ایجاد نخستین بانک اطلاعات ژنوم بزهای بومی ایران

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، «تجزیه‌وتحلیل ژنوم اکوتیپ‌های بز بومی ایران با استفاده از فناوری توالی‌یابی نسل بعد» عنوان طرحی است که زینب امیری قنات سامان با راهنمایی احمد آیت‌اللهی مهرجردی در قالب پسادکتری به پایان رسانده و بنیاد ملی علم ایران هم از این طرح حمایت کرده است.

بررسی و شناسایی گونه‌های بومی در محیط‌زیست ایران، می‌تواند کمک زیادی به احیا و ابقای نسل این موجودات زنده در کشور کند. از همین رو، بنیاد ملی علم ایران به دنبال حمایت از طرح‌هایی است که در راستای حفظ گونه‌های حیوانی و گیاهی بومی ایران، انجام می‌شود.

امیری قنات سامان، دانش آموخته دکتری تخصصی علوم دامی - ژنتیک و اصلاح نژاد دام از دانشگاه شهید باهنر کرمان درباره شکل‌گیری این طرح گفت: نیاز روزافزون به مواد غذایی و لزوم خودکفایی در آن موجب شده تا به حفظ ذخایر ژنتیکی با حساسیت بیشتری توجه شود و در کنار آن محققان در جستجوی راه‌های افزایش محصولات کشاورزی و تولیدات دامپروری باشند؛ لذا استفاده از امکانات بالقوه در راستای بهره‌گیری کامل از شرایط منطقه‌ای هر استان برای رسیدن به توسعه پایدار، از اهداف کلان مدیریتی است.

وی اضافه کرد: کاوش‌های باستان‌شناسی نشان داده است که آثار اولیه مربوط به بز در اطراف مناطق کوهستانی سوئیس در اروپا و یا در اطراف رودخانه نیل در آفریقا به‌دست‌آمده است؛ اما بعضی از تحقیقات نشان می‌دهد که آریایی‌ها اولین قومی بودند که به اهلی‌کردن این حیوان پرداخته‌اند. در حال حاضر نیز حدود ۲۰ میلیون رأس بز در کشور وجود دارد که بالغ بر ۳۰ اکوتیپ را تشکیل داده و در تمامی استان‌ها پراکنده شده‌اند.

این محقق در ادامه گفت: از طرفی بز یک حیوان چندمنظوره است که علاوه بر تولید شیر، گوشت، پوست و الیاف نقش مهمی در اقتصاد و معیشت پرورش‌دهندگان نیز دارد. این دام از تنوع نژادی بالایی برخوردار است و قدرت سازگاری بالا و مقاومت زیاد این حیوان در برابر بسیاری از بیماری‌ها و شرایط نامساعد محیطی، باعث شده تا نگهداری و پرورش این دام در شرایط روستایی به‌ویژه در سطح دامداران خرده‌پا موردتوجه بیشتری قرار گیرد.

وی تصریح کرد: در سال‌های اخیر، استفاده از فناوری‌های نوین ژنتیک مولکولی به‌عنوان روشی مناسب جهت جمع‌آوری اطلاعات از خصوصیات جمعیت‌ها موردتوجه قرار گرفته است؛ بنابراین، استفاده از فناوری، کمک زیادی به شناسایی خصوصیات ژنتیکی جمعیت‌ها و برنامه‌ریزی برای حفاظت ژنتیکی و به‌نژادی از آن‌ها می‌کند. کشور ما نیز از جمله قدیمی‌ترین مراکز اهلی‌سازی و پرورش گونه‌های دام و طیور در دنیا محسوب می‌شود.

این دانش آموخته دانشگاه بیان کرد: در حال حاضر، اکوتیپ‌های مختلفی از بزهای بومی در مناطق جغرافیایی مختلف کشور وجود دارد که به لحاظ ویژگی‌های ظاهری و تولیدی تفاوت‌های آشکاری با هم دارند. اما با این‌حال، در سال‌های اخیر پرورش و نگهداری این اکوتیپ‌های بومی، چالش‌هایی نظیر کاهش اندازه جمعیت، از بین‌ رفتن زیستگاه‌های طبیعی، کاهش تمایل روستاییان برای نگهداری از آن‌ها داشته است.

امیری قنات سامان در ادامه بیان کرد: بر همین اساس، احساس کردم که شناسایی الگوهای زیستی و حفاظت از این منابع ژنتیکی امری ضروری است که لازمه آن، بهبود سیستم‌های رکوردبرداری، شناسایی تنوع ژنتیکی موجود در سطح ژنوم، ایجاد بانک اطلاعاتی ژنوم و طراحی برنامه‌هایی برای بهره‌برداری و حفاظت از آن‌ها است. در این تحقیق برای نخستین‌بار از داده‌های توالی‌یابی کل ژنوم برای شناسایی خصوصیات ژنوم اکوتیپ‌های بز بومی ایران استفاده شده است. این تحقیق با هدف اولویت‌بندی برنامه‌های حفاظت ژنتیکی، از اطلاعات ژنومی به‌دست‌آمده جهت محاسبه شاخص‌هایی همچون تنوع داخل و بین نژادها، محاسبه ضریب همخونی و ساختار ژنتیکی آن‌ها بهره برده است.

وی درباره اهداف انجام این طرح گفت: شناسایی واریانت‌های ژنتیکی در اکوتیپ‌های بز بومی ایران با استفاده از اطلاعات حاصل از توالی‌یابی کل ژنوم، شناسایی نواحی تحت انتخاب در ژنوم بزهای بومی ایران و ایجاد اولین بانک اطلاعات ژنوم بزهای بومی ایران با استفاده از داده‌های توالی‌یابی کل ژنوم از اهداف انجام این طرح بود.

این پژوهشگر در پایان خاطرنشان کرد: در این طرح، ژنوم بزهای بومی ایران به طور کامل تحلیل شد و ساختار آن‌ها هم نمایش داده شد. تفاوت ژنوم بزهای بومی با بزهای خارجی هم مشخص شد و به همین دلیل می‌توان این تحقیق را یک نقشه راه برای کسانی که می‌خواهند اصلاح نژادی انجام دهند دانست.