بلوک شاخه ای قلب چیست؟

اگر شما مبتلا به یک بلوک شاخه ای هستید، این بدان معنی است که نوار قلبی شما یک الگوی غیر طبیعی و متمایزی را نشان می دهد، به عبارتی ضربان الکتریکی قلب به طور عادی از طریق بطن های قلب توزیع نمی گردد.

در برخی موارد، وجود بلوک شاخه ای بسته نشانه ای برای بیماری جدی زمینه ای قلب است و گاهی اوقات به تنهایی می تواند باعث ایجاد مشکلاتی گردد. اما در بسیاری از موارد دیگر، بلوک شاخه ای در واقع یک یافته غیرمعمول است.

برای تشخیص این دو شرایط، پزشکان باید در هر بیماری که مشکوک به بلوک شاخه ای است، حداقل های ارزیابی اولیه قلبی را انجام دهند.

بلوک شاخه ای چیست؟

برای درک بلوک شاخه ای و دلیل مهم بودن آن، دانستن برخی نکات در مورد سیستم الکتریکی طبیعی قلب مفید خواهد بود.

بلوک های شاخه ای بخش مهمی از سیستم الکتریکی قلب است، سیستمی که ریتم قلب را تنظیم کرده و عملکرد پمپاژی قلب را هماهنگ می کند. قلب در پاسخ به سیگنال الکتریکی های دچار تپش می شود. با پخش سیگنال الکتریکی در قلب، عضله قلب منقبض می شود. بنابراین توزیع منظم و به موقع پالس الکتریکی برای عملکرد کارآمد قلب بسیار مهم است.

سیگنال الکتریکی قلب از گره سینوسی در دهلیز فوقانی راست سرچشمه می گیرد، در هر دو دهلیز پخش گردیده و باعث ضربان دهلیزی می شود و سپس از طریق گره AV عبور می کند. با گذر از گره AV، ضربان الکتریکی از طریق باندی از الیاف قلبی به نام دسته هیس به بطن ها نفوذ می کند.

از دسته هیس، ضربان الکتریکی وارد دو بلوک شاخه ای می شود: بلوک شاخه ای سمت راست و شاخه ای سمت چپ. بلوک شاخه ای راست و چپ به ترتیب ضربان الکتریکی را در بین بطن های راست و چپ توزیع می کنند و باعث ضربان آنها می گردند. وقتی بلوک های شاخه ای به صورت عادی فعالیت کنند، بطن های راست و چپ تقریباً همزمان منقبض می شوند.

نوار قلبی تصویری از ضربان الکتریکی هنگام حرکت در قلب است. مجموعه QRS بخشی از ECG است که ضربان الکتریکی را نشان می دهد که توسط بلوک شاخه ای در سراسر بطن ها توزیع می شود.

از آنجا که هر دو بطن به طور عادی ضربان الکتریکی را همزمان دریافت می کنند، مجموعه QRS معمولی نسبتاً باریک است (به طور کلی کمتر از 0.1 ثانیه در طول مدت).

بلوک شاخه ای شرایطی است که در آن تأخیر یا انسداد در مسیر حرکت تکانه های الکتریکی برای ضربان قلب وجود دارد. گاهی اوقات باعث می شود قلب برای پمپاژ خون در سرتاسر بدن سخت تر کار کند.

این تأخیر یا انسداد می تواند در مسیری اتفاق بیفتد که پالس های الکتریکی را به بطن سمت چپ یا سمت راست قلب ارسال می کند.

علائم بلوک شاخه ای

در بیشتر افراد، این شرایط باعث ایجاد علائم نمی شود. برخی از افراد ممکن است از وجود چنین شرایطی در خود بی اطلاع باشند.
علائم و نشانه های این وضعیت شامل موارد زیر خواهد بود:

• غش (سنکوپ)
• احساس ضعف (قبل از سنکوپ)

علل

اگر یک یا هر دو این شاخه ها آسیب ببینند به عنوان مثال به دلیل حمله قلبی، احتمال مسدود شدن پالس های الکتریکی وجود خواهد داشت و باعث می شود قلب ضربان غیر طبیعی داشته باشد.

علت این بیماری بسته به اینکه کدام شاخه چپ یا راست درگیر شده باشد متفاوت خواهد بود. همچنین ممکن است که این بیماری بدون دلیل شناخته شده ای رخ دهد.

علل می تواند شامل موارد زیر باشد:

بلوک شاخه ای سمت چپ

• حملات قلبی (انفارکتوس میوکارد)
• عضله قلب ضخیم، سفت و یا ضعیف شده (کاردیومیوپاتی)
• عفونت ویروسی یا باکتریایی عضله قلب (میوکاردیت)
• فشار خون بالا

بلوک شاخه ای سمت راست

• ناهنجاری قلبی که به صورت مادرزادی وجود دارند مانند نقص دیواره بین دهلیزی، وجود سوراخی در دیواره جدا کننده حفره های فوقانی قلب
• حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد)
• عفونت ویروسی یا باکتریایی عضله قلب (میوکاردیت)
• فشار خون بالای ریوی
• لخته خون در ریه ها (آمبولی ریوی)

عوامل خطر

عوامل خطر بروز این وضعیت عبارتند از:

• افزایش سن. این بیماری در افراد مسن بیشتر از افراد جوان رخ می دهد.
• مشکلات سلامتی اساسی. فشار خون بالا یا بیماری قلبی خطر ابتلا به بلوک شاخه ای را افزایش می دهد.

عوارض

عارضه اصلی این وضعیت، راست یا چپ پیشرفت به حالت انسداد کامل هدایت الکتریکی از حفره های فوقانی قلب به پایین است. این حالت می تواند ضربان قلب را کند نموده و می تواند باعث غش و بروز عوارض جدی و ضربان قلب غیر طبیعی شود.

افرادی که دچار سکته قلبی می شوند و به یک بلوک شاخه ای سمت چپ گسترش می یابد، در معرض عوارض تهدید کننده ای از جمله مرگ ناگهانی قلبی قرار دارند، که این حالت نسبت به افرادی که بعد از سکته قلبی دچار حالت پیشرفته این بیمای نمی شوند، بالاتر خواهد بود.

از آنجا که این بیماری بر فعالیت الکتریکی قلب تأثیر می گذارد، بعضی اوقات می تواند تشخیص دقیق سایر بیماری های قلبی به ویژه سکته های قلبی را پیچیده کرده و منجر به تاخیر در مدیریت صحیح آن مشکلات گردد.

تشخیص

اگر مبتلا به یک بلوک شاخه ای راست هستید ولی هیچ گونه علائم بالینی ندارید، ممکن است نیازی به ارزیابی کامل نداشته باشید. چنان چه یک بلوک شاخه ای سمت چپ داشته باشید، نیاز به ارزیابی کامل وجود خواهد داشت.

آزمایشاتی که می تواند برای تشخیص این وضعیت یا دلایل آن استفاده شود عبارتند از:

• الکتروکاردیوگرام یا نوار قلبی. هر گونه تغییر در این نوار قلبی می تواند نشان دهنده این شرایط باشد.
• اکوکاردیوگرام. در این آزمایش از امواج صوتی برای ارائه تصاویر دقیق از ساختار قلب استفاده شده و ضخامت عضله قلب و اینکه آیا دریچه های قلبی به طور طبیعی در حال حرکت هستند را نشان خواهد داد. به کمک این روش می توان ناهنجاری های ایجاد کننده این شرایط را مورد رصد قرار داد.

درمان

بیشتر افراد مبتلا به این وضعیت عاری از علائم هستند و نیازی به اقدامات درمانی ندارند.
با این حال، اگر یک بیماری قلبی دارید که باعث ایجاد این شرایط شده است، اقدامات درمانی ممکن است شامل داروهای کاهش فشار خون یا کاهش اثرات نارسایی قلبی باشد.

علاوه بر این، بسته به علائم و سایر مشکلات قلبی، پزشک ممکن است توصیه کند:

1. پیس میکر یا ضربان ساز. در صورتی که با وجود یک بلوک سابقه غش کردن دارید، پزشک ممکن است یک ضربان ساز را توصیه نماید. این دستگاه کوچک با دو سیم که به سمت راست قلب متصل می گردد، در زیر پوست قفسه سینه در ناحیه فوقانی (ضربان ساز داخلی) قرار می گیرد. ضربان ساز قادر است ضربان های طبیعی قلب را در صورت نیاز فراهم آورد.
2. درمان از طریق تنظیم مجدد قلبی. این روش همچنین به عنوان پیس دو بطنی شناخته می شود، این روش مشابه با قرار گیری پیس میکر است. با این حال، در این روش، یک سیم سوم وجود دارد که به سمت چپ قلب وصل می گردد تا دستگاه بتواند هر دو طرف قلب را در یک ریتم مناسب نگه دارد. این روش درمانی که به منظور بهبود هماهنگی هر دو حفره تحتانی قلب و همان زمانی انقباض می باشد، در افرادی با عملکرد پمپاژی کم و بلوک شاخه ای، مورد استفاده قرار می گیرد.

کلینیک قلب و عروق دکتر محمد حسین نجفی