بلای وحشتناکی که جنگ بر سر کودکان فلسطینی آورد

گزارشی در ژوئن ۲۰۲۲ منتشر شد که نشان داد در حال حاضر سلامت روانی بسیاری از کودکان در حال خطر است.

طبق این گزارش ۸۰ درصد از کودکان از نوعی ترس، نگرانی و غم و اندوه رنج می‌برند. سه چهارم کودکان هم از ترس دچار شب ادراری می‌شوند و واکنش تعداد زیادی از آن‌ها نیز به نوعی لکنت، سکوت، انزوا و گوشه گیری است.

سلامت روان کودکان غزه

بچه‌های نوار غزه به خوبی می‌دانند که رنج چیست. آن‌ها از بدو تولد تحت محاصره بوده و با فقر و خشونت زندگی کرده‌اند و اکنون با تشدید حملات، رنج آن‌ها نیز بیشتر خواهد شد.

دکتر ایمان فرج‌الله، روان‌شناس در ایالات متحده و دکتر مأمون موبید، روان‌پزشک در قطر، تجربه زیادی در تحقیق و کمک به ترومای دوران کودکی دارند و شبکه الجزیره در مورد جنگ اسرائیل علیه حماس و اثرات سلامت روانی زندگی در نوار غزه بر کودکان با آن‌ها گفتگو کرده است.

ترومای دوران کودکی

فرج‌الله، قبل از مهاجرت به کالیفرنیا دو دهه پیش در غزه متولد و بزرگ شده است، بنابراین می‌داند که زندگی در اشغال اسرائیل چگونه است.

او می‌گوید من به خاطر رنج و دردی که در کودکی متحمل شدم تصمیم گرفتم روان شناس شوم. چون می‌خواستم به افرادی دیگری که مانند من در کودکی چنین ترومایی را تجربه کرده‌اند کمک کنم. تحقیقات او نشان داده ۹۵ درصد از کودکان نوار غزه علائم اضطراب، افسردگی و تروما دارند.

تأثیر جنگ بر کودکان فلسطینی

این روان شناس در مقاله‌ای تحقیقاتی که سال گذشته درباره تأثیر جنگ بر کودکان فلسطینی منتشر کرده می‌گوید کودکانی که از جنگ جان سالم به در می‌برند، آسیب زیادی متحمل می‌شوند و بهای زیادی را از نظر روانی، عاطفی یا رفتاری بپردازند.

او گفت آن‌ها شاهد کشته شدن اعضای خانواده، همسایه‌ها و دوستان خود هستند؛ چیزی که باعث عصبانیت و ناامیدی آن‌ها می‌شود؛ بنابراین تمایل به پرخاشگری بیشتری دارند و از افسردگی، اضطراب و اختلال استرس تروماتیک مداوم رنج می‌برند.

فرج‌الله که اکنون در درمان پناهندگان و گروه‌های اقلیت برای آسیب‌های روحی تخصص دارد می‌داند چگونه آسیب‌های دوران کودکی با کودکان تا نوجوانی باقی می‌ماند.

آسیب‌های روانی، عاطفی کودکان غزه

فرج‌الله در بازگشت به غزه در ملاقات با کودکان شاهد آن است که آن‌ها کودکی خود را فراموش کرده‌اند و وقتی در خیابان راه می‌روند، مردم همیشه از اینکه جنگ بعدی کی می‌آید صحبت می‌کنند.

او می‌گوید در چنین فضایی چگونه می‌خواهیم از این بچه‌ها محافظت کنیم؟ چون آن‌ها زندگی معمولی ندارند. به عقیده او بسیاری از کودکان غزه به دلیل اقدامات نظامی نمی‌توانند به طور منظم به مدرسه بروند.

افزایش میزان بیکاری در غزه

بر اساس گزارش ناظر حقوق بشر اروپا، غزه با نرخ بیکاری ۴۷ درصدی دست و پنجه نرم می‌کند. اما آینده بدی که کودکان با آن روبه رو هستند به‌اندازه شرایط دیگر در خطر نیست.

فرج الله می‌گوید تحصیل در فرهنگ فلسطین بسیار مهم است، خواه چشم‌انداز شغلی وجود داشته باشد یا نه. اما درحال حاضر کودکان دچار سوءتغذیه هستند و با هواپیما‌های بدون سرنشین که تمام روز بالای سرشان است حتی نمی‌توانند خواب راحتی داشته باشند.

جای خالی کودکی کردن

فرج الله می‌گوید کودکانی که جنگ را تجربه می‌کنند به جای بازی کردن و شنیدن قصه؛ به ناچار سربازان اسرائیلی و فلسطینی را مشاهده می‌کنند؛ گویی خودشان را در حال بازی با کابو‌ها و سرخ پوستان کتاب داستان‌هایشان تصور می‌کنند.

به همین خاطر بسیاری از آن‌ها به زندگی روزمره علاقه نشان نمی‌دهند و گوشه گیر می‌شوند، بعضی دیگر هم رفتار‌های ضد اجتماعی نشان می‌دهند و در واقع ترومای هر یک از آن‌ها به گونه‌ای خود را نشان خواهد داد.

آیا کودکان به مرور به این شرایط مصون می‌شوند؟

دکتر مأمون موبید، مشاور روان پزشک و مدیر درمان و توانبخشی در مرکز مراقبت‌های رفتاری قطر نیز عقیده دارد شرایط زمان جنگ حتی هنگام خواب هم کودکان را آزار می‌دهد.

موبید که از سال ۲۰۰۲ به عنوان داوطلب با جمعیت هلال احمر قطر به فلسطین اشغالی سفر کرده است، می‌گوید هیچ کس در چنین شرایطی از آسیب و مرگ مصون نخواهد ماند.

ممکن است افراد درماندگی آموخته شده را تجربه کنند؛ این یک حالت ناامیدی است که در آن افراد فکر می‌کنند هر کاری که انجام می‌دهند بی‌تأثیر است و انگار نمی‌توانند از این وضعیت فرار کنند. واقعیت آن است که کسی نمی‌تواند از نداشتن آب و غذا مصون بماند.

تأثیر تروما بر آینده کودکان

تروما بر رفتار شناختی و عملکرد ما تأثیر می‌گذارد و نمی‌توان آن را نادیده گرفت به عقیده فرج‌الله زندگی در یک منطقه جنگی می‌تواند نسل‌ها تأثیر خود را بر جای بگذارد. وقتی امید از بچه‌ها گرفته می‌شود حاصل آن چیزی فراتر از این نخواهد بود.

موبید که چندین دهه تجربه کار با افراد آسیب دیده از جنگ، آوارگی و تروما را دارد، می‌گوید تروما ناخواسته از نسلی به نسل دیگر منتقل خواهد شد. با توجه به اینکه در جنگ، افراد زمانی برای پردازش شناختی-عاطفی، برای خود درمانی ندارند؛ این چرخه ادامه خواهد داشت.

اما می‌توانیم روی آن کار کنیم تا حد ممکن بعضی آسیب‌ها را برطرف کنیم و در افراد پذیرش و انعطاف‌پذیری ایجاد کنیم. به عقیده او، راه حل تنها در روان شناسی پیدا نمی‌شود. در واقع تنها راه حل؛ راه حل سیاسی مسالمت آمیز برای حل مشکل فلسطین است. این حق همه افراد است که بخواهند خانواده و جامعه سالمی داشته باشند که در آن آزاد باشند و بتوانند از زندگی لذت ببرند.