واکاوی مرگ زنجیره‌ای رزیدنت‌ها/ حداقل 2 موج خودکشی در 3 سال اخیر داشتیم

به گزارش تجارت‌نیوز، در سال‌های اخیر بارها گزارش‌هایی از اقدام به خودکشی در میان دستیاران تخصصی پزشکی (رزیدنت‌ها) رسانه‌ای شد. خودکشی رزیدنت سال آخر رشته اطفال در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در مردادماه سال جاری یکی از این موارد است.

برخی از دانشجویان بعد از اتمام دوره هفت ساله تحصیلی و گذراندن طرح، به طور کلی قید ورود به دوره بالاتر را می‌زنند؛ حالا یا برای مهاجرت اقدام می‌کنند یا در همان مرحله پزشک عمومی می‌مانند. برخی هم به طور کلی عطای پزشکی را به لقایش می‌بخشند و به مشاغل دیگر روی می‌آورند. اما آنها که آزمون تخصصی داده‌اند و پی مراحل بالاتر می‌روند، از شرایط سخت دوره دستیاری می‌گویند. شرایطی که برخی از رزیدنت‌ها را بارها از ادامه تحصیل ناامید می‌کند. برخی هم در همان گام ابتدایی منصرف می‌شوند.

اما چه می‌شود که برخی از آنها به فکر خودکشی می‌افتند؟ 10 سپتامبر (هفته‌ای که گذشت)، روز جهانی پیشگیری از خودکشی بود. در همین روز، متخصصان در حوزه‌های مختلف به بررسی وضعیت خودکشی در ایران و جهان و راه‌های پیشگیری از آن پرداختند.

فهیمه سعید، استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی در همایش روز جهانی پیشگیری از خودکشی که از سوی مرکز مشاوری دانشگاه علوم پزشکی ایران برگزار شد، به بررسی وضعیت خودکشی در میان دستیاران تخصصی پزشکی پرداخت.

2 موج خودکشی دستیاران تخصصی پزشکی

استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی گفت: «آنقدر که به دانش بیماری‌های دیگران به کادر درمان آموزش داده می‌شود، درباره آنکه چگونه سلامت جسم و روان خود را حفظ کنند، آموزشی نمی‌دهیم. البته در کشورهای دیگر هم این مسئله مطرح است.»

فهمیه سعید ادامه داد: «حداقل دو موج خودکشی در سه سال گذشته را در ایران داشتیم. موج اول در دوران کرونا بود. موج دیگر هم با شدت کمتر امسال شکل گرفت.»

او گفت: «تقریبا هر یک ماه یا دو ماه یکبار، یک مورد اقدام به خودکشی در میان کادر درمان را داریم. البته اینها آمارهای رسمی نیست، چون هیچ سازمانی به صورت رسمی آن را اعلام نکرده است.»

مطالعه ویژه برای بررسی وضعیت خودکشی دستیاران

استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی در ادامه همایش گفت: «مطالعات بسیار محدودی درباره سلامت جسم و روان کادر درمان صورت گرفته است. عمده کارهایی که صورت گرفته درباره دانشجویان پزشکی انجام شده است؛ احتمالا چون جمعیت در دسترس‌تری هستند.»

فهیمه سعید ادامه داد: «اواخر سال 1400، مطالعه‌ای را با همکاران درباره سلامت روان و افکار خودکشی دستیاران تخصصی پزشکی انجام دادیم.»

او توضیح داد داد: «برای انجام این مطالعات شهر تهران را انتخاب کردیم، چون حداقل پنج دانشگاه دارد که دستیار تخصصی تربیت می‌کنند و این افراد هم از سراسر کشور هستند. نمونه آماری این مطالعات 353 نفر بودند. رشته‌ها را در پرسشنامه به سه دسته تقسیم کردیم: رشته‌هایی که جراحی دارند، رشته‌هایی مانند داخلی مانند اطفال و رشته‌های کلینکال و تشخیصی و پاتولوژی و رادیولوژی.»

استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی گفت: «این پرسشنامه شامل موضوعات وضعیت درآمدی و رفاهی رزیدنت‌ها، سابقه روانپزشکی، مسائل مربوط به کار، تعداد شیفت‌ها، میزان مواجهه کاری با کرونا، سنجش افکار خودکشی، افسردگی و اضطراب درسی بود.»

شیفت‌های کاری تا اختلالات روانپزشکی

در ادامه بخشی از مطالعه‌ای که درباره وضعیت خودکشی در میان دستیاران پزشکی صورت گرفت و فهیمه سعید آن ارائه کرد، می‌خوانید.

عمده افراد شرکت‌کننده در این مطالعه زنان (75 درصد) بودند. عمده سن شرکت‌‌کنندگان 25 تا 34 ساله داشتند. شرکت‌کنندگان تقریبا به صورت مساوی مجرد و متاهل بودند. ضمن آنکه عمده افراد، مستاجر بودند. 36 درصد از آنها سابقه اختلال روانپزشکی و 22 درصد سابقه مصرف الکل و مواد مخدر داشتند. سابقه شخصی خودکشی آنها 5 درصد و سابقه خودزنی 5 درصد بود.

تعداد شیفت‌های شرکت‌کنندگان از 3 تا 14 شیفت بود. میزان مواجهه آنها با کووید 19 نیز بررسی شد. 23 درصد از آنها در بخش‌های کووید یا اورژانس تنفسی کار می‌کردند. 43 درصد از آنها نیز گاهی برای مشاوره و کارهای دیگر به این بخش‌ها می‌رفتند. 31 درصد از افراد نیز مواجهه مستقیم با بخش‌های کووید نداشتند.

33 درصد از دستیاران پزشکی در طول دوران کرونا از خدمات سلامت روان استفاده کرده بودند. عمده افراد شرکت‌کننده در این مطالعه کمتر از 6 میلیون تومان درآمد داشتند. این درآمد صرفا دریافتی از دانشگاه نبود، بلکه کل درآمد آنها بود که به گفته استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی موضوع قابل توجهی است.

افکار خودکشی در میان دستیاران

فهیمه سعید، استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی گفت: « 34.3 درصد از آنها افکار خودکشی داشتند که 10 درصد از آنها پرخطر بودند.»

او ادامه داد: «شیوع افکار خودکشی در میان دستیاران پزشکی نسبت به جمعیت ایران بیشتر است. مقایسه وضعیت ایران با کشورهای دیگر مانند ژاپن، امریکا و برزیل نشان می‌دهد که افکار خودکشی در میان دستیاران تخصصی پزشکی در ایران بیشتر است.»

عوامل مرتبط با افکار خودکشی دستیاران

فهیمه سعید توضیح داد: «آنالیز اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد جنسیت، وضعیت تاهل، نوع رشته تخصصی و وضعیت سکونت ارتباط معناداری با افکار خودکشی نداشت. در حالی‌که در تمام دنیا در بین پزشکان زنان آسیب‌پذیرتر از مردان هستند.»

او گفت: «سابقه اختلال روانپزشکی، مصرف الکل و مواد مخدر، سابقه خانوادگی اقدام به خودکشی، سابقه شخصی اقدام به خودکشی و خودزنی، تعداد شیفت‌های کاری در یک ماه، سطح درآمد و سطح مواجهه با کووید 19 با افکار خودکشی مرتبط بود. هر چه سطح درآمد پایین‌تر بود، شدت افکار خودکشی بالاتر بود.»

شیوع افسردگی در میان دستیاران تخصصی پزشکی

استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی گفت: «افسردگی، اضطراب و استرس به طور قابل توجهی با افکار خودکشی در ارتباط بود. ضمن آنکه سطوح بالاتر افسردگی، استرس و اضطراب در میان افرادی که در معرض بیشتر خودکشی بودند، شایع‌تر بود.»

او ادامه داد: «شیوع افسردگی در میان دستیاران پزشکی آنها 69 درصد بود که حدود 25 درصد از آنها افسردگی شدید و بسیار شدید داشتند. شیوع اضطراب هم در میان آنها 63 درصد بود که 16 درصد از آنها نوع شدید و بسیار شدید آن را داشتند. درصدها، آمار بالا را در این مورد نشان می‌دهد. البته این آمار مربوط به مطالعات سال 1400 است.»

فهیمه سعید گفت: «تاثیرگذارترین پیش‌بینی‌کننده در این موضوع ابتدا افسردگی و پس از آن سابقه خودزنی و میزان مواجهه کاری با کووید 19 بود.»

افزایش کار دستیاران با مهاجرت پزشکان

استادیار گروه روانپزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت روان اجتماعی در ادامه همایش پیشگیری از خودکشی گفت: «آموزش کافی برای سلامت روان به کادر درمان نداشتیم و درباره آن زیاد صحبت نمی‌شود.»

او ادامه داد: «در کشور با بحران‌های متعدد اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مواجه بودیم که به طور کلی سلامت روان جامعه را تحت تاثیر قرار داده و کادر درمان هم جزئی از همین جامعه است.»

فهیمه سعید گفت: «متاسفانه جو ناامیدی در میان دستیاران پزشکی به دلیل آینده‌ای که چندان نویدبخش نیست. بسیار زیاد شده است. شرایط کاری در این گروه خوب نیست. حجم کاری آنها در دوران کرونا زیاد بود. در حال حاضر هم تعداد زیادی مهاجرت در میان کادر درمان داریم، ضمن آنکه ورود دستیاران جدید به رشته‌های تخصصی را نداریم. شرایطی که منجر به افزایش کار دستیاران پزشکی در بیمارستان‌های دولتی می‌شود.»

چه باید کرد؟

شناخت عوامل موثر در ناامیدی افراد، می‌تواند به ارائه راهکارهایی در این مورد کمک کند. با این تفاسیر و با توجه به شرایط کاری دستیاران پزشکی چه باید کرد؟

فهمیه سعید در این مورد گفت: «در ابتدا باید نسبت به این موضوع حساس بود. به نظر می‌رسد در دو سال گذشته حساسیت وزارتخانه بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی در این مورد افزایش پیدا کرده است. یکی از اقداماتی که در این مورد انجام شد این بود که مقدار ناچیزی به حقوق دستیاران اضافه شد. البته با توجه تورمی فعلی، حقوق بسیار کمی دریافت می‌کنند.»

او ادامه داد: «شرایط معیشتی دستیاران و متخصصان تازه‌کار باید مورد عنایت ویژه قرار گیرد. غربالگری سالانه سلامت روان که در خطر بالای خودکشی قرار دارند، حتما باید انجام شود. آموزش‌های لازم هم به کادر درمان برای حفظ سلامت روان داده شود.»

از جمله اقدامات موثر دیگری که فهمیه سعید به آن اشاره کرد، ایجاد مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت روان ویژه پزشکان، ارتقای سواد خودکشی در میان اساتید و کلیه کادر درمان بود.

کارزار اینترنتی؛ رزیدنت‌ها را نجات دهید

مردادماه و پس از خودکشی رزیدنت سال آخر رشته اطفال در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، کارزار اینترنتی نیز برای رسیدگی به وضعیت دستیاران تخصصی پزشکی راه افتاد؛ کارزاری با عنوان «رزیدنت‌ها را نجات دهید» و خطاب به ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم.

در بخشی از این کارزار خطار به ابراهیم رئیسی آمده: «نمی‌دانیم تا چه حد از وضعیت اسفبار رزیدنت‌ها در دانشگاه‌های مختلف مطلع هستید. آمار بسیار بهت‌آور اقدام به خودکشی در بین رزیدنت‌های دانشگاه‌های سراسر کشور شاهد هستیم که 13 نفر از آنها سال گذشته منجر به فوت شدند. امسال نیز یکی یکی به این آمار اضافه می‌شود.

در ادامه کارزار «رزیدنت‌ها را نجارت دهید» با بررسی مشکلات دستیاران، راهکارهایی از جمله اصلاح وضعیت معیشتی دستیاران در طرح تخصص و به کارگیری قراردادی یا استخدامی پزشکان عمومی و متخصص در بیمارستان‌های آموزشی پیشنهاد شد.

پیشگیری از خودکشی

با توجه به افزایش آمار خودکشی در میان برخی از کشورها از جمله ایران، متخصصان راهکارهایی برای پیشگیری از خودکشی یا کاهش آمارها داده‌اند. یکی از این راهکارها، همدلی کردن است.

فرد را قضاوت نکنید. آرام باشید و با دلسوزی به حرف‌های کسی که افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی دارد، گوش کنید. احساسات آنها را جدی بگیرید.

یکی از باورهای غلط درباره خودکشی این است که افراد اگر بخواهند خودکشی کنند درباره آن حرف نمی‌زنند و آن را به زبان نمی‌آورند. در حالی‌که بررسی متخصصان نشان می‌دهد، بسیاری از افرادی که اقدام به خودکشی کرده‌اند، پیش از آن با فرد یا افرادی صحبت کرده‌اند.

اگر افکار خودکشی دارید یا در اطرافتان فردی را می‌شناسید که افکار یا اقدام به خودکشی دارد، با شماره 123 اورژانس اجتماعی تماس بگیرید.