خاورمیانه در حال چه تغییراتی است؟ / ایران چه باید بکند؟

فرارو- اخباری که این روز‌ها از خاورمیانه می‌رسد بسیار متنوع، اما پیوسته است. از یک سو خبر‌هایی مبنی بر تلاش‌های ایالات متحده برای ارتباط عربستان و اسرائیل مطرح می‌شود و از سوی دیگر صحبت از برگزاری مانور نظامی چین و عربستان مطرح است. سیاست‌های تنش زدایی تدریجی ایران و ایالات متحده نیز کماکان ادامه دارد.

به گزارش فرارو، وزارت دفاع چین اعلام کرد که نیروی دریایی این کشور به همراه نیروی دریایی عربستان در ماه آینده یک مانور نظامی مشترک برگزار خواهند کرد. این دومین رزمایش نظامی مشترک چین و عربستان در تاریخ است. این دو کشور در چند سال اخیر به شکل قابل‌توجهی بر سطح همکاری‌های خود در زمینه‌های مختلف افزوده‌اند.

همچنین «هایفا آل سعود» معاون وزیر گردشگری عربستان سعودی تاکید کرد در جهت گسترش گردشگران چینی در عربستان، سطح خدمات شرکت‌های خدمات گردشگری خود را ارتقاء می‌دهد و زیر ساخت‌های مناسبی برای پرداخت‌های مالی ایجاد کند. در گوشه دیگری از خاورمیانه اما، تلاش‌ها برای افزایش تنش زدایی بین ایران و ایالات متحده ادامه دارد. متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، گفته است، هنوز راهی طولانی در برابر ایران برای بازگشت به برجام قرار دارد ایران باید قدم‌های بیشتری بردارد.

میلر که دوشنبه در کنفرانس خبری روزانه وزارت خارجه ایالات متحده در واشنگتن صحبت می‌کرد، گفت: «آمریکا برای مهار برنامه اتمی ایران خود را به دیپلماسی متعهد می‌داند، ولی ایران هنوز گامی در جهت تنش‌زدایی برنداشته است.». حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران اما، گفته است: «در مسیر دیپلماسی و مذاکره هستیم و به محض اینکه به توافق نزدیک شویم اطلاع رسانی می‌کنیم.» وی در بخشی دیگر از سخنان خود در حاشیه جلسه چهارشنبه هیئت دولت، با اشاره به حواشی بازی تیم‌های الاتحاد و سپاهان گفت: «در زمان بازی من و وزیر خارجه عربستان در تماس و ارتباط مستقیم با هم بودیم. روابط تهران و ریاض در مسیر درست خود پیش می‌رود.»

مروری بر اخبار منطقه خاورمیانه وسخنان سران کشورها، پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند از جمله این که در خاورمیانه چه خبر است و قرار است شاهد کاهش موج تنش‌های منطقه‌ای باشیم یا افزایش تنش ها؟ حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم و تحلیلگر سیاسی در گفتگو با فرارو به این پرسش‌ها پاسخ داده است:

آغاز دوران پرهیز از تنش در خاورمیانه

حشمت‌الله فلاحت پیشه به فرارو گفت: «من معتقدم خاورمیانه در یک شرایط جدید به سر می‌برد. در این شرایط جدید، خاورمیانه در حال پوست اندازی است. اگر قرار باشد اسم مناسبی برای این دوران انتخاب کنم معتقدم می‌توان نام این دوران را «دوران پرهیز کشور‌ها از تنش» نامید. عبارت دوران پرهیز کشور‌ها از تنش، نشانگر دوران بسیار مهمی است. زیرا منطقه خاورمیانه، منطقه‌ای است که نام آن همواره با تنش و درگیری همراه و همزاد است.»

وی افزود: «به اعتقاد من، اکنون، نوعی عقلانیت در سطح کلان بین اغلب سیاستمداران بیشتر کشور‌های خاورمیانه شکل گرفته که سعی می‌کنند تحت هر شرایطی از تنش دور شوند؛ بنابراین می‌بینیم که بسیاری از ساز و کار‌هایی که شکل می‌گیرد ساز و کار‌هایی است که با هدف تنظیم برخی مناسبات اقتصادی و همکاری‌های دسته جمعی ایجاد می‌شود. شرایط خاورمیانه به شکلی است که کشور‌ها تا حد امکان سعی دارند تنش‌های کهنه خود را نیز کنار بگذارند.»

رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم گفت: «نمونه این شرایط را بین عربستان و اسرائیل می‌بینم. شرایط عربستان بسیار خاص است. رهبران مذهبی مکه و مدینه در عربستان سعودی، همواره خود را داخل چالش دینی با یهودیان می‌دانستند، اما اکنون عملا سکوت اختیار کرده اند تا طرح شاهزاده سعودی پیش رفته و تنش‌زدایی با اسرائیل موفق باشد. دلیل این تغییر رویکرد کشور‌های خاورمیانه این است که این کشور‌ها می‌دانند فرصت‌های زیادی را در جریان تنش‌ها از دست داده اند و بیش از این نمی‌توانند کشور‌های خود را در تنش نگه داشته و حفظ کنند و لذا، همه کشور‌های منطقه، سیاست به صفر رساندن تنش‌ها را دنبال می‌کنند.»

وی افزود: «همچنین ما شاهد بودیم که عربستان این سیاست تنش زدایی را در قبال ایران نیز در پیش می‌گیرد. در دنیای امروز، آن چه منجر به ارتقای جایگاه دولت‌ها می‌شود، دور بودن آن‌ها از تنش است. برای مثال حتی برای چین نیز مهم است با عربستانی وارد تعامل شود که بتواند نقش محوری در ایجاد برنامه مشترک ۵۰۰ میلیارد دلاری بازی کند. درواقع عربستان سعودی با موفقیت، کشور‌های منطقه را به سمتی سوق داده که برای استفاده بهینه از فرصت‌های اقتصادی حرکت کنند.»

جای خالی سیاست‌های «نومنطق گرایانه» در ایران

این تحلیلگر سیاسی در ادامه گفت: «پوست اندازی کشور‌های خاورمیانه، بر اساس اصل تنش زدایی یا به حداقل رساندن تنش‌ها در حال انجام است. البته معنای این موضوع این نیست که کشورها، دیگر هیچگونه تنشی را نداشته باشند، بلکه همه تنش‌ها را تحدید کرده‌اند. به عبارت دیگر، اجازه نمی‌دهند تنش‌های تاریخی مانع استفاده از فرصت‌های روز آن‌ها باشد. بنابراین، می‌بینیم که اتفاقاتی رخ می‌دهد که در نوع خود غافلگیر کننده است. مثل تنش زدایی بین اسرائیل و برخی از کشور‌های منطقه و حتی حرکت عربستان به سمت اسرائیل. برخی قدرت‌های منطقه که در هژمونی بین المللی با یکدیگر چالش دارند، بر اساس اصل پرهیز از تنش، در منطقه خاورمیانه رفتاری متفاوت در پیش می‌گیرند. کشور‌هایی مثل چین و ایالات متحده بر اساس طرح‌های ابتکاری مواصلاتی، انرژی، تجاری و امثالهم با یکدیگر به توافق می‌رسند. تمام این موارد، نشانه‌هایی جدید است. معتقدم ایران باید در این مسیر حرکت کند. یعنی مسیر تنش زدایی.»

وی افزود: «برخی تنش‌ها مثل تنش با اسرائیل را می‌توان در دسته تنش‌های پایدار قرار داد، اما معتقدم در بسیاری از حوزه‌ها می‌توان از تنش عبور کرد. البته لازمه این موضوع، شکل گیری یک «ذهن نومنطق گرایانه» است. ذهن برخی از مسئولان، در عصر نیم قرن پیش یا همان عصر منطقه گرایی قفل شده است. یعنی دورانی که «دوست دشمن، دشمن من» بود. اما در دوره نومنطقه گرایی، کشور‌ها مناسبات خود را با دنیا گسترش می‌دهند و حتی اگر یک کشور، به سمت مقابل ما میل پیدا کرده، به مفهوم تنش نخواهد بود. کشور‌هایی که کماکان در عصر تنش به سر می‌برند رفته رفته به محور اختلافات در دنیای امروز تبدیل می‌شوند. امیدوارم ایران تبدیل به «سیبل» نشود.»

فلاحت پیشه گفت: «اکنون شاهد این هستیم که چین برای تحقق طرح جهانی خود که «یک کمربند، یک جاده» است، پیش قراول تنش زدایی می‌شود و تلاش می‌کند هیچ مانعی در مسیر، وجود نداشته باشد. ایالات متحده به دنبال یک رقابت هژمونیک با چین است؛ بنابراین می‌بینیم که عملا در چنین شرایطی، آمریکایی‌ها مجبورند از کاهش تنش در منطقه استقبال کنند. البته امریکا مایل است این تنش‌ها غرب محور حل شود. اما اگر این اتفاق نیز رخ ندهد، بازهم واکنش تندی نشان نمی‌دهند. آیا این به این معنی است که مقامات آمریکایی وارد سیاست‌های اخلاقی شده اند؟ قطعا اینطور نیست. وضعیت فعلی آمریکا می‌طلبد که در شرایط کنونی، بخش اعظم نیرو‌های نظامی خود را به دریای چین جنوبی منتقل کنند. علت این که امریکا سه هزار نیرو را به منطقه باز گردانده است، ایجاد تنش با ایران نبود، بلکه فهماندن این موضوع به کشور‌های منطقه بود که هنوز در این منطقه حضور پررنگی دارد.»

وی تاکید کرد: «ایران اکنون بیش از هر زمان دیگری باید روی موضوع منافع ملی خود تاکید کند و بر اساس تفکر نومنطق گرا، تصمیم بگیرد. ما باید حوزه‌های تنش خود را کاهش داده و حوزه‌های ارتباطی خود را شناسایی و تقویت کنیم. همانطور که می‌بینیم همه کشور‌های منطقه در حال از بین بردن تنش‌های خود با یکدیگر هستند.»