رمز حفاظت از لایه اوزون آشنایی کامل با مسئله آلودگی هواست

به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، فرقی ندارد در فصل گرم سال باشیم یا سرد؛ همیشه می‌توانیم از آلودگی هوا در خبرها بشنویم یا در شهرها به چشم ببینیم. اخباری که به ما هشدار می‌دهد شاخص آلودگی هوا در وضعیت نامناسبی است و برای گروه های حساس مضر است.

براساس آمارها، تعداد روزهای آلوده شهر تهران در سال ۱۴۰۱ نسبت به ۱۴۰۰ حدود ۵۲ درصد افزایش داشته و ۴۷ درصد کل سال نیز هوا ناسالم گزارش شده است؛ یعنی به‌طور میانگین از هر دو روز هوای تهران، یک روز آن آلوده بوده است. این آلودگی هوا مانند حصاری بالای سر ما کشیده شده و نفس‌کشیدن را برای ما و دیگر موجودات سخت کرده است.

آلودگی هوا نیز مانند دیگر موارد محیط‌زیستی متأثر از فعالیت‌های انسان‌هاست. کتاب «آلودگی هوا؛ ۵۰ پرسش و پاسخ» نوشته روپاک گوُش با ترجمه نوید کریم‌زاده که در انتشارات نردبان منتشر شده است، در قالب یک‌سری سؤالات به طور جامع از ابتدا تا انتها هر آنچه که به هوا و عوامل تأثیرگذار بر آن مرتبط است به مخاطبان می‌گوید. از مواردی که در این کتاب به آن اشاره می‌شود می‌توان به تعریف گاز گلخانه‌ای، لایه اوزون، سوخت‌های فسیلی و پاک، بارش اسیدی، عوامل مؤثر بر کاهش آلودگی هوا، پیمان‌ها و توافق‌های بین‌المللی برای کنترل و کاهش آلودگی هوا و… اشاره کرد.

امروز ۱۶ سپتامبر، روز جهانی حفاظت از لایه اوزون است و یکی از مواردی که ما در این زمان می‌شنویم همین بحث محافظت از لایه اوزون است. اینکه لایه اوزون چیست؟ آیا واقعا سوراخی در آن وجود دارد؟

طبق گفته کتاب «اوزون یک گاز طبیعی است که در تروپوسفر، پایین‌ترین لایه جو زمین و در استراتوسفر، لایه‌ای که بلافاصله پس از تروپوسفر قرار دارد یافت می‌شود. این گاز اگر در لایه پایین‌تر باشد «اوزون بد» خوانده می‌شود؛ زیرا تشکیل مه، دود و آلودگی هوا را به دنبال خواهد داشت. در مقابل، اگر اوزون در لایه بالایی قرار داشته باشد به آن «اوزون خوب» گفته می‌شود؛ زیرا با جذب بخشی از پرتوی مضر فرابنفش (UV) خورشید مانند یک سپر از حیات بر روی زمین حفاظت می‌کند.

سوراخ لایه اوزون در حقیقت یک «سوراخ» نیست؛ بلکه ناحیه‌ای است در بالای قطب جنوب که در آنجا لایه اوزون بسیار نازک شده است. نازک‌بودن این لایه به این معنی است که پرتوی فرابنفش بیشتری به سطح زمین می‌رسد. اگر مواد شیمیایی‌ای که با نام کلروفلوئوروکربن (CFCs) شناخته می‌شوند به استراتوسفر برسند، می‌شکنند و کلر آزاد می‌کنند. کلر سبب از بین رفتن اوزون می‌شود. یک اتم کلر می‌تواند بیش از ۱۰۰ هزار مولکول اوزون را از بین ببرد.».

ویژگی مهم کتاب «آلودگی هوا؛ ۵۰ پرسش و پاسخ» مستندبودن آن است. برای هر قسمتی که تعریف می‌کند دلیل علمی و آمار و ارقامی ارائه می‌دهد. آماری که نسبتا جدید است و از طرفی ما را بیشتر با عوامل تأثیرگذار بر آلودگی هوا آشنا می‌کند.

نثر کتاب ساده و روان است. اگرچه به کار بردن معادلات انگلیسی و آمار ممکن است برای خواننده نوجوان خسته‌کننده به نظر بیاید؛ اما سعی شده تا به شکل ساده‌ای مفهوم، رسانده شود. البته در برخی موارد هم استفاده از اینفوگرافی می‌توانست در ارائه آمار و ارقام مؤثرتر باشد‌. تصاویر استفاده‌شده هم عکس‌های محیط‌زیستی است. در کتاب، گریزی هم به وضعیت آلودگی هوا در ایران زده می‌شود. برای مثال آلوده‌ترین شهرهای دنیا اهواز در سال ۲۰۱۱ و زابل در سال ۲۰۱۷ هستند و هم‌چنین به قانون کنترل و کاهش آلودگی هوا در ایران اشاره می‌کند که طبق آن «اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون بنیادی و فراگیر محیط‌زیستی در ایران است. این موضوع در قوانین بالادستی مثل قانون اساسی، ماده ۶۹ قانون برنامه چهارم توسعه، قوانین، آیین‌نامه‌ها، مصوبات مجلس هیئت وزیران، شورای عالی حفاظت محیط‌زیست و شورای اسلامی شهر تهران به وضوح قابل مشاهده است. اما سؤال اصلی این است که چرا با وجود این همه قانون و مقررات و مصوبات، همچنان با مسئله آلودگی هوا در شهرهای بزرگ مواجه هستیم؟».

با توجه به مواردی که درباره این اثر ذکر شد و به مناسبت روز جهانی حفاظت از لایه اوزون کتاب «آلودگی هوا؛ ۵۰ پرسش و پاسخ» را برای مطالعه به نوجوانان علاقه‌مند یا دغدغه‌مند راجع‌به مسئله محیط‌زیست ایران و جهان پیشنهاد می‌کنیم.