تحقیقات جدید نشان می‌دهد که یک داروی خوراکی تایید شده برای درمان بیماری ام‌اس می‌تواند التهابی را که تصور می‌شود در ایجاد بیماری آلزایمر نیز نقش دارد، مهار کند.

به گزارش اس‌ای، تصلب پراکنده یا ام اس یا مولتیپل اسکلروز به معنی سفت شدگی بافت‌های بدن، یک بیماری التهابی است که در آن غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند. این آسیب‌دیدگی می‌تواند در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول هدایت هستند، اختلال ایجاد کند و باعث به وجود آمدنِ علائم و نشانه‌های زیاد جسمی شود.

آلزایمر نیز یک بیماری زوال عصبی است که معمولاً به کندی آغاز می‌شود و به تدریج رو به وخامت می‌رود. آلزایمر علت بروز ۶۰ تا ۷۰ درصد از موارد زوال عقل است. رایج‌ترین علامت ابتدایی این بیماری، اختلال در حافظه کوتاه‌مدت و مشکل در به یاد آوردن اتفاقات اخیر است. با پیشرفت بیماری آلزایمر، علائم آن می‌تواند شامل مشکلات زبانی، مشکل در آگاهی از موقعیت (گم‌شدن)، نوسان خلقی، از دست دادن انگیزه، اهمال و بی‌توجهی نسبت به خود و مشکلات رفتاری باشد.

این بیماری بسیاری از خصوصیات رفتاری و هیجانی افراد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و سبب بروز ناراحتی‌هایی از قبیل علائم افسردگی(شامل فقدان احساس لذت، بی‌قراری، افسردگی، کاهش اشتها و وزن، عدم وجود تمرکز و احساس گناه)، علائم روانی(شامل توهم، هذیان و سوءظن) و نیز رفتارهایی مثل آشفتگی، سرگردانی، پرخاشگری و خشونت در این بیماران می‌شود.

با وخیم‌شدن آلزایمر، بیمار معمولاً از خانواده و جامعه کناره‌گیری می‌کند و به‌ تدریج فعالیت‌های بدنی از دست می‌رود که در نهایت منجر به مرگ می‌شود. هرچند سرعت پیشرفت آلزایمر می‌تواند متفاوت باشد، اما امید به زندگی معمول پس از تشخیص این بیماری، ۳ تا ۹ سال است.

داروی امیدوارکننده

با گذراندن دوره‌های آزمایش‌های بالینی پرهزینه و زمان‌بر بالاخره در سال ۲۰۲۱ دارویی به نام پونزیمود(ponesimod) برای درمان بیماری ام‌اس توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده و آژانس دارویی اروپا چراغ سبز گرفت.

اکنون آزمایش‌هایی که توسط پژوهشگران دانشگاه کنتاکی انجام شده است، شواهدی از تاثیر این داروی مسدودکننده فعالیت ایمنی بیش از حد در سیستم عصبی - که نقش مهمی در شروع زوال عقل نیز ایفا می‌کند - بر بیماری آلزایمر به دست آورده است.

ارهارد بیبریچ عصب شناس و پژوهشگر اصلی این مطالعه می‌گوید: ما اولین کسی هستیم که نشان دادیم پونزیمود در موش‌ها برای بیماری آلزایمر نیز موثر است.

داروی پونزیمود مشابه با دیگر داروی موجود برای درمان بیماری ام‌ اس به نام فینگولیمود(fingolimod)، گیرنده‌های سطح گلبول‌های سفید T و B را مسدود می‌کند و از خروج آنها از تیموس و غدد لنفاوی بدن جلوگیری می‌کند.

معمولا نوعی چربی به نام اسفنگولیپید(sphingolipid)، گلبول‌های سفید را فعال می‌کند و توانایی آنها را برای لغزش به جریان خون باز می‌کند و به دنبال مواد مضر برای از بین بردن آنها می‌رود.

این در حالی است که این بازیگران کلیدی در پاسخ‌های ایمنی تحت «حبس خانگی» دیگر نمی‌توانند برای محافظت از بدن در برابر مهاجمان در تعداد قابل توجهی بشتابند و دیگر نمی‌توانند از سیستم‌های حیاتی بدن محافظت کنند، همانطور که در پیوند اعضا و اختلالات خودایمنی مانند لوپوس، بیماری التهابی روده و ام‌اس اتفاق می‌افتد.

عملکردهای ایمنی نیز ممکن است در ارتقای بیماری آلزایمر نقش داشته باشند.

این وظیفه‌ی گلبول‌های سفید مغزی به نام میکروگلیا است که توده‌های سمی بتا آمیلوئید و پروتئین‌های تاو را در سلول‌های مغز پاک کنند.

به دلایلی، میکروگلیا همچنین می‌تواند به حالت بیش‌فعال برود که آنها را وادار می‌کند که محیط اطراف خود را با مواد شیمیایی سیگنال‌دهنده به نام سیتوکین‌ها پر کنند که بافت‌ها را در حالت هشدار بالا قرار می‌دهد.

همانطور که در بیماری ام‌اس می‌بینیم، این افزایش التهاب می‌تواند به اعصاب آسیب برساند و منجر به انحطاط ثابتی مانند گیجی، از دست دادن قدرت قضاوت و از دست دادن حافظه شود که ما با علائم زوال عقل مرتبط می‌دانیم.

از آنجایی که همان اسفنگولیپید که به سلول‌های T و B اجازه عبور می‌دهد، گیرنده‌های میکروگلیا را نیز فعال می‌کند، بیبریچ و تیمش به این فکر افتادند که آیا دارویی مانند پونزیمود ممکن است سوئیچ‌های میکروگلیا را تکان دهد و آنها را مجبور کند تلاش‌های خود را در سکوت بر پاکسازی متمرکز کنند؟

پژوهشگران با استفاده از موش‌های مهندسی ژنتیکی شده برای ارائه ویژگی‌های انسان‌مانند بیماری آلزایمر و نمونه‌های پس از مرگ بافت مغز اهدا شده توسط بیماران آلزایمر، هم نقش اسفنگولیپید را در میانجی‌گری فعالیت میکروگلیا و هم پیامدهای مسدود کردن آن را بررسی کردند.

نتایج تاکنون دلگرم‌کننده به نظر می‌رسند، با نشانه‌های واضحی مبنی بر اینکه پونزیمود سیتوکین‌های پیش‌التهابی را کاهش می‌دهد و سیگنال‌های ضد التهابی را تحریک می‌کند که میکروگلیا را تشویق می‌کند تا توده‌ها و گره‌خوردگی‌های پروتئینی مشکل‌ساز را در مغز ببلعد.

ژیهوی ژو، نویسنده ارشد این مطالعه می‌گوید: ما در مطالعه خود، میکروگلیا را به سلول‌های محافظ نورون‌ها تبدیل و برنامه‌ریزی کردیم که پروتئین‌های سمی در مغز را پاکسازی می‌کنند، آسیب‌شناسی عصبی التهابی آلزایمر را کاهش می‌دهند و حافظه را در موش‌ها بهبود می‌بخشند.

مانند هر دارویی که نویدبخش نشان می‌دهد، هنوز نیاز به تکرار اثرات ایمن بودن آن در انسان‌ها وجود دارد تا بتوانیم آن را درمان مناسبی برای بیماران انسانی بدانیم. با این حال، حمایت از دارویی که ایمنی و اثربخشی خود را ثابت کرده است، مقدار قابل توجهی از تشریفات و هزینه‌ها را از بین می‌برد.

در اختیار داشتن راه‌های مقرون به صرفه برای کاهش یا حتی بازگرداندن علائم ناتوان کننده بیماری آلزایمر به سرعت در حال تبدیل شدن به یک اولویت جهانی است.

بیش از ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان با زوال عقل زندگی می‌کنند. انتظار می‌رود تا اواسط قرن حاضر، این رقم با افزایش سن جمعیت جهان تقریباً سه برابر شود و به حدود ۱۴۰ میلیون نفر برسد. انتظار می‌رود بیشتر این رشد در کشورهای در حال توسعه اتفاق بیفتد.

بیبریچ می‌گوید: از آنجایی که این دارو در حال حاضر برای درمان بیماری ام‌اس عودکننده استفاده بالینی دارد، در دسترس است تا در درمان بیماری آلزایمر نیز استفاده شود.

این پژوهش در مجله eBioMedicine منتشر شده است.