«بوف و پسر گمشده» فانتزی ناب و خلاقانه‌ای دارد

سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شهلا انتظاریان، مترجم، نویسنده و کارشناس مترجمی زبان انگلیسی است. عمده فعالیتش ادبیات کودکان و نوجوانان است. او از سال ۱۳۷۹ به شورای کتاب کودک پیوست و کار ترجمه و نقد ادبیات کودک را با نشریات مختلفی چون دوچرخه، سه‌چرخه، کیهان‌بچه‌ها، سلام‌بچه‌ها و نیز کتاب ماه کودک و نوجوان شروع کرد.

یکی از جدیدترین کارهایش ترجمه کتاب «بوف و پسر گمشده» است. با انتظاریان درباره ترجمه این کتاب و معیارهای ترجمه مناسب گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه این مطلب را می‌خوانید:

- کتاب «بوف و پسر گمشده» چندجلدی است؟
کتاب «بوف و پسر گمشده» در عین اینکه داستانی مستقل است اما در ادامه داستان «دختری به نام بوف» نیز است که پیش از این با ترجمه من در انتشارات ایران‌بان منتشر شده است. شخصیت‌های انسانی و اسطوره‌ای هر دو کتاب یکی هستند. البته ناشر خارجی، کتاب دوم را با مدتی فاصله چاپ کرد که تقریبا به محض چاپ در خارج از کشور، برای ترجمه به دست من رسید. در پایان داستان، ماجرا به آخر می‌رسد؛ اما نویسنده با استفاده از شگرد تعلیق خاص خود، راه را برای جلد بعدی باز می‌گذارد.

- در این کتاب، داستان هم درباره فصل‌ها و هم روابط خانواده است؛ یعنی به نوعی هم به موضوع محیط‌زیست و هم به موضوع خانواده و روابط بین آنها می‌پردازد و یک آموزش پنهان در دل خود دارد. نظر شما چیست؟
در این کتابِ امی ویلسون نیز مانند سایر کتاب‌هایش، شخصیت‌ها ناب هستند؛ ترکیبی مناسب از شخصیت‌هایی که پری، نیمه‌پری و انسانی‌اند و هر کدام در حیطه اختیارات خود مسئولیت‌هایی دارند که باید انجام دهند و چالش‌ها و مشکلاتی که باید با پیدا کردن راهکاری مناسب، از پس آنها بربیایند. در این اثر، شخصیت‌هایی اسطوره‌ای مثل مام زمین، فصل‌های مختلف و دیگر عناصر طبیعت مثل باد وجود دارند که در عین تعامل با هم، گاهی با هم بر سر تصرف زمین می‌جنگند یا خواسته‌های انسانی دارند؛ اسطوره‌هایی که در ادبیات کلاسیک یونان باستان می‌بینیم. در عین حال، در این کتاب شاهد فضای مدرن انسان‌ها هستیم با نوجوانانی که مشکلات جهان‌شمولی همچون کنار آمدن با مسائل خانوادگی، طلاق، تک‌والدی، مشکلات درسی و دوستی‌های صمیمانه و گاه حسودانه دارند. نوجوانایی که باید به خودباوری برسند، شرایط خود را بپذیرند و در عین حال به مشکلات دیگران و طبیعت و محیط‌زیست توجه داشته باشند.

- کتاب «بوف و پسر گمشده» یک داستان جادویی و اسطوره‌ای است؛ به نوعی تلفیق بین ادبیات کهن با ادبیات امروزی است. نظر شما درباره تلفیق این دو چیست؟
البته این اثر در زمره آثار فانتزی قرار می‌گیرد؛ اما یک فانتزی ناب و خلاقانه که به نوعی منحصربه‌فرد است. کتاب با نثری منسجم و زبانی مناسب با ادبیات اسطوره‌ای برای نوجوان، علاوه بر نکات ذکرشده به یک دوستی خوب میان پری، نیمه‌پری و انسانی کامل می‌پردازد و چالش‌های هر یک با خود و با دیگران را به تصویر می‌کشد. از نظر من جدا کردن آثار واقع‌گرا و فانتزی یا برتری یکی بر دیگری، معنایی ندارد. هر دو این ژانرها خوب است به شرطی که به گونه‌ای کپی از کارهای دیگر نباشد؛ بلکه با خلق طرح و داستانی متفاوت هم مخاطب را جذب کند و برایش لذت‌بخش باشد و هم نکاتی داشته باشد که در ذهن او حک شود تا بتواند در آینده برای خود و جامعه‌اش تصمیم‌های درست بگیرد.
- این داستان در دسته ادبیات فانتزی قرار می‌گیرد. از نگاه شما کودکی که ادبیات فانتزی می‌خواند با کودکی که ادبیات فانتزی نمی‌خواند چه تفاوت‌هایی دارد؟
ما همه در دنیایی بین فانتزی و واقعی زندگی می‌کنیم و گاهی مرزی بین این دو نمی‌بینیم. ما بزرگسالان حتی گاهی وقتی به موضوعی جدی می‌اندیشیم، ذهن‌مان تا دورها و فضایی تخیلی می‌رود و در کودکان و نوجوانان این مسئله بیشتر رواج دارد. تخیل، پیش‌نیاز بسیاری از مهارت‌های ذهنی و نیز زمینه‌ساز رویارویی با واقعیت است. تخیل ابزاری مفید و آفرینش‌گر است. تخیل این حس را ایجاد می‌کند که چیزی در فراسوی ظواهر دنیای روزمره چیزی وجود دارد، چیزی مرموز و نهفته در پس واقعیت روزمره و همین موجب شگفتی و ترغیب به کاوشگری و پژوهش می‌شود. تخیل زمینه این مهارت ذهنی و فکری را فراهم می‌کند.

- درباره دنیای فانتزی و کتاب‌های این حوزه بیشتر برایمان توضیح دهید. این دنیا از دید شما چگونه است؟ فانتزی برای بسیاری از ما، فرصتی برای فاصله‌گرفتن از واقعیت است. دلیل شما برای خواندن آثار فانتزی چیست؟
به نظر من خواندن کتاب‌های فانتزی آن‌طور که عده‌ای می‌گویند، برای فاصله‌گرفتن از واقعیت‌ها نیست. تخیل یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ذهن و مغز انسان است. باید به پیام نهفته در لایه‌های زیرین یک داستان و لذتی توجه داشت که مخاطب از خواندن کتاب می‌برد. کتاب‌های فانتزی تخیل کودک را پرورش می‌دهند. مخاطب با خواندن افسانه و داستان پریانی در هنگام بحران‌ها معنایابی می‌کند و راه‌حل‌هایی برای دنیای واقعیت خود می‌یابد.

- به ترجمه بپردازیم. یک ترجمه خوب برای نوجوانان باید دارای چه معیارهایی باشد و خلاقیت مترجم چه تأثیری در ترجمه این نوع کتاب‌ها دارد؟
هنگام ترجمه برای کودک و نوجوان باید به معیارهای آن توجه کرد. انتخاب اثر از مهم‌ترین آنهاست. کسانی که در این حوزه کارشناس هستند، اطلاع کافی از این امر دارند و کتاب‌هایی را انتخاب می‌کنند که تا جای ممکن از نظر محتوا و ساختار مناسب باشد، به موضوعی جدید و جهان‌شمول پرداخته باشد و مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند. مسئله دیگر روانی زبان اثر ترجمه‌شده و آشنایی مترجم با زبان و دایره واژگانی مخاطب است؛ زیرا اگر زبان روان و برای مخاطب مناسب نباشد، اثر برای او لذت‌بخش نمی‌شود. ما مترجمان کودک و نوجوان در قبال زبان چند هزارساله فارسی و پاس‌داشتن و حفظ آن مسئول‌ایم.

- مشکلات و مصائب ترجمه کتاب کودک و نوجوان چیست؟
فکر می‌کنم مهم‌ترین مشکلی که ما مترجمان این روزها با آن مواجه هستیم مسئله کپی‌رایت در کشور و ترجمه‌های موازی به دلیل همین امر است. البته وجود خط‌قرمزها در کتاب‌ها نیز روزبه‌روز بیشتر و مشکل‌سازتر می‌شود. طوری که از انگیزه کار ما کاسته می‌شود و مهم‌تر اینکه فاصله کودکان با کتاب را نیز کم می‌کند؛ چرا که ترجیح می‌دهند به سراغ چیزهای موجود دیگری بروند که به راحتی در دسترس آنها قرار دارد و در آنها خبری از این خط‌قرمزها نیست.