ریزگرد فاجعه مشترک در شمال ایران؛ راه نجات چیست؟

به گزارش مشرق، بنا بر تحقیقات علمی نخبگان دانشگاهی پدیده گرد و غبار و یا به عبارتی ریزگردها از سال ۲۰۰۹ که از سمت سوریه و عراق وارد استان های غربی، تهران و همچنین استان های شرقی کشور شده بود، آژیر خطر توفان های گرد و غبار را به صدا در آورده بود.

در ۱۰ سال اخیر با گسترش توفان های گرد و غبار این پدیده مرزها را درنوردید و دیگر منحصر به یک کشور نیست. نخبگان علمی بر این باورند که ریزگردها در سه گروه لوکال (محلی)، رجینال(منطقه ای) و نیز گلوبال(جهانی) می باشد. وزش باد، رطوبت خاک و پوشش گیاهی سه مولفه دخیل در شکل گیری توفان های گرد و غباری در جهان می باشد.

چهره های علمی براین باورند بدون بررسی داده های علمی نمی توان منشاء ریزگردها را به صورت دقیق بیان و تائید علمی کرد. آنها براین باورند که گام نخست برای چاره جویی این مشکل آن است که با بررسی ها و تحقیقات میدانی علمی درصدهای غبار از خواستگاهها و منشناء های آن به صورت دقیق بررسی و برای آن چاره جویی شود.

توفان های گردو غباری که در طول یک پروسه زمانی با توجه به گسترش خشکسالی ها و از مدار خارج شدن برخی زمین های کشاورزی و از دست رفتن رطوبت خاک و همچنین نابودی پوشش های گیاهی زمینه ساز توفان های گردو غباری شد، برخی از آنها اقیانوس ها را در نوردیده و جهانی شده اند تا جائیکه گرد و غبارهای صحرای آفریقا با وارد شدن به اتمسفر و جو خود را به آمریکای جنوبی هم می رساند.

۲۰ شهریور ماه جاری در برخی از شهرهای مازندران همانند بابل مردم برای نخستین بار با پدیده ای به نام گردو غبار روبرو شدند. در اوایل صبح که مردم از خانه های خود بیرون زدند بسیاری از آنها بر این باور بودند که در اطراف بخاطر خاکبرداری ها و یا تخریب یک ساختمان در محدوده منزل و یا محل کارشان، گردو خاکی ایجاد شده و برخی دیگر نیز بر این تصور بودند که یک مه صبحگاهی شهر بابل را فرا گرفته است.

از سویی دیگر برخی دیگر هم اشکال را از چشمان خود می دیدند و چند بار چشمان خود را با دست ها مالش دادند که نکند دیده گانشان کم سو شده اما واقعیات چیز دیگری بود و شهروندان با رجوع به شبکه های اجتماعی دریافتند که ریزگردها مهمان جدید و ناخوانده شهرشان و دیگر شهرهای اطراف شده است.

آن چیزی که در چند روز گذشته شهروندان بابلی با استفاده از ظرفیت فضای مجازی آن را دست به دست می کنند آن است که سرمنشاء این ریزگردها چیست!؟ و برای نجات آن چه باید کرد!؟ بر این اساس برخی شهروندان براین باورند تا این پدیده شوم بدخیم نشده و همانند شهرهای بزرگ و صنعتی کار به تعطیلی مدارس و ادارات و همچنین واحدهای تولیدی نکشیده باید چاره جویی شود.

بسیاری از شهروندان از نخبگان دانشگاهی که سال ها عمر خود را در این حوزه صرف کردند خواسته اند که در این بخش ورود یابند تا نظرات تخصصی خود را که گره گشا باشد ارائه دهند.

عضو کمیته ملی سیلابهای کشور گفت: حل پدیده ریزگردها در مازندران بدون بررسی های دقیق علمی امکان پذیر نخواهد بود.

مهدی حمیدی، دکترای مهندسی عمران آب بیان داشت: با بررسی های دقیق علمی منشاء ریزگردها در مازندران مشخص خواهد شد.

وی با بیان اینکه خواستگاه ریزگردها در قره قوم به لحاظ علمی قابل تائید نخواهد بود مگر اینکه با داده های علمی در صدها و منشاء این ریزگردها مشخص شود، اظهار داشت: ما به عنوان محقق که چندین سال در خصوص ریزگردها فعالیت های تحقیقاتی و میدانی انجام داده ایم منشاء قره قوم را اگر رد نکنیم تائید هم نمی توانیم بکنیم بلکه با تحقیقات علمی درصد آن باید مشخص شود.

نواحی بیابانی در آسیای مرکزی که می توانند به عنوان منابع گرد و غبار شناخته شوند (ژانگ و همکاران، ۲۰۲۰)

این استاد دانشگاه اضافه کرد که اظهار نظر کلی در باره ریزگردهای مازندران و منشاء آن بدون پشتوانه علمی جایگاهی نخواهد داشت.

وی گفت که در مازندران هم تالاب هایی وجود داشت که منابع آب کافی به آنها می رسید که با خشک شدن آن مستعد ریزگردها هستند که در بررسی های علمی این موارد هم باید لحاظ شود.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل همچنین اظهار داشت که در بررسی های علمی عوامل داخلی و خارجی توامان باید مورد بررسی قرار گیرند و بعد از آن راههای جلوگیری از آن اجرایی شود.

وی با بیان اینکه مسئله گردو غبار که با گسترش خشکسالی پررنگ تر شده است، گفت: در ۱۵ سال گذشته در شهرهای بزرگ کشور مشکل ریزگردها نداشتیم اما از سال ۲۰۰۸ ریزگردها از سمت سوریه و عراق وارد ایران شده، بخش های غربی را درنوردیده و پای آن به تهران باز شده و تداوم آن در شهرهای شرقی کشور به مازندران هم رسیده است.

انواع ریزگردها

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل گفت که سه دسته ریزگردها در جهان اعم از محلی، منطقه ای و جهانی وجود دارد که دسته جهانی آن وارد اتمسفر و جو می شود و اقیانوس ها را در می نوردد تا جایی که گردو غبار صحرای آفریقا به آمریکای جنوبی هم می رسد.

وی اضافه کرد که ریزگردهای محلی در ابعاد کوچک تری اثر بخشی دارد اما ریزگردهای منطقه ای چند کشور و یا به عبارتی خاورمیانه را در بر می گیرد بنابراین با این داده ها بدون بررسی علمی نمی توانیم به لحاظ علمی حتما تائید کنیم که ریزگردهای موجود در مازندران به خصوص به شهرهای مرکزی مازندران هم رسیده است، از قره قوم ترکمنستان باشد.

منابع گرد و غبار

برنده جایزه محقق کارآزموده جورج فاستر از بنیاد ون هومبلت آلمان، اظهار داشت که عوامل زمینه ساز ایجاد ریزگردها منشاء طبیعی یا انسانی دارد که با گسترش خشکسالی و بیابان های خشک منشاء طبیعی ایجاد گرد و غبار است.

((جایزه پژوهشی بنیاد هومبولت آلمان توسط بنیاد الکساندر فون هومبلت (Alexander von Humboldt) در قالب فیلوشیپ تحقیقاتی جورج فورستر برای پژوهشگران باتجربه (Georg Forster Research Fellowship for Experienced Researchers) هفته گذشته به دکتر مهدی حمیدی استاد دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل اعطا گردیده است.

در قالب این فیلوشیپ، یک پروژه تحقیقاتی با عنوان "بررسی اثرات تغییرات اقلیمی بر رویدادهای گرد و غبار غرب آسیا" با همکاری پروفسور یاپینگ شائو در موسسه ژئوفیزیک و هواشناسی دانشگاه کلن آلمان به انجام خواهد رسید. نتایج حاصل از این پروژه تحقیقاتی می تواند به اتخاذ تصمیمات مناسب برای مدیریت مخاطرات رویدادهای گرد و غبار در کشورهای غرب آسیا کمک کند.

بنیاد الکساندر فون هومبولت از سال ۱۹۵۳ میلادی فعالیت خود را آغاز کرده است و طی سال ‌های گذشته محققین برجسته بسیاری از کشورهای مختلف از حمایت این بنیاد بهره مند بوده اند؛ تا جایی که ۵۱ نفر از برندگان جایزه نوبل در رشته‌های مختلف از این بنیاد نیز بورسیه تحقیقاتی اخذ کرده اند.

هدف اصلی این بنیاد ایجاد شبکه‌ای فعال و پویا از پژوهشگران سراسر جهان است به گونه ‌ای که برقراری ارتباط علمی بین دانشمندان برجسته دنیا و محققین آلمانی را در عالی ترین سطح حمایت کند.))

دکتر حمیدی در ادامه با بیان اینکه برخی از زمین های کشاورزی با شخم و شیار و رطوبت کافی کشاورزی انجام می شد اما بنا به دلایل خشکسالی، کشاورزی در آن منطقه قطع و رطوبت خاک خشک شده، افزود: این امر همانند کشور عراق زمینه ساز ریزگردها یا همان گرد و غبار خواهد شد.

وی این را هم گفت که در منطقه هور العظیم که در مقطعی ماهیگیری در آن انجام می شد با سیاست های نادرست کشورهای بالادست آب دجله و فرات به پایین دست نرسیده و این امر زمینه ساز ایجاد گردو غبار شده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: برخی موارد ریزگردها هم با افزایش تولید گلخانه ای و تغییرات اقلیمی زمینه ساز گرمای بیشتر شده و مناطق خشک تر می شود که با وزش باد این گردو غبارها جابجا می شوند.

رطوبت و پوشش گیاهی راه مبارزه با ریزگرد

دکترای مهندسی عمران آب بیان داشت که تنها راه مبارزه با ریزگردها در کشور و همچنین استان مازندران آن است که منشاء این ریزگردها با روش های علمی بررسی و برای پوشش گیاهی و افزایش رطوبت خاک آن منطقه اقدام کرد.

وی اضافه کرد که جهان به این سمت می رود که با غرس برخی از گیاهان کم آب همانند حوزه آرال که این کار را انجام داده اند مانع پرواز ریزگردها شوند.

این چهره علمی در ادامه این را هم گفت که همانطوریکه ریزگردها یک شبه به وجود نیامده اند یک شبه هم این مشکل برطرف نمی شود بلکه باید طی چند سال با انجام کارهای زیرساختی اعم از پوشش گیاهی و رطوبتی این مشکل را برطرف کرد.

تعامل و دیپلماسی

دکتر حمیدی بیان کرد: در تحقیقات علمی و فنی بررسی منشاء ریزگردهای مازندران و از طرفی دیگر حل ریشه ای این مشکل نیازمند تعامل و دیپلماسی با کشورهای همسایه می باشیم.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل تاکید کرد: ریزگردهای مازندران را می توان با آب و تقویت رطوبت و پوشش گیاهی در یک پروسه زمانی برطرف کرد که باید هر چه زودتر بررسی های علمی و کارشناسی که نشان دهنده میزان و درصد این ریزگردها در داخل و یا اینکه در چه مناطقی در خارج از کشور است، مشخص شود.

محدوده‌ی مورد مطالعه‌ در آسیای مرکزی (کادر آبی) و نواحی دارای پتانسیل تولید گرد و غبار، رنگ قرمز Case ۱ (LAIc=۰.۳, Hc=۹۰۰)، رنگ نارنجی Case ۲ (LAIc=۰.۳, Hc=۷۰۰)، رنگ زرد Case ۳ (LAIc =۰.۳, Hc =۵۰۰)، (حمیدی و همکاران، ۲۰۱۳)

۲۰ شهریور ماه مردم مازندران در منطقه شرق و بخش مرکزی استان با آسمانی غبار آلود روبرو شدند و این امر و دلایل جولان این ریزگردها برای شهروندان بسیار جای سوال بوده است.