‌توان به خونریزی زیرپوستی، پیچ خوردگی شدید موها، درد مفاصل، تورم لثه، افسردگی، سندروم شوگرن (نوعی اختلال التهابی مزمن و وابسته به دستگاه ایمنی) تب، تنگی نفس و... اشاره کرد.

از کجا بفهمیم کمبود ویتامین داریم؟

عوارض مصرف بی رویه مکمل‌ها

باید بدانید مصرف خودسرانه ویتامین‌ها مانند کمبود آن‌ها فراد را دچار عوارض خطرناکی می‌کنند. به طور مثال برخی افراد برای جلوگیری از ابتلا به سرماخوردگی روزانه اقدام به مصرف ویتامین C می‌کنند اگرچه به گفته پزشکان مصرف بیش از حد این ویتامین خطری را متوجه فرد نمی‌کند و به طور معمول محدوده مصرف ویتامین C حدود ۲۰۰۰ میلی گرم در نظرگرفته می‌شود، اما افرادی که در طول یک روز بیش از این میزان ویتامین را مصرف می‌کنند ممکن است دچار علائمی، چون استفراغ، سردرد، بی خوابی و ترش کردن شوند. حی در مواردی مصرف غیرمجاز این ویتامین فرد را مبتلا به اسهال می‌کند.

باید‌ها و نباید‌های مکملی

این روز‌ها انواع و اقسام مکمل‌ها غذایی حاوی ویتامین‌های مختلف در داروخانه‌ها یافت می‌شوند که اتفاقا مشتریان زیادی هم دارند. درواقع بسیاری از خانم‌ها به توصیه اطرافیان شان برای رشد بهتر مو و ناخن مکمل زینک (روی) مصرف می‌کنند، برای پیشگیری از پوکی استخوان مکمل کلسیم می‌خورند و برای رفع مشکلات ناشی از کمبود انواع ویتامین ها، سراغ مولتی ویتامین می‌روند.

این در حالی است که براساس پژوهش‌های محققان مصرف خودسرانه مکمل غذایی مثل تیغ دولبه عمل می‌کند و سلامت مصرف کننده‌ها را به خطر می‌اندازد. به گفته این محققان، مصرف بی رویه این مکمل‌ها در خانم‌ها باعث تغییرات هورمونی، افزایش مو‌های زائد، بروز جوش صورت و بدن و در آقایان باعث کاهش سطح تستسترون (هورمون جنسی مردانه) و حتی ناباروری می‌شود. البته این خطرات متوجه مکمل غذایی خاصی نیست و مصرف هریک از آن‌ها بدون مشورت با پزشک دردسرساز خواهدبود.

یک باور اشتباه

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که بسیاری از خانم‌های ایرانی با آن مواجه اند، کمبود کلسیم است. در صورتی که خواب شبانه منظم و باکیفیتی دارید، اما در طول روز دچار خواب آلودگی می‌شوید، باید به پزشک مراجعه کنید، چون محققان می‌گویند بین سطح ویتامین D بدن و خواب آلودگی روزانه رابطه مستقیمی وجود دارد و شاید با مصرف مکمل این مشکل برطرف شود.

اگر مکمل مصرف می‌کنید

کم نیستند افرادی که به دلیل کمبود ویتامین و توصیه پزشک شان مکمل مصرف می‌کنند. اگر شما هم جزو این افراد هستید، باید بدانید یک ساعت پیش از خوردن صبحانه یا ۲ ساعت پس از مصرف هریک از وعده‌های غذایی، بهترین زمان برای مصرف مکمل‌ها به ویژه مکمل آهن است. همچنین بهترین زمان برای صمرف مولتی ویتامین‌ها صبح و هنگام خوردن اولین وعده غذایی است، زیرا ویتامین‌ها مواد ترکیبی هستند و بهترین زمان جذب آن‌ها در بدن هنگامی است که با یک ماده خوراکی مصرف شوند.