اگر مسکن 25 متری تنها راه حل باشد، فاجعه است/ زمین به برجام ربط ندارد

گروه راه و مسکن بازارنیوز- بهزاد قبادی؛ پس از حاشیه ساز شدن برخی اخبار در خصوص احتمال ساخت مسکن کوچک متراژ ۲۵ متری در شبکه‌های اجتماعی و رسانه ها، موضوعاتی نظیر اهمیت الگوی ساخت مسکن در توسعه، اقتصاد کلان و زندگی اجتماعی شهروندان بیش از پیش پررنگ شد.

در همین خصوص محمد خوش چهره، بیت الله ستاریان در میزگردی به میزبانی سید امیر منصوری به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

محمد خوش چهره اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در این نشست با بیان اینکه شهرسازی در کشور را یک فاجعه‌ی غیرقابل دفاع می‌دانم، گفت: در سال ۱۳۳۴ حدود ۷۵ درصد جمعیت ما روستانشین بوده که هم اکنون برعکس شده است. این مساله خیلی از مناسبات را بر هم می‌زند. آشفتگی‌های بصری، کاربردی و ... در ترافیک و مسکن از دهه ۱۳۵۰ شروع شده و اکنون به وضع نامناسبی رسیده است که شاهد آن هستیم سرانه‌های تجاری حتی در نقاط پایین دست شهر از سرانه‌های مسکونی بیشتر است. برخی افرادی که در گروه‌های معماری و شهرسازی حضور داشتند، به وظایف علمی و اخلاقی خود در برابر این تغییرات خوب عمل نکردند و بعضا بر اساس منویات کارفرما‌ها در مواردی طرح‌های جامع و ... جذب برخی نهاد‌ها مانند مهندسین مشاور شدند.

وی افزود: شاخص سطح رفاه ملی مدت‌ها است در کشور ما پایین آمده است. این شاخص به این معنا است که هرکس یک سبد هزینه خانوار دارد که نیاز‌های اساسی آن مانند خوراک، سرپناه، آموزش و ... را شامل می‌شود. در برخی کشورها، خوراک اولویت دولت‌ها است. در کشور ما به خاظر جهل، غفلت و شیطنت‌های خارجی، اولویت اصلی سبد هزینه خانوار مسکن است. در شاخص‌های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، می‌بینیم سهم مسکن از هزینه‌های خانوار زیر ۲۰ درصد است، اما در کشور ما این شاخص بعضا تا ۸۰ درصد درآمد یک خانوار را می‌بلعد. این یعنی ما با یک فاجعه روبرو هستیم.

این اقتصاددان در ادامه اشاره کرد: اگر در خود مقوله مسکن دقیق بشویم، مسائلی مانند کیفیت، فرایند ساخت، مقیاس، گونه‌ها و ... هم مورد توجه خواهد بود؛ لذا اگر چیزی مثل مسکن ۲۵ متری تنها سیاست دولت باشد، یک فاجعه رقم خواهد خورد، اما اگر یک گونه سیاستی است می‌توان گفت بستگی دارد چطور می‌خواهد اجرا شود. یعنی اگر قرار است درصدی از ساخت و ساز‌ها به این نوع مسکن اختصاص یابد، من آن را منع نمی‌کنم و حتی می‌شود آن را توصیه کرد. مسکن به معنای محل آرامش است که به مقیاس، طراحی و ... بستگی دارد، چون بین دو پنجم تا سه پنجم اوقات افراد در مسکن گذرانده می‌شود، اما متاسفانه می‌بینیم طی چند دهه اخیر مسکن از محل آرامش به کالای سرمایه‌ای تبدیل شده است.

نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی، گفت: عدالت از ابتدای تمدن‌های بشری مطرح بوده و حتی بدترین دیکتاتور‌های تاریخ نیز ادعای عدالت داشته اند بنابراین باید مشخص شود شیوه‌ی رسیدن به عدالت چیست چراکه ممکن است با شیوه‌های نادرست، عدالت به ضد خود تبدیل شود لذا در مورد مسکن پیامی که می‌توان به نظام سیاست گذاری کشور داد این است که وزارت مسکن و کمیسیون عمران و ... زیر سوال هستند و باید درباره وظایف مغفول مانده دولت در قانون اساسی پاسخ دهند، چون نه تنها به این وطایف پاسخی داده نمی‌شود بلکه می‌بینیم از بعد جنگ، مسکن مردم رها شده و سوداگری فاجعه ساز شده است.

وی افزود: زمین به برجام ربطی ندارد که قیمت آن را بر اساس آن تعیین کنند! زمین مگر وارداتی است؟ دولت‌ها باید دقت کنند که زمان سیل، خاکریز‌هایی برای محافظت از نقاط مهم شهر‌ها می‌گذارند، اما متاسفانه ما به راحتی اجازه داده ایم که سیل نقدینگی وارد بازار زمین و مسکن شود. بانک‌ها به جای پمپاژ خون به فعالیت‌های مولد، خود به تولید بحران اقدام می‌کنند در نتیجه مسکن به عنوان یک نیاز اساسی به ملعبه دست یک سری سوداگر و دلال تبدیل شده است. ما در قضیه مسکن بازی خورده ایم درنتیجه باید از بالا به قضیه‌ها نگاه کنیم تا ریشه‌های استراتژیک قضیه را متوجه شویم، چون در مسکن، اشتغال و ... به بحران رسیده ایم و باید هشیار باشیم که بحران با مساله و معضل خیلی تفاوت دارد.

خوش‌چهره در خصوص وعده ساخت سالانه یک میلیون مسکن توسط دولت سیزدهم نیز گفت: من همان موقع در جلسه‌ای به رییس جمهور گفتم این که شما گفته اید یک وعده و آمال شما است که دعا می‌کنم اتفاق بیفتد، اما تجربه و تخصص من نشان می‌دهد که محال است این اتفاق رخ دهد، چون در مسکن یک سری اقدامات آنی باید صورت پذیرد. اینکه گفته می‌شود ۴ میلیون واحد مسکن ساخته شود یک اقدام بلند مدت است، اما اقدامات کوتاه مدت شما کجا است؟

وی افزود: شما باید جلوی سوداگری زمین و افزایش قیمت اجاره‌ها را می‌گرفتید تا یک فرصت تنفس برای اقشار فرودست مهیا کنید. در دولت قبل نیز همین حرف را ما گفتیم، اما یکباره در رسانه‌ها دیدیم که گفته اند اجاره‌ها نباید از ۲۵ درصد بیشتر افزایش پیدا کند آن هم بدون اینکه ابزار کنترلی دراختیار داشته باشد. می‌خواهم بگویم اگر میخواهیم یک تصمیم سیاست گذار را قضاوت کنیم باید ببینیم تصمیمات آنی او چیست.

بیت الله ستاریان استاد دانشگاه و کارشناس برجسته حوزه مسکن در این نشست با بیان اینکه آنچه که می‌توان روی آن بحث کرد، چیستی مقوله مسکن است، گفت: مغفول بودن مسکن در دولت، دانشگاه‌ها و ... از مهم‌ترین پارامتر‌هایی است که مملکت ما را درگیر کرده است. مسکن نیمی از اقتصاد ما را تشکیل می‌دهد یعنی نیمی از نقدینگی کشور در بخش مسکن است و بیش از ۶۵ درصد از مردم با صنایع مرتبط با مسکن سر و کار دارند. زنجیره این صنعت از معادن آغاز می‌شود و به محصول نهایی که ساختمان است می‌رسد. کجای دولت برود این اقتصاد را رصد کند؟ در تشکیلات کشور ما، کجا مسکن را رصد می‌کند؟ کجای شورای پول و وزارت اقتصاد بخشی دارد که نیمی از اقتصاد ما را رصد کند؟ یک معاونت در وزارت راه و شهرسازی داریم که حرفش خریدار ندارد. ما انتظار داریم با این شرایط بحران مسکن که از قبل انقلاب شروع شده، مشکل نیمی از مردم ما حل شود؟ به طور میانگین ۴۷ درصد هزینه‌های خانوار به مسکن مربوط می‌شود.

وی افزود: من نمی‌گویم دولت‌ها همت و اراده حل بحران مسکن را نداشته اند، اما با تمام همتی که وجود داشته، نتوانسته اند مشکل را حل کنند. حدود ۲۵ سال پیش ما برآورد کردیم سالانه ۱.۱ تا ۱.۳ میلیون واحد مسکن را نیاز داریم. سقف تولید مسکن توسط بخش خصوصی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار واحد مسکن در سال بوده که ۹۰ تا ۹۵ درصد ساخت مسکن را در اختیار دارد. من فکر می‌کنم منظور دولت از شعار ساخت ۴ میلیون مسکن این است که کاری می‌کنم بخش خصوصی بتواند در سال یک میلیون واحد بسازد لذا اگر دولت می‌خواهد خود اینکار را انجام دهد یا معنی یک میلیون واحد را نمی‌داند یا مسکن را نشناخته است. ما هم اکنون ۲۳ میلیون واحد مسکونی در کل کشور داریم که یک میلیون واحد حدود ۴ درصد این مقدار می‌شود. شما برای این مقدار، باید خدمات مانند فضای آموزشی، تجاری، بهداشتی، امنیتی و ... نیز تولید کنید. همه این زیرساخت‌ها خدمات هم می‌خواهند. این یعنی ما باید یک رشد اقتصادی دو رقمی داشته باشیم لذا کسی که می‌گوید من می‌خواهم فلان مقدار مسکن بسازیم باید الزامات آن را داشته باشد. وقتی نقدینگی شما طی ۱۰ سال ده برابر می‌شود نباید انتظار داشته باشید سرمایه مردم، مسکن را به کالای سرمایه‌ای تبدیل نکند.

ستاریان با طرح این پرسش که چرا بخش خصوصی کشور‌های همسایه ما توان پاسخگویی به نیاز بازار خود را دارند، گفت: آیا بخش خصوصی ما بی سواد و ناتوان است؟ اصلا اینطور نیست. هیچوقت دولت‌ها به این نپرداخته اند که ریشه این نشدن‌ها چیست. بخش خصوصی برای تولید یک میلیون واحد مسکونی به شرط تامین زیرساخت‌ها از سوی دولت ها، زمانی می‌تواند موفق شود که ده‌ها ابزار مالی در اختیار داشته باشد.

وی افزود: وقتی ما جزو چند اقتصاد بسته دنیا هستیم، نمی‌توانیم شاهد موفقیت بخش خصوصی باشیم. بعضا گفته می‌شود که ما نیاز داریم یک عملیات اورژانسی انجام دهیم. ما ۴۰ سال است که عملیات اورژانسی انجام می‌دهیم که برخی از آن‌ها خود مانند یک سم عمل کرده اند لذا ما نیاز داریم یک برنامه داشته باشیم سپس برای زمان خریدن از طرح‌های مقطعی استفاده کنیم تا درمورد این بحث کنیم که باید مسکن چند متری بسازیم. معلوم است که شما باید واحد ۲۵ متری داشته باشید و واحد ۵۰۰ متری هم داشته باشید. سبد مسکن شما باید کامل باشد. در دنیا خانوار سه نفره هم در مسکن ۲۵ متری زندگی می‌کند منتها باید آن را خوب طراحی کنید نه اینکه یک دخمه بسازید. مشکل ما این خواهد بود که به محض اجازه دادن به بخش خصوصی برای ساخت مسکن ۲۵ متری، دخمه‌هایی تولید می‌شود که مردم هم مجبور هستند خریداری کنند. اگر شما یک فضای زیستی زیبا طراحی کنید متوجه می‌شوید خانوار‌های ۲ نفره در یک واحد ۲۰۰ متری هم عمدتا از ۲۵ متر فضا به طور کامل استفاده می‌کنند و مابقی خانه خود را هر ازگاهی استفاده می‌کنند.

این استاد دانشگاه دلایل مقاومت در برابر مسائل مطرح شده درباره الگوی ساخت مسکن کوچک متراژ را بر اساس منافع شخصی دانست و گفت: برخی گروه‌ها از اقتصاد مریض دفاع می‌کنند و برای حفظ آن مقاومت می‌کنند وگرنه چطور می‌شود معضل به این بزرگی را ادامه پیدا کند؟



سید امیر منصوری عضو هیات علمی دانشگاه تهران و نظریه پرداز حوزه معماری و شهرسازی در این نشست با اشاره به حواشی روز‌های اخیر درخصوص مسکن کوچک متراژ، گفت: از گذشته بحث کوچک سازی مسکن یا مسکن ارزان قیمت که توسط شهرسازان مسکن در استطاعت به عنوان یک راه حل مطرح می‌شد که در نهایت عزم جدی در ایران برای پرداختن به آن دیده نشد. اخیرا در خصوص مسکن ۲۵ متری شاهد چند نوع واکنش بودیم. متخصصانی که مساله را علمی‌تر می‌دیدند معتقد هستند که با توجه وضعیت برخی خانوار‌های یک نفره و دو نفره این موضوع می‌تواند پاسخ مناسبی به نیاز فوری آان‌ها باشد. یک گروه دیگر با اشاره به روایات و احادیث گفتند از سعادت انسان‌ها این است که خانه بزرگ داشته باشند لذا خانه‌های کوچک منطبق بر فرهنگ اسلامی نیستند. گروه دیگری معتقد بود که این خانه‌ها به ترویج مجردی و عدم تشکیل خانواده می‌شود. از طرفی رسانه‌های خارج نشین شروع به تمسخر کردند که مسکن ۲۵ متری نشانه درماندگی کشور ما برای حل بحران خود است که در نهایت شاهد آن بودیم که مسئولان ما مساله را تکذیب کردند و فردی هم که از ساخت این نوع مسکن خبر داده بود گفت که به دنبال ساخت نوعی هتل آپارتمان بوده یعنی در عمل همه چیز منتفی شد.

سید امیر منصوری رییس پژوهشکده نظر و هضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به بخش‌هایی از کتاب هنر تحریم نوشته ریچارد نفیو، گفت: نفیو که طراح تحریم‌ها علیه ایران در دولت اوباما بود می‌گوید زمانی که ایران را از خرید بنزین تحریم کردیم متوجه شدیم ایرانی‌ها بنزین را پتروشیمی‌ها تولید کردند. این راه حل مقاومت ایران در برابر این تحریم بود، اما نفیو می‌گوید ما وارد یک فشار رسانه‌ای شدیم که بنزین پتروشیمی دارای اشکالات محیط زیستی و بهداشتی است تا دولت را مجبور را به عقب نشینی کنیم.

وی افزود: او می‌گوید ایرانی در این فاصله توانستند با ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس، خود را در تولید بنزین خودکفا کردند. این قصه الگوی مسکن نیز مانند قضیه بنزین است. همسو شدن رسانه‌های فارسی زبان خارج نشین با برخی گروه‌های سیاسی در داخل برای من خیلی عجیب بود گویی که جنگ رسانه‌ای اینجا درباره الگوی مسکن راه افتاده است. به نظر من مسکن کوچک متراژ می‌تواند یک اقدام استراتژیک باشد که در آن واحد به مساله زمین و الگوی مسکن بپردازد.

وی ادامه داد: دولت آقای احمدی نژاد به سراغ مساله زمین رفت و مسکن را بیرون شهر برد، اما دید هزینه‌های پنهان زیرساخت‌ها طرح مسکن مهر را زمین کرد. یعنی پاسخ ان‌ها به مساله کافی نبود. نقطه دوم یک اقدام استراتژیک درباره مسکن، الگوی ساخت آن است. آقای حاجی دلیگانی نماینده مجلس گفته است که گونه‌های بدمسکنی مشاهده است به این صورت که یک زوج دیگر توان اجاره منزل ندارند درنتیجه مرد خانواده به خانه پدر خود و زن خانواده نیز به خانه پدر خود رفته و جداگانه زندگی می‌کنند. پارک خوابی، خانه استیجاری مشترک، زندگی کارمند‌ها در پانسیون‌های چند تخته و ... واقعیت‌های امروز ما است لذا ما باید توجه ویژه به الگوی مسکن داشته باشیم.

وی افزود: هم اکنون سرانه مسکن ما ۱۷ متر است. یعنی در وضع موجود یک خانواده دو نفره سرانه ۳۴ متری دارد یعنی یک مسکن ۲۵ متری عدد پرتی نیست. فقر در حال گسترده شدن است و کمبود مسکن داریم پس ما می‌توانیم با پرداختن به الگوی مسکن به بخشی از بحران پاسخ دهیم.

خوش‌چهره در بخش دوم سخنان خود اظهار داشت: منظور ما از اقدام آنی، اقدام اورژانسی نیست. وقتی بیمار در حال مرگ است، باید یک سری اقدامات آنی مانند تزریقات مسکن صورت پذیرد. حالا ما می‌بینیم که همین تزریق مسکن به عنوان تنها راهبرد یک پزشک باقی می‌ماند که کاری اشتباه است. برای مثال در زمان تصویب پرداخت یارانه در دولت نهم، ما ابراز مخالفت کردیم. به ما می‌گفتند چرا شمایی که از فقرا و عدالت اجتماعی حرف می‌زنید، مخالفت می‌کنید؟ ما در پاسخ گفتیم این توزیع پول مانند مسکنی است گه دولت برای بعد از آن هیچ برنامه‌ای ندارد که مردم با کرامت زندگی کنند. ما تا در مجلس هفتم بودیم اجازه ندادیم دولت این کار را انجام دهد، اما پس از رفتن ما از مجلس بلافاصله این اتفاق افتاد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: نگاه صفر و صدی می‌گوید که یا باید برنامه ریزی بلند مدت داشته باشیم یا فقط به صورت مقطعی کار کنیم در صورتی که ما نیاز به یک نگاه بینابینی داریم. نمی‌شود به طور مطلق گفت مسکن ۲۵ متری خوب است یا بد. کره ای‌ها در مساحت کم اعجاز می‌کنند یعنی با طراحی فرنیش از یک فضای ۲۵ متری، کارکردی معادل یک فضای ۵۰ متری را ایجاد می‌کنند. تاکید می‌کنم که اگر مسکن ۲۵ متری مانند یکی از دارو‌های موجود در یک نسخه است، خوب است، اما اگر قرار است این نوع مسکن تنها داروی تجویز شده باشد باید در مقابل آن بایستیم. اینکه منصوری به ناامید کردن‌ها اشاره می‌کنند را نمی‌توان نفی کردند.

وی افزود: ریشه‌های این تزریق ناامیدی در خارج مرز‌ها خیلی مشهود است، چون ناامیدی جامعه را دچار افسردگی می‌کند. این ناامیدی حاصل غفلت تاریخی و تلاش‌های بیرونی‌ها است که اشاره درستی بود، اما باید مراقب باشیم پوپولیزم با استفاده از آن نتواند وارد شود لذا مسکن ۲۵ متری مانند مسکن ۱۸ متری از لحاظ معماری شدنی است و در شهر‌هایی مانند توکیو جواب داده است.

ستاریان نیز در بخش دوم نشست، خاطرنشان کرد: جای بحث در مورد شدنی بودن مسکن کوچک متراژ وجود ندارد لذا مخالفت‌ها اصلا جنبه فنی ندارد. اگر از دید کلان نگاه کنیم مسکن ۲۵ متری یعنی زیرساخت‌های مورد نیاز شما یک چهارم می‌شود و در نتیجه پتانسیل تولید بالا می‌رود. من بار‌ها گفته ام که مسکن پاشنه آشیل کشور ما است یعنی اگر هیچ چیزی آن را زمین نزند، مسکن قطعا زمین خواهد زد. پتانسیل سیاسی مسکن آنقدر بالا است که می‌شود گفت بسیاری از کنش و واکنش‌های اجتماعی از آن نشات می‌گیرد لذا مقاومت‌ها در برابر ساخت مسکن کوچک متراژ را در این مسائل ببینید. تاکید می‌کنم که لازم نیست همه ۲۵ متری بسازند، اما این اقدام یکی از کار‌های اصلی برای حل بخش مهمی از مشکل است.

پایان پیام//