روابط کجدار و مریز ایران و آژانس روی دور تکرار

فرارو- اتحادیه اروپا تصمیم ایران در لغو انتصاب بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را «نگران‌کننده» توصیف کرد. «پیتر استانو» سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا «ایران را به بازنگری بدون تاخیر در تصمیم‌اش درمورد لغو انتصاب بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی» فراخواند.

به گزارش فرارو، روز ۲۶ شهریور ماه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه اعلام کرد: «ایران امروز رسما به ما از تصمیم خود برای لغو مجوز چند نفر از بازرسان آژانس که برای راستی آزمایی فعالیت‌های این کشور تحت پادمان‌های NPT تعیین شده بودند، خبر داده است.» این خبر‌ها در شرایطی منتشر می‌شود که طی روز‌های گذشته نیز تصمیم کشور‌های اروپایی برای عدم لغو تحریم‌های موشکی ایران، پس از غروب برجام مورد توجه قرار داشت.

پیخ و خم روابط ایران و آژانس

روابط ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی را نمی‌توان بی ثبات و حتی قابل پیش بینی دانست. این رابطه از آغاز دولت سیزدهم تا کنون، فراز و نشیب‌های متعددی داشته و طی ماه‌های اخیر نیز همین بی ثباتی، باعث شده تیتر‌های متناقضی از روابط ایران و آژانس و چشم انداز رسیدن به یک توافق هسته‌ای در رسانه‌های داخلی و خارجی ثبت شود.

اسفندماه سال گذشته بود که بعد از اعلام کشف ذرات اورانیم در سه مکان اعلام نشده در ایران، گروسی به تهران سفر کرد. در ماه اردیبهشت سال جاری، او درباره این سفر و این که چه اتفاقاتی ممکن است در مسیر بازرسی و راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران رخ دهد گفت: «راه‌هایی وجود دارد که به نظر می‌رسد در حال گشایش است. حالا خواهیم دید که آیا این چنین است یا خیر» وی با نگاهی خوشبینانه ابراز امیدواری کرد که راه‌هایی در ارتباط با راستی‌آزمایی برنامه هسته‌ای ایران در حال گشایش است.

اواسط خرداد ماه، رافائل گروسی در بیانیه مقدماتی خود در آغاز جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصریح کرد که فرایند اجرای بیانیه مشترک با ایران آغاز شده است و پیشرفت‌هایی حاصل شده است. اگرچه گروسی در همین گزارش نیز، اشاراتی به برخی نواقص و ناکافی بودن اقدامات ایران داشت، اما در کل، نوع سخنان وی به شکلی بود که برخی کارشناسان به «چشم انداز مثبت روابط ایران و آژانس» امیدوار شدند. ایرنا نیز، به نقل از منابع آگاه نوشت: «در جریان گفتگو‌ها و تعاملات میان سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی دو توفیق جدید دیپلماتیک بدست آمده است.» در ادامه این گزارش آمده است: «در نتیجه مذاکرات فنی صورت گرفته، پرونده یکی از مکان‌های ادعایی مطروحه آژانس (موسوم به آباده) بسته شده است. همچنین ماجرای ادعا‌های مطرح شده از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص تولید اورانیوم با غنای ۸۳.۷ در سایت فردو نیز با توضیحات سازمان انرژی اتمی پایان یافته است.»

گروسی در همین دوره زمانی با اشاره به اینکه دوربین‌های نظارتی آژانس در کارگاه‌های مونتاژ سانتریفیوژ ایران نصب شده تاکید کرد که همچنین دوربین‌هایی در نیروگاه فردو و تاسیسات نطنز به منظور نظارت بر غنی‌سازی با خلوص بالا نصب شده است. با این وجود هیات نمایندگی اتحادیه اروپا در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از انتشار گزارش گروسی، در جلسه شورای حکام درباره وضعیت برنامه هسته‌ایران ابراز نگرانی کرد. در بیانیه اتحادیه اروپا آمده بود که «به‌عنوان یک اولویت کلیدی امنیتی، اتحادیه اروپا به فعالیت دیپلماتیک و سیاسی برای بازگرداندن اجرای محدودیت‌های لازم برای برنامه هسته‌ای ایران ادامه خواهد داد تا مطمئن شود این کشور به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند.»

اوایل شهریور ماه سال جاری، وال استریت ژورنال به نقل از منابع خود نوشت که ایران در هفته‌های اخیر مقدار کمی از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد خود را رقیق کرده و میزان آن را هم کاهش داده است. طبق گزارش وال استریت ژورنال، ایران حتی پس از رقیق کردن مقداری از ذخایر خود همچنان مواد کافی برای ساخت سلاح هسته‌ای در اختیار دارد. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران پیش از این در واکنش به این گزارش پاسخ روشنی نداد و تنها گفت که روند غنی‌سازی اورانیوم در ایران طبق قانون مجلس پیش می‌رود.

موازی با این تحولات، خبر‌هایی درباره تنش زدایی تدریجی ایران و ایالات متحده و شکل گیری توافق نانوشته و دوجانبه بین دو کشور، مطرح شد. اما در تاریخ ۲۰ شهریور گروسی به این اتفاقات واکنش منفی نشان داد و گفت: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به واسطه ایالات متحده از نوعی فرآیند دوجانبه گفتگو میان تهران و واشنگتن مطلع شده؛ اما دقیقا مشخص نیست موضوع هسته‌ای در آن چه جایگاهی دارد.» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نسبت به آنچه وی «کم‌اهمیت جلوه دادن تشدید تنش‌های هسته‌ای ایران» خواند ابراز تاسف کرد و گفت: «توجه کمتر جامعه بین‌المللی به پرونده هسته‌ای ایران را در شرایط باز شدن یخ تنش‌ها میان تهران و واشنگتن تاسف‌آمیز قلمداد می‌شود.»

لغو فعالیت بازرسان آژانس؛ یک اقدام طبیعی یا کنش به سبک ایرانی؟!

یکشنبه ۲۶ شهریور ماه، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای سازمان ملل متحد، اقدام ایران در ممنوعیت فعالیت چند تن از بازرسان منصوب شده از سوی آژانس برای این کشور را محکوم کرد و افزود که این کار مانع از نظارت کامل بر فعالیت‌های اتمی تهران می‌شود. به اعتقاد برخی از کارشناسان این اقدام ایران، واکنشی به بیانیه هفته گذشتۀ آمریکا و کشور‌های اروپایی گروه E۳ (فرانسه، آلمان و بریتانیا) در جلسه شورای حکام در وین بود که خواستار همکاری فوری تهران با آژانس در موضوعاتی از جمله توضیح درباره آثار اورانیوم یافت شده در سایت‌های اعلام نشده بودند.

گروسی نیز با استنباط به همین فرضیه گفت که واکنش ایران «بیش از حد» بوده و افزود: «این اقدام یکجانبه نامتناسب و بی‌سابقه را که بر برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های عادی راستی‌آزمایی آژانس در ایران تأثیر می‌گذارد و آشکارا با همکاری‌هایی که باید بین آژانس و ایران وجود داشته باشد در تضاد است، به شدت محکوم می‌کنم.»وی تاکید کرد :« آنچه ایران انجام داد، «یک گام دیگر در مسیر اشتباه» و «یک ضربه غیرضروری به یک رابطه از قبل متشنج» بوده است. او از ایران خواست که «در تصمیم خود تجدیدنظر کند و به مسیر همکاری با آژانس بازگردد.»

این سخنان گروسی در شرایطی مطرح می‌شود که کشور‌های عضو آژانس به طور کلی می‌توانند بازرسانی را که برای بازدید از تأسیسات هسته‌ای آن‌ها بر اساس معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان. پی. تی) تعیین شده وتو کنند، اما آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای میگوید که تصمیم تهران فراتر از رویه‌های عادی است. رحمن قهرمان پور، کارشناس ارشد مسائل هسته‌ای در مصاحبه با فرارو می‌گوید: «گاهی ایران نسبت به رفتار یک یا چند بازرس اعتراض دارد و ویزا را تمدید نمی‌کند. نمونه این شرایط را، قبلا دیده بودیم. برای مثال یکی از بازرسان آژانس، بخشی از اطلاعات خصوصی و حساس درباره کشورمان را در اختیار رسانه‌ها گذاشته بود و در نتیجه ایران به محض اطلاع از این موضوع ویزای وی را تمدید نکرد و ویزای جدیدی نیز به وی نداد؛ بنابراین تاکید دارم این شرایط الزاما نشانگر بحران نیست.»

با این وجود در بیانیه آژانس آمده است: «این بازرسان از مجرب‌ترین کارشناسان آژانس با دانش منحصر به فرد در موضوع غنی‌سازی هستند. با تصمیم امروز، ایران عملاً حدود یک سوم از اعضای گروه اصلی باتجربه‌ترین بازرسان آژانس را که برای ایران تعیین شده بود، حذف کرد.» قهرمان پور در این خصوص نیز پاسخی دارد: «سخنان اخیر گروسی و تاکید او بر این که ایران کارشناسان مجرب و با تجربه را از ایران اخراج کرده و یک سوم از بازرسان را حذف کرده است، کاملا جهت‌دار است. این تاکید فقط مربوط به این موضوع نیست. اگر به گزارش آژانس هم نگاه کنید می‌بینید که گروسی می‌گوید به علت نصب نکردن دوربین‌ها در برخی مراکز، اطلاعات آژانس از دامنه فعالیت‌های هسته ایران مدام رو به کاهش است. این همان چیزی است که ما مدام از سوی آژانس می‌بینیم، یعنی آژانس می‌گوید برای آن که کارم را تکمیل کرده و درست انجام دهم، باید اختیاراتی داشته باشم. برای مثال آژانس توقع دارد برای هر شخصی که معرفی می‌کند، ویزا دریافت کند. اما مسئله این است که بر اساس اساسنامه آژانس، صدور ویزا منوط به تفاهم طرفین است.».

اما برخی کارشناسان روی ملیت کارشناسان اخراج شده از ایران متمرکز شده اند و معتقدند ملیت فرانسوی و آلمانی این کارشناسان حکایت از کنش به سبک ایرانی دارد. یکی از مدارکی که این استدلال بر آن استوار است، سخنان ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشور است. کنعانی، پس از انتشار بیانیه تروئیکای اروپایی علیه ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد: «متأسفانه سه کشور اروپایی و آمریکا با وجود تعامل مثبت، سازنده و مستمر ایران با آژانس، با زیاده‌خواهی و با هدف تخریب فضای همکاری، از فضای شورای حکام برای مقاصد سیاسی خود سوءاستفاده کردند. ایران پیشتر درباره به عواقب این گونه سوءاستفاده‌های سیاسی از جمله تلاش برای سیاسی کردن فضای آژانس هشدار لازم را داده بود.»

در شرایطی که تنش‌ها و مناقشات ایران و آژانس ادامه دارد، روز دوشنبه ۲۷ شهریور ماه، حسین شریعتمداری، مدیرمسئول کیهان در یادداشتی از ابراهیم رئیسی خواسته است از معاهده منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی خارج شود. وی در بخشی از یادداشت خود نوشته است: «چرا باید در برجامی که عملاً وجود ندارد و در معاهده NPT که بهانه‌ای برای جلوگیری از پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک کشورمان است حضور داشته باشیم؟! این سؤال با دولت محترم در میان است که اولاً؛ کدامیک از موارد یاد شده درباره فاجعه بودن برجام را قابل تردید می‌دانید؟ ثانیاً؛ حضورمان در معاهده NPT غیر از خسارت محض و فرصت‌دادن به دشمنان برای باج‌خواهی و زورگویی چه سود دیگری داشته است؟! مخصوصاً آن که دشمن بار‌ها اعتراف کرده که چالش در برنامه هسته‌ای ایران بهانه‌ای برای جلوگیری از پیشرفت و اقتدار این کشور است. با این وجود چرا باید در برجامی که عملاً وجود ندارد و در معاهده NPT که بهانه‌ای برای جلوگیری از پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک کشورمان است حضور داشته باشیم؟!»