به گزارش «راهبرد معاصر»؛ مهم ترین مفاد توافق امنیتی ایران و عراق که 28 اسفند 1401 به امضای علی شمخانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی و قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق با حضور محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق رسید، پایان حضور تروریست ها و عوامل ضد انقلاب در منطقه اقلیم کردستان بود. علی اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان چندی پیش در دیدار با الاعرجی گفت: انتظار داریم دولت عراق در چارچوب این توافق نامه، هرچه سریع‌تر علاوه بر پایان دادن به حضور عناصر ضدانقلاب در این کشور، امنیت مرزهای عراق را با ایران تضمین کند. [1]

متن توافقنامه امنیتی ایران و عراق تاکنون منتشر نشده است، اما طبق اعلان باسم العوادی سخنگوی دولت عراق، تهران و بغداد توافق‌نامه‌ای درباره جلوگیری از تردد تروریست های کُرد از عراق به ایران، تحویل دادن افراد تحت تعقیب، خلع سلاح و برچیدن اردوگاه‌های آنان امضا کرده‌اند. از مهم‌ترین این گروه‌ها حزب دموکرات کردستان (حدکا)، حزب کومله و حزب پژاک هستند که شمال استان اربیل و شرق استان سلیمانیه حضور دارند.

سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در این باره گفت، توافقی میان ایران و دولت عراق شکل گرفت که طبق آن، دولت عراق متعهد شد تا ۲۸ شهریور (19 سپتامبر) سال جاری بر مبنای تفاهم و توافق گروه‌های تروریستی تجزیه طلب در خاک عراق و اقلیم کردستان را خلع سلاح و از پادگان‌های نظامی که آنجا ایجاد کرده‌اند خالی، این پادگان‌ها را تخلیه و آنها را به اردوگاه‌هایی که بغداد در نظر گرفته است، منتقل کند.

سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد در دیدار با پلاسخارت، نماینده سازمان ملل متحد در عراق خواستار خلع سلاح گروه‌های تروریستی فعال در اقلیم کردستان عراق شد

کنعانی افزود: طبق اطلاعات ما، دولت عراق مفاد تفاهم را برای اجرا به مقام های اقلیم کردستان ابلاغ کرده است و منتظریم توافق اجرایی شود. نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در عراق از دیدگاه‌های ایران اطلاع دارد و نماینده کمیسیاری عالی پناهندگان در جریان دیدگاه‌های تهران است. همچنین بیستم تیر سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد، اگر دولت عراق تا ماه سپتامبر/شهریور به تعهداتش در زمینه گروهک‌های تروریستی در شمال عراق عمل نکند، عملیات علیه این گروهک‌ها با شدت بیشتری تکرار می شود .[2]

26 شهریور امیر محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشورمان با تأکید بر اینکه توافق ایران و عراق برای خلع سلاح و اخراج تروریست‌ها از اقلیم کردستان تمدید نخواهد شد، گفت: وضعیت اجرای توافق با عراق را در دقیقه ۹۰ ارزیابی و طبق آن تصمیم گیری‌ می‌کنیم.

از قبل و بعد از 28 شهریور شاهد تحرکات دیپلماتیک برای اجرای توافقنامه امنیتی بودیم. سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد در دیدار با پلاسخارت، نماینده سازمان ملل متحد در عراق خواستار خلع سلاح گروه‌های تروریستی فعال در اقلیم کردستان عراق شد و از وی خواست حداکثر تلاش خود را در این زمینه انجام دهد.

13 شهریور هیئتی از کمیته عالی امنیت مرزهای عراق به ریاست قاسم الاعرجی به اربیل سفر و با ریبر احمد، وزیر امور داخلی اقلیم کردستان درباره اقداماتشان نسبت به حفظ امنیت مرزها با کشورهای همجوار رایزنی کردند. در این دیدار اعرجی تأکید کرد، عراق سیاست تعادل در تعامل با کشورها را با توجه به منافع خود و احترام به حاکمیتش دنبال می کند.

22 شهریور و بعد از اعلان رسمی ایران در زمینه تمدید نکردن زمان اعلام شده، نیچروان بارزانی رئیس اقلیم کردستان در مصاحبه ای گفت، توافق امضا شده میان عراق و ایران وجود دارد و اقلیم کردستان به عنوان بخشی از عراق به این توافق پایبند است و نمی خواهد اقلیم کردستان عراق منبع تهدیدی برای هر کدام از کشورهای همسایه باشد.

وی افزود: در همین چارچوب و با همکاری و هماهنگی بغداد، اقدامات مهمی انجام شده است و معتقدم هیچ توجیهی برای آغاز عملیات نظامی از سوی ایران علیه این گروه ها و احزاب حاضر در خاک اقلیم کردستان عراق وجود ندارد.[3]

22 شهریور فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق به تهران سفر کرد و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در نشست خبری مشترک با وی تصریح کرد: حتی یک ساعت فرصت دادن به تروریست‌ها به زیان امنیت عراق، ایران،‌ منطقه و اقلیم کردستان عراق است. ما بر اجرای دقیق توافقنامه امنیتی تأکید کردیم.

در این نشست وزیر امور خارجه عراق بیان داشت، قانون اساسی عراق به صورت واضح مشخص کرده است اجازه نمی‌دهد کسی از خاک عراق برای حمله به کشور دیگر استفاده کند. همکاری امنیتی میان دو کشور بر مبنای قانون اساسی عراق است. بغداد به توافق‌نامه امنیتی با ایران متعهد است و پیاده‌سازی آن به زودی تمام می‌شود. عراق در حال حاضر به این نقشه راه متعهد است و تلاش می‌کند گروه‌های تروریستی در مرز ایران و عراق خلع سلاح شوند.

فؤاد حسین عنوان کرد: عناصر گروه‌های مسلح کُرد در مرز ایران و عراق به اردوگاه‌های پناهندگان منتقل خواهند شد و این اقدام تحت نظارت سازمان ملل متحد و کمیساریای عالی پناهندگان صورت خواهد گرفت. دولت عراق و اقلیم همکاری کردند، این برنامه ریزی انجام شده است و آنها متعهد شدند توافق را اجرایی کنند.

فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق به تهران سفر کرد و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در نشست خبری مشترک با وی تصریح کرد: حتی یک ساعت فرصت دادن به تروریست‌ها به زیان امنیت عراق، ایران،‌ منطقه و اقلیم کردستان عراق است

شیاع السودانی در دیدار با هیئت رسانه‌ای ایرانی درباره روند اجرایی توافق امنیتی ایران و عراق گفت، به دلایل متعدد دولت عراق خود را موظف می‌داند نگرانی‌های امنیتی تهران را بابت جریان‌های تروریستی مستقر در منطقه اقلیم برطرف کند و به همین منظور تاکنون بیش از 200 میلیون دلار برای این موضوع هزینه و بیش از 3 هزار نیروی ارتش را در سراسر مرزهای ایران و اقلیم مستقر کرده‌ است.

وی افزود: گرچه تاکنون موفق به خلع سلاح جریان‌های کُرد ضد ایرانی شده‌ایم، اما انتقال همگی آنها به نقاط دیگر کامل نشده است. با وجود این، تلاش زیادی انجام داده‌ایم طبق زمان‌بندی تا پایان مهلت تعیین‌شده در توافق با تهران، انجام تعهدات را به اتمام برسانیم.

همچنین در تماس تلفنی میان آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان و شیاع السودانی، ایران حضور گروه های تروریستی و مخالف کردی مستقر در مرز دو کشور را غیر قابل تحمل و تهدیدی علیه امنیت ملی خود دانست. در آستانه تاریخ اعلام شده، بافل طالبانی رئیس اتحادیه میهنی اقلیم کردستان به تهران سفر و با وزیر امور خارجه و برخی مقام های کشورمان دیدار کرد.

به عقیده کارشناسان، این سفر را بایست در راستای توافق امنیتی ارزیابی کرد، زیرا حضور شخصیت هایی همچون مسئول هیئت اجرائی، مسئول دفتر سیاسی، عضو دفتر سیاسی و رئیس دستگاه امنیت اقلیم کردستان و اظهارات بافل طالبانی در این دیدارها مبنی بر استقرار ثبات در منطقه به وسیله گفت‌وگو و راه‌های مسالمت‌آمیز این فرضیه را قوت بخشید که اقلیم به دنبال تمدید مهلت مقرر است، زیرا بیشتر گروه های کُرد ضد انقلاب در سلیمانیه مستقر هستند.

بنابر اعلان سفارت جمهوری اسلامی ایران در بغداد، محمد کاظم آل صادق در چارچوب سفر به اقلیم کردستان عراق در سلیمانیه با رئیس اتحادیه میهنی دیدار و گفت وگو کرد. این دیدار بعد از بازگشت طالبانی از تهران انجام شد. بافل طالبانی با بیان سفرش به تهران، نتیجه آن را مثبت و سازنده توصیف و درباره هرگونه همکاری با هدف اجرای کامل توافق امنیتی اعلام آمادگی کرد. آل صادق در اربیل با مقام های اقلیم کردستان عراق نیز دیدار و بر اجرای توافقات امنیتی و تقویت و گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق و نیز گفت و گو و تعامل سازنده میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق تأکید کرد.

یک روز قبل از پایان ضرب الاجل اعلان شده به وسیله مقام های جمهوری اسلامی ایران، وزیر امور خارجه عراق در مصاحبه با العربیه گفت، پنج اردوگاه برای اسکان افراد مسلح کُرد و خانواده‌هایشان در اقلیم کردستان تأسیس شد. به توافق با ایران پایبندیم، افراد مسلح سلاح‌های سنگین خود را تحویل داده اند و حملاتی از طرف ایران علیه کشورمان انجام نمی شود.

همان روز وزیر امور داخلی اقلیم کردستان عراق با مشاور امنیت ملی عراق و نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد در عراق درباره سازوکار اجرای توافقنامه امنیتی عراق و ایران و بررسی بندهای مهم آن، یعنی نظارت بر مرزهای مشترک ایران و عراق و ایجاد اردوگاهی تحت نظر سازمان ملل متحد جلسه مشترک برگزار کرد.

یک روز قبل از پایان ضرب الاجل اعلان شده به وسیله مقام های جمهوری اسلامی ایران، وزیر امور خارجه عراق در مصاحبه با العربیه گفت، پنج اردوگاه برای اسکان افراد مسلح کُرد و خانواده‌هایشان در اقلیم کردستان تأسیس شد

بعد از پایان ضرب الاجل جمهوری اسلامی ایران شاهد انجام نشدن حمله نظامی به مواضع مخالفان کُردی بودیم، 31 شهریور رئیس جمهور کشورمان خواستار اعزام کارشناسان ایرانی به اقلیم کردستان عراق برای بررسی و حصول اطمینان از خلع سلاح کامل احزاب کُرد و تخلیه اردوگاه‌های آنان شد.

رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان با تشکر از دولت مرکزی عراق برای اجرایی کردن بخشی از توافق‌نامه، خواهان اخراج احزاب کرد ایران از کل خاک عراق شد. وی گفت، قرار این بود گروهک‌ها ۲۸ شهریور به‌طور کامل خلع سلاح شده باشند؛ اما آنچه در مهلت 6 ‌ماهه رخ داد، این بود که فقط قدری از مرزهای کشور فاصله گرفته‌اند.

وی افزود: آنچه در متن قرارداد دبیران شورای عالی امنیت دو کشور آمده، کاملاً باید انجام شود. تروریست‌ها باید به‌طور کامل خلع سلاح و از عراق اخراج شوند. رئیس‌جمهور ایران اعلام کرد، نیروهای مسلح چند روز مهلت دهند و صبر کنند، ما برای چند روز صبر خواهیم کرد و تیم‌های ناظر را به منطقه می‌فرستیم تا بررسی کنند آیا خلع سلاح به‌طور کامل انجام شده ‌است یا خیر.

ارزیابی و جمع بندی

ضرب الاجل جمهوری اسلامی در عالی ترین سطوح لشکری و کشوری نشان می دهد ایران در راستای منافع ملی خود و مبارزه با گروه های تروریستی چنانچه سال گذشته نشان داد، قاطع است و در صورت اجرا نشدن کامل توافقنامه امنیتی ، عملیات نظامی علیه گروه های کُرد ضد ایرانی دور از ذهن نخواهد بود.
با توجه به سخنان سرلشکر باقری درباره خلع سلاح کامل و اخراج احزاب کُرد ایرانی اقلیم کردستان، به نظر می آید در مفاد توافقنامه علاوه بر خلع سلاح، موضوع اخراج احزاب کردی همچون منافقین و مجاهدین خلق از اردوگاه اشرف وجود داشته باشد.
حاکمیت عراق نیز خواهان اجرای توافق است، زیرا حضور نیروهای وزارت کشور و مرزبانی عراق در مناطق مرزی اقلیم و ایران به تغییر موازنه به نفع دولت مرکزی در منطقه کردی منجر خواهد شد.
طبق اعلام رسانه های عراق، پیشنهادهایی(غیر رسمی) درباره ساخت مجتمع‌های مسکونی و انتقال تروریست‌های تجزیه‌طلب کردی در استان الانبار مطرح و با مخالفت الحشدالشعبی و سران استان الانبار مواجه شد.
گرچه اتحادیه میهنی به دنبال انجام نشدن عملیات نظامی ایران است (به واسطه حضور تروریست ها در سلیمانیه)، اما به نظر می آید این رویداد اهرم فشار حزب دموکرات بر دولت مرکزی در موضوعاتی همچون نفت و گاز و پرداخت بودجه اقلیم در ازای گفت و گو با گروه های کُرد مخالف ایران و انتقال این گروه ها به نقاط دورتر از مرزهای ایران باشد. مدعای سخن را می توان بر تأکید بارزانی مبنی بر پرداخت بودجه اقلیم در دیدار با آل صادق جست و جو کرد.
اجرای دقیق مفاد توافق‌نامه امنیتی بغداد-تهران به کاهش تهدیدهای تروریستی و جلوگیری از ایجاد ناامنی‌های مرزی منجر می شود. امضای توافق نامه امنیتی در دولت شیاع السودانی و همراهی دولت برآمده از چارچوب هماهنگی شیعی با خواسته های ایران در کنار تضعف شدید اقلیم کردستان در یک سال گذشته فرصت مناسبی در اختیار ایران قرار داده است تا بساط گروه های تروریستی را برای همیشه از مناطق مرزی اقلیم کردستان برچیند.
به نظر می آید خلع سلاح گروه های معارض کردی از طرف اقلیم انجام نمی شود، زیرا این گروه ها روابط نزدیک و طولانی با احزاب حاکم در اقلیم دارند و به توجه به انتخابات استانی و اقلیم در ماه های آینده بعید به نظر می آید اتحادیه و پارتی اقدام جدی در مبارزه و خلع سلاح احزاب کردی داشته باشند، زیرا از نظر سیاسی و امنیتی برای این دو جریان بحران زاست. علاوه بر این، دو حزب توان اجرایی برای خلع سلاح احزاب معارض کردی ندارند.
حساب کاربری وب سایت KurdistanWatch در شبکه اجتماعی x(توئیتر سابق) مدعی شد، ایران به طور رسمی فهرستی از رهبران احزاب کردی را به دولت مرکزی ارائه کرده است تا آن ها را به تهران برگرداند.[4]
نقش مستقیم احزاب و شخصیت های کردی (مسعود بارزانی و عبدالله مهتدی و...) بعد از مرگ ناگهانی دختر کُرد ایرانی در آشوب های 1401، موضوع عبدالله اوجالان رئیس حزب کارگران کردستان عراق (پ.ک.ک)، ترند شدن شعار آشوبگران در فضای مجازی، فراخوان اعتصابات سراسری در مناطق کردی و سرایت آن به برخی از مناطق کشور مشهود بوده است. لذا مبارزه مستقیم با گروهک های ترویستی کردی و خلع سلاح آن ها تأثیر مستقیمی در جلوگیری از بحران های احتمالی در آینده دارد.
گزارش‌ها حاکی از آن است، حدکا و کومله کوه‌های نزدیک منطقه مرزی پیرانشهر را ترک کرده‌اند و پایگاه‌های آن‌ها در این روند در حال تخریب است. مقام های عراقی نیز به طور جداگانه تأیید کرده‌اند مخالفان کرد اکنون در حال دورشدن از منطقه‌ مرزی هستند[5]. با وجود این، طبق ادعای دویچه وله هیچ یک از ا‌حزاب کُرد خلع سلاح نشده اند، اما مقرها و پایگاه‌های حزب دموکرات کردستان ایران و کومله از مناطق مرزی اقلیم کردستان با ایران برچیده و نیروهای پیشمرگه این ا‌حزاب در پایگاه‌های دیگر در عمق اقلیم کردستان مستقر شده اند.
همچنین نیروهای پژاک در مرز ایران با منطقه خودمختار حضور دارند. امجد حسین‌‌پناهی، مسئول ارتباطات حزب کوموله در اربیل نیز گفت، به حاکمیت و قوانین عراق و اقلیم کردستان عراق احترام می‌گذارند و از خاک این کشور برای حمله به جمهوری اسلامی استفاده نمی‌کنند.

مهم ترین احزاب کردی مخالف جمهوری اسلامی ایران به شرح ذیل هستند:

حزب دموکرات کردستان ایران (حدکا) به ریاست مصطفی هجری
حزب دموکرات کردستان (حدک، HDK) به ریاست خالد عزیزی
کومله سازمان کردستان
حزب کمونیست ایران به ریاست ابراهیم علیزاده
حزب کومله کردستان ایران به ریاست عبدالله مهتدی
کومله زحمتکشان کردستان به ریاست رضا کعبی_عمر ایلخانی‌زاده
روند سوسیالیستی کومله به ریاست ساعد وطن دوست
کومله - حزب سوسیال دموکرات کردستان به ریاست هیرش علیزاده
حزب کومله زحمتکشان کردستان ایران–روند همبستگی به ریاست عبدالله کهنه‌پوشی
حزب حیات آزاد کردستان (پژاک یا PJAK) به ریاست سیامند معینی و زیلان وژین
حزب آزادی کردستان(پاک) به ریاست حسین یزدان پناه
سازمان خبات انقلابی کردستان ایران به ریاست باباشیخ حسینی

________________________________________________________________________________________

[1] ضرب الاجل اعلام شده جمهوری اسلامی ایران (28 شهریور سال جاری) برای خلع سلاح و تعیین تکلیف جریان‌های تروریست کُرد در اقلیم کردستان بود.

[2] هشدار سرلشکر باقری به دولت عراق: به تعهدشان عمل نکنند عملیات ها با شدت بیشتر تکرار می‌شود،20/04/1402:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1402/04/20/2924321/

[3] نیجیرفان بارزانی: نحن ملتزمون بالاتفاقیة المبرمة مع إیران ولیس هناک مبرر لشن عملیة عسکریة،13/09/2023:
https://www.shafaq.com/ar/

[4] https://twitter.com/KurdistanWatch/status/1699174849917141316

[5] https://www.facebook.com/watch/?extid=CL-UNK-UNK-UNK-IOS_GK0T-GK1C mibextid=v7YzmG v=785821253416349