اجلاس «گروه 20» در تحقق اهدافش موفق بود؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پرجمعیت ترین کشور جهان در حالی میزبان هجدهمین اجلاس سران «گروه 20» بود که بسیاری از قدرت‌های صنعتی و کشورهای در حال توسعه حاضر در نشست به شدت تحت تأثیر بحران اوکراین، جنگ سرد میان واشنگتن- پکن و رقابت کریدوری میان قطب‌های قدرت هستند. در نشست های نهم و دهم سپتامبر علاوه بر اعضای سنتی، از رهبران 9 کشور دیگر ازجمله مصر، عمان، امارات، اسپانیا و سنگاپور نیز دعوت به عمل آمد.

در جریان اجلاس گروه 20 آمریکا، هند، پادشاهی سعودی و امارات بر سر توافقی زیرساختی به اجماع دست یافتند که قرار است از مسیر خطوط ریلی- کشتیرانی هند را به غرب آسیا و قاره اروپا متصل کند

بسیاری از کارشناسان معتقدند، با آنکه هدف اعلام شده این گروه افزایش هماهنگی میان رهبران جهان در زمینه امنیت غذایی، اصلاحات بانک‌های توسعه چندجانبه، رسیدگی به بدهی دولت‌ها و موضوعات زیست محیطی است، اما افزایش اصطکاک میان قدرت‌های جهانی سبب تبدیل شدن این سازمان‌ها به صحنه زورآزمایی میان بلوک غرب با قدرت‌های مستقل و تجدیدطلب در روابط بین‌الملل شده است.

این گروه از سال‌های پایانی قرن بیستم با هدف گردهمایی وزیران اقتصادی شکل گرفت، اما امروز به نظر می‌آید موضوعات امنیتی و رقابت‌های ژئواستراتژیک سایه خود را بر روی هرگونه همکاری و ائتلاف جهانی افکنده است.

«جنگ کریدورها» شاید مهم‌ترین نماد رقابت قدرت‌های بزرگ برای افزایش سهم خود در اقتصاد سیاسی بین‌الملل و بازتعریف نظم جهانی باشد. ابتکار «یک کمربند- یک جاده»، کریدور شمال- جنوب و پروژه «عرب-مد» نشان دهنده خیز چین، روسیه، هند و آمریکا برای ترسیم مسیرهای آینده تجارت جهانی و به حاشیه راندن رقیب در روندی بلند مدت است.

در جریان اجلاس گروه 20 آمریکا، هند، پادشاهی سعودی و امارات بر سر توافقی زیرساختی به اجماع دست یافتند که قرار است از مسیر خطوط ریلی- کشتیرانی هند را به غرب آسیا و قاره اروپا متصل کند. به گفته مقام های امضا کننده این توافق، هدف از ایجاد خط ارتباطی تسهیل تجارت، تأمین پایدار انرژی و بهبود تماس‌های دیجیتال میان آسیا و اروپاست.

کارشناسان معتقدند، با عملیاتی شدن این طرح امکان به حاشیه رفتن کریدور شمال- جنوب افزایش خواهد یافت و هندی‌ها عمده تمرکز خود را بر روی این مسیر جدید قرار خواهند داد. البته گروهی دیگر با رد این نظر معتقدند مقام های هندی‌ها طبق سیاست متنوع سازی شرکای راهبردی، همچنان بر روی توسعه کریدور شمال- جنوب سرمایه گذاری خواهند کرد.

با وجود این، بیشتر کارشناسان بر «ضد چینی» بودن این طرح اتفاق نظر دارند. مقام های ارشد حزب کمونیست چین در دو دهه اخیر عمده تمرکز خود را بر توسعه مسیرهای ریلی- بندری برای اتصال شرق به بازارهای کشورهای اروپایی- آفریقایی قرار داده اند. رونمایی آمریکا و دولت‌های عربی از آلترناتیو طرح یک کمربند- یک جاده می تواند تهدید جدی برای مقام های چینی در زمینه تشدید جنگ کریدورها باشد.

یکی دیگر از رخدادهای مهم اجلاس هند را می‌توان شکل‌گیری ائتلاف جهانی «توسعه سوخت‌ها» دانست. هدف اصلی از ایجاد ائتلاف جدید ترویج اسفاده از «زیست‌سوخت‌ها» به عنوان سوخت پاک اعلام شده است. به نظر می‌آید اهداف این سازوکار جدید در راستای بندهای توافق اقلیمی پاریس 2015 باشد.

در این روند آمریکا و برزیل به عنوان دو عضو مؤسس ائتلاف به دنبال تسهیل تجارت زیست‌سوخت‌ها و تحقق چشم انداز «کربن صفر» در سال‌های آتی هستند. در این طرح دهلی‌نو قصد دارد 12 پالایشگاه تولید زیرسوخت گیاهی را تکمیل و احداث کند.

برخی کارشناسان معتقدند، شکل‌گیری رژیم و سازوکارهای بین‌المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی یا کاهش کربن موجود در فضا صرفاً برای نجات بشریت یا حفظ محیط زیست دنبال نمی‌شود. در دو قرن اخیر قدرت‌های غربی با احداث انواع کارخانه‌ها و استفاده از انواع سوخت‌های فسیلی، آسیب جبران ناپذیری به زیست‌بوم انسان کره زمین وارد کردند، روندی که همچنان ادامه دارد.

در چنین شرایطی قدرت‌های صنعتی به جای عذرخواهی و عقب‌نشینی از سیاست‌های غلط خود به دنبال تحمیل توافقات زیست محیطی به کشورهای مختلف جهان هستند تا به این وسیله جلوی رشد اقتصادی قدرت‌های نوظهور و کشورهای در حال توسعه را بگیرند. به عبارت دیگر هدف غایی ائتلاف‌ها و توافقات آب‌وهوایی یا زیست محیطی نه نجات زمین، بلکه کند کردن سرعت رشد اقتصادی قدرت‌های آسیایی است.

عضویت رسمی اتحادیه آفریقا در گروه 20 یکی از نقاط عطف نشست دهلی‌نو بود. پس از این عضویت به نظر می‌آید نام این پلت‌فرم جهانی نیز باید به «گروه 21» تغییر یابد. حال اتحادیه آفریقا و اتحادیه اروپا دو سازمان منطقه‌ای هستند که با نماینده رسمی خود در این نشست حضور می‌یابند. پیوستن بزرگ‌ترین سازمانی آفریقایی به این گروه مهم نشان دهنده افزایش ظرفیت‌های اقتصادی قاره آفریقا و تلاش قدرت‌های جهانی برای وارد کردن این بلوک اقتصادی نوظهور به محور مورد نظر خودشان است.

عضویت مصر و اتیوپی در گروه بریکس و احتمال اضافه شدن کشورهایی مانند الجزایر و مراکش به این سازوکار غیرغربی، نشان دهنده اوج گیری رقابت میان بلوک‌های سیاسی- اقتصادی برای جلب نظر قدرت‌های نوظهور آفریقایی است.

عضویت رسمی اتحادیه آفریقا در گروه 20 یکی از نقاط عطف نشست دهلی‌نو بود. پس از این عضویت به نظر می‌آید نام این پلت‌فرم جهانی نیز باید به «گروه 21» تغییر یابد

با وجود نمایش تبلیغاتی هجدهمین اجلاس سران گروه 20 به وسیله هندی‌ها، رؤسای جمهور دو قدرت بزرگ جهانی یعنی چین و روسیه ترجیح دادند در این نشست حضور نیابند. از سوی پکن لی کیانگ نخست وزیر چین و از مسکو سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه راهی دهلی‌نو شدند. طبق اخبار منتشر شده از نشست به نظر می‌آید قدرت‌های غربی تلاش زیادی برای اجماع سازی و محکومیت روسیه برای بحران اوکراین انجام دادند، اما در این مسیر توفیقی به دست نیاوردند. شاید محقق نشدن اراده غربی‌ها در حفظ و بازتولید هژمونی در میان قدرت‌های جهانی مهم‌ترین نشانه نظم سیال چندقطبی و پایان جهان غربی باشد.

فرصت تعریف نظم جهانی از نگاه هند

علاوه بر رونمایی از توافق‌نامه زیرساختی- کریدوری و ائتلاف زیست محیطی میان کشورهای مختلف جهان، نمایش «نگاه هندی» به نظم جهانی و آینده بلوک بندی قدرت در رقابت میان چین، روسیه و آمریکاست. بهارات با رد دو قطبی چین و آمریکا، بر این نکته تأکید می کند، بخش بزرگی از جمعیت جهان هندی هستند و این موضوع یعنی دهلی‌نو می‌تواند نظم و جایگاه مورد نظر خود را با استقلال از بلوک‌های قدرت تعریف کند.

این «دولت آونگی» با رد هر نوع نگاه «جنگ سردی» سعی می کند از روابط متوازن با تمام بازیگران، از رقابت‌های ژئوپلیتیکی پرهیز و بر رشد شاخص‌های اقتصادی متمرکز شود.

بهره سخن

«گروه 20» با میزبانی از دو سوم جمعیت جهان، قریب به 85 درصد تولید ناخالص داخلی و 75 درصد تجارت جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. این گروه با آنکه از اهمیت بالایی در مناسبات بین‌المللی برخودارند، اما ویژگی نهادی و حتی دبیرخانه دائمی ندارند. با وجود این، گردهمایی رهبران قدرت‌های صنعتی و کشورهای در حال توسعه فرصتی برای ترسیم خطوط آتی نظم جهانی و مشخص شدن مرز همکاری، رقابت و تخاصم میان قطب‌های متنوع قدرت است.

رونمایی آمریکا، هند و کشورهای عربی از طرح کریدوری برای اتصال منطقه شبه قاره هند به قاره اروپا، شکل‌گیری ائتلاف جهانی «توسعه سوخت‌ها» و ناتوانی در محکوم کردن روسیه به دلیل بحران اوکراین شاید مهم‌ترین رخدادهای هجدهمین اجلاس دوره‌ای گروه 20 در دهلی نو بود.