براساس نتایج مطالعات تخصصی طی سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ که تحت عنوان پروژه به دانشگاه شیراز محول شده است؛ میزان سطح فرونشست در دشت مرودشت به دست آمده که نتایج این مطالعات در قالب گزارش به سازمان زمین شناسی تهران ارائه شده است.

در این مطالعات و در تصاویر ماهواره‌ای ۱۰ سال گذشته از دشت مرودشت تنها محدوده کوچکی از این دشت با پدیده فرونشست روبرو شده بود، اما در مطالعات اخیر و ظرف حدود ۱۵ سال اخیر، همه دشت مرودشت درگیر این پدیده شده و وسعت و سرعت فرونشست زمین در این دشت پیشرفت قابل توجهی داشته است.

نتیجه این گزارش‌ها حاکی از آن است که شکاف‌های بسیارعظیمی در سطح زمین دشت مرودشت به پهنای نیم متر تا ۷۰ سانتی متر ایجاد شده است و در دشت شیراز هم شامل محدوده دریاچه مهارلو تا شمال غرب شهر در نقاطی فرونشست رخ داده است.

اراده‌ای برای حل بحران فرونشست در فارس وجود ندارد

عضو هیئت علمی بخش مهندسی راه و ساختمان و محیط زیست مهندسی دانشگاه شیراز با اشاره به اینکه تاکنون رسانه‌ها قدرتی برای حل مشکلات و معضلات فرونشست نداشته‌اند، می‌افزاید: حدود ۱۰ سال است که در تمام رسانه‌ها مشکلات فرونشست زمین را فریاده زده‌ایم، اما نتیجه‌ای حاصل نشده است.

مریم دهقانی با بیان اینکه حدود ۱۶ سال است که درباره موضوع فرونشست به صورت مستقیم فعالیت داشته‌ام و از میزان فرونشست در تمام نقاط کشور اطلاع کافی دارم، ادامه می‌دهد:، اما تاکنون هشدارهایم در مورد فرونشست زمین هیچ تاثیری نداشته و اراده‌ای برای حل آن وجود نداشته است.

این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: بار‌ها به مسئولان استان میزان فرونشست در تمام نقاط فارس را گوشزد و به طور متوسط سالیانه بیش از چندین بار در ارگان‌های مختلف درباره موضوع فرونشست صحبت شده است، اما به دلیل نداشتن علم مردم در مصرف آب هیچ تاثیری در بر نداشته است.

دهقانی با اشاره به اینکه مقابله با پدیده فرونشست زمین متولی خاصی ندارد، عنوان می‌کند: اگرچه قدم‌های خوبی در این رابطه برداشته شده، اما این مساله به کندی پیش می‌رود و به طور کلی تا حصول نتیجه، زمان زیادی باید صرف شود؛ هر ۱۲ روز یک بار تصاویر ماهواره‌ای به روز و سپس پردازش می‌شود در این راستا، تصاویر نقاطی که دچار فرونشست شده، استخراج و میزان سرعت آن برآورد می‌شود.

پتروشیمی تا خطوط ریلی تحت تاثیر فرونشست زمین

دهقانی فرونشست زمین در دشت مرودشت را فاجعه آمیز می‌داند و می‌گوید: شهرک صنعتی فتح آباد، کناره، فیروزی، پتروشیمی مرودشت، خط انتقال گاز که از دشت مرودشت عبور کرده‌اند، خطوط ریلی و زیرساخت‌ها همه تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارند.

وی مسکن مهر شرق شهر مرودشت را از پدیده فرونشست در امان نمی‌داند و ادامه می‌دهد: ساختمان این منطقه ترک برداشته و به میزان ۱۶ تا ۱۸ سانتی متر دچار فرونشست شده است؛ زمین زیر دیوار‌های اطراف مسکن مهر دچار فرونشست شده است به نحوی که اگر در خط انتقال گاز مسکن مهر مرودشت شکستگی ایجاد شود، فاجعه‌ای عظیم رخ خواهد داد که غیر قابل جبران است.

تمام شهر مرودشت دچار فرونشست شده است

عضو هیات علمی بخش مهندسی راه و ساختمان و محیط زیست دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز نرخ فرونشست در مرکز شهر مرودشت را ٢ تا ٣ سانتیمتر و در اطراف این شهر را ١٢ سانتیمتر برآورد می‌کند و می‌گوید: در شهر‌ها معمولا نشست اتفاق نمى‌افتد چرا که چاه‌هاى جذبى و آب فاضلاب موجود در شهر سفره‌هاى آب زیر زمینى را تغذیه و از فرونشست ممانعت مى‌کنند؛ مرودشت تنها شهرى است که تمام شهر دچار فرو نشست شده است.

هیچ کنترلی در مصرف آب شهری و کشاورزی نیست

دهقانی در بخشی دیگر از سخنان خود با بیان اینکه شهروندان همچنان با آب چاه مزارع خود را آبیاری می‌کنند و مسئولان هم هیچ تذکری به آن‌ها نمی‌دهند؛ تصریح می‌کند: هیچ کنترلی در مصرف آب شهری هم وجو ندارد؛ مردم در شرایطی که با کمبود آب مواجه هستیم به راحتی آب زیادی مصرف می‌کنند و تمام مشکلات را نمی‌توان بر گردن مسئولان انداخت.

این پژوهشگر دانشگاه شیراز دلیل اصلی فرونشست زمین را برداشت‌های بی رویه آب‌های زیر زمینی با مقاصد کشاورزی می‌داند و از وسعت و سرعت فرونشست طی سال‌های اخیر خبر می‌دهد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه کشاورزی یکی از دلایل مهم فرونشست در استان است، می‌افزاید: در صورتی که میزان آب کشاورزان کاهش یابد؛ فریاد آن‌ها بالا می‌رود و وظیفه رسانه‌ها است افراد را آگاه کنند.

وی معتقد است؛ نماینده‌ها به این دلیل که امکان دارد در حوزه انتخابی خود رای نیاورند به فشار کشاورزان تن می‌دهند و به مسئولان در جهت کشاورزی و آبیاری بی حد و مرز فشار می‌آورند، تصریح می‌کند: در حال حاضر موضوع آب و فرونشست به کلاف سر درگمی تبدیل شده که مدیریت آن بسیار دشوار شده است.

شکاف‌های ۷۰ سانتی متری در نقش رستم

وی با اشاره به اینکه لبه فرونشست در منطقه تاریخی نقش رستم واقع شده که پهنای این شکاف به حدود نیم متر تا ۷۰ سانت می‌رسد، می‌گوید: این شکاف‌ها به فاصله ۱۰ تا ۱۵ متری منطقه باستانی نقش رستم ایجاد شده که هر ساله با اینکه این شکاف‌ها با شن و ماسه پر می‌شوند، اما دوباره سر باز می‌کنند.

دهقانی می‌افزاید: اگر چه تخت جمشید تحت تاثیر فرونشست قرار ندارد، اما در فاصله ۳۰۰ متری آن به دلیل قرار گرفتن در سینه کوه، فرونشست حدودا ۱۰ تا ۱۵ سانتی رخ داده است.

دهقانی با بیان اینکه به میزان هر یک متر افت آب سطح زیرزمینی، فرونشست رخ می‌دهد، افزود: وقتی سفره زیرزمینی به میزان کافی در فصل زمستان تغذیه نشود، این مساله باعث می‌شود افت همچنان مداوم باشد و در نتیجه‌ی فشرده شدن لایه‌های زیرین، به صورت مستمر تداوم داشته باشد که ماحصل آن پدیده فرونشست زمین خواهد بود.

فرونشست زمین در محدوده جنوب شرق شیراز

دهقانی با اشاره به مطالعات پروژه فرونشست طی سال ۹۶، عنوان می‌کند: فرونشست زمین محدوده، جنوب شرق شهر شیراز که به دریاچه مهارلو وصل می‌شود را در بر می‌گیرد که شامل زمین‌های کشاورزی مناطقی همچون شهرک نیروی انتظامی و کفترک است و با سرعت ۴ تا ۵ سانتی متر در این مناطق پیش رفته است.

وی می‌افزاید: در شهر شیراز، سیگنال خاصی از فرونشست زمین به غیر از باغات قصرالدشت و باغ شهری‌های سمت گویم ثبت نشده است و در سایر نقاط سیگنال‌های ضعیفی از فرونشست به شکل نقطه‌ای ثبت شده است.

وی به سیگنال‌های ضعیف فرونشست زمین در محدوده فرودگاه شیراز هم اشاره می‌کند و می‌گوید: این سیگنال‌ها، یک سانتی متر یا کمتر از آن است که به فاصله ۲ تا ۳ کیلومتری فرودگاه شیراز ثبت شده و سیگنال‌های قوی‌تر در حد ۴ تا ۶ سانتی متر ثبت شده است.

سیگنال خاصی برای فرونشست در بافت شهری شیراز ثبت نشده است

دهقانی، با بیان اینکه دشت شیراز وضعیت بحرانی به لحاظ فرونشست زمین ندارد، بیان می‌کند: با توجه به مطالعاتی که تاکنون انجام شده است، سیگنال خاصی برای فرونشست در بافت شهر ثبت نشده است.

وی اظهار می‌کند: به کمک تکنیک‌هایی همچون هوش مصنوعی می‌توان پیش بینی‌هایی مثلا برای دو سال آینده در رابطه با فرونشست زمین انجام دهیم چرا که تصاویر ماهواره‌ای دقیقی در این رابطه ثبت می‌شود که میزان فرونشست زمین را با دقت یک سانتی متر به ما نشان می‌دهد.

فرهنگ سازی در میان مردم عادی شود

عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز معتقد است در جهت کاهش مشکلات آب باید فرهنگ سازی در میان مردم عادی شود و بر لزوم تغییر زاویه دید مردم نسبت به مصرف آب تاکید می‌کند.

دهقانی می‌گوید: مهاجرت افراد باعث شده تا دانشگاه با شیب ملایمی برچیده و با کاهش ورودی مواجه شود که این مهم سبب شده تا شعاع تاثیر اساتید دانشگاه در موضوع تغییر الگوی مصرف آب کاهش یابد.

وی با بیان اینکه طی جلسه‌ای که با مسئولان داشته‌ایم مقرر شد تا فرهنگ سازی از طریق ان. جی. او‌ها انجام بگیرد، تصریح می‌کند: سازمان‌های مردم نهاد به هیچ عنوان نمی‌پذیرند که مشکلات آب در استان فارس حاد است.