چشم‌انداز توسعه روابط ایران و تاجیکستان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در سال‌های اخیر ایران و تاجیکستان روابط دوجانبه خود را توسعه داده‌اند. سفر دو سال پیش آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان به دوشنبه تاریخ‌ساز شد، زیرا نخستین سفر خارجی رئیس جمهور جدید کشورمان بود. حجم مبادلات تجاری ایران و تاجیکستان در حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون دلار است.

باید اهمیت توسعه روابط دو کشور را دریافت که بیشتر مبتنی بر میراث مشترک فرهنگی، زبانی و قومی است. البته در آخرین دیدار مقام های دو کشور موضوعاتی مانند ترانزیت، حمل و نقل و امنیت منطقه‌ای در کانون مذاکرات قرار داشت.

دسترسی به دریای عمان و خلیج فارس به ویژه با توجه به امکان نداشتن توافق بر سر پروژه جایگزین با طالبان در افغانستان، به وضوح جزو اولویت‌های تاجیکستان است

همکاری ترانزیتی تهران و دوشنبه

امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان هشتم نوامبر با آیت الله رئیسی دیدار کرد. در بیانیه مشترکی که پایان دیدار به وسیله رؤسای جمهور دو کشور بیان شد، می‌توان نتیجه مذاکرات را دریافت که منعکس کننده تمایلات مشترک دو کشور برای فعال سازی حمل و نقل ترانزیتی از مسیر بندر چابهار ایران است.

مقام های دو کشور درباره بندر چابهار به تفاهم‌نامه امضا شده به وسیله وزارتخانه‌های حمل و نقل در زمینه تردد بین‌المللی و ترانزیتی از این بندر استناد می‌کنند. دو کشور همچنین قصد دارند در زمینه ایجاد مناطق آزاد اقتصادی همکاری کنند. اهمیت بندر چابهار ریشه در مشکلات لجستیکی برای بخش صادرات تاجیکستان در حال و آینده دارد.

پروژه‌های حمل و نقلی و زیرساخت‌های اخیر برنامه‌ریزی شده به وسیله سایر کشورهای منطقه با مشارکت شرکای خارجی (ترکیه و چین) تقریباً به طور کامل تاجیکستان را دور می‌زند. در نتیجه، تاجیکستان ناگزیر است ابتکار عمل را در دست بگیرد تا راه‌هایی برای توسعه ارتباطات حمل و نقل و زیرساخت‌های مورد نیاز برای حمایت از بخش صادرات خود بیابد.

در این راستا دسترسی به دریای عمان و خلیج فارس به ویژه با توجه به امکان نداشتن توافق بر سر پروژه جایگزین با طالبان در افغانستان، به وضوح جزو اولویت‌های تاجیکستان است. کریدور حمل و نقلی از تاجیکستان به دریای عمان می‌تواند پروژه ای سودآور برای همسایه شمالی آن، یعنی قرقیزستان باشد. در واقع، مشارکت تاجیکستان در این پروژه بالقوه می‌تواند اهرم فشاری بر قرقیزستان ایجاد کند که با توجه به اختلافات مرزی میان دو کشور عامل بسیار مهمی است.

امامعلی رحمان پس از مذاکره با مقام های ایرانی بر تمایل تاجیکستان برای جذب سرمایه‌گذاری ایران تأکید کرد. این موضوع در جریان همایش تجاری اخیر ایران و تاجیکستان با حضور بیش از ۱۵۰ شرکت از دو کشور مطرح شد. رئیس جمهور تاجیکستان در سخنانی مشارکت ایران در ساخت نیروگاه‌های برق آبی و خورشیدی جدید در کشورش را بستر امیدوارکننده‌ای برای همکاری دو کشور دانست و به طور ویژه مشارکت موفق ایران در ساخت نیروگاه آبی «سنگ‌توده ۲» را ستود.

تحریم‌های غرب علیه روسیه خطرات قابل توجهی برای تاجیکستان دارد. کاهش شدید فرصت‌ مهاجرت کارگران تاجیک به روسیه ناشی از تحریم‌ها به تجمع نیروی کار مازاد منجر و به عامل تنش اجتماعی-اقتصادی قابل توجهی در این کشور تبدیل می‌شود. به نظر می‌آید دوشنبه برای یافتن راهی برای کاهش خطرات سیاسی و اقتصادی کنونی روابط خود را با ایران تقویت می‌کند.

عامل دیگری که همکاری میان ایران و تاجیکستان را تحریک می‌کند، اهمیت روزافزون کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) است که روسیه و هند را به هم متصل می‌کند. این کریدور قرار است به روسیه کمک کند به بازارهای آسیایی (عمدتاً هند) دسترسی داشته باشد. ایران به تازگی ترانزیت چندجانبه کالا از روسیه به هند از مسیر کریدور شمال-جنوب را آغاز کرده است. تاجیکستان و سایر کشورهای منطقه به دلیل موقعیت محصور در خشکی علاقه مند به استفاده از این کریدور هستند.

اهمیت همکاری امنیتی

امامعلی رحمان در سخنرانی خود به رایزنی‌های اش با رئیس جمهور کشورمان در زمینه موضوعات امنیتی منطقه پرداخت. جای تعجب نیست وضعیت افغانستان مهم ترین نگرانی دوشنبه باشد و قابل پیش بینی است، مذاکرات دو کشور به همان اندازه که روی حمل و نقل و موضوعات اقتصادی متمرکز بود، بر این حوزه نیز معطوف باشد. تهران و دوشنبه قصد دارند تولید پهپادهای ایرانی را در تاجیکستان توسعه دهند و به دنبال برگزاری رزمایش مشترک هستند.

عامل دیگری که همکاری میان ایران و تاجیکستان را تحریک می‌کند، اهمیت روزافزون کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) است که روسیه و هند را به هم متصل می‌کند

تاجیکستان به حمایت سیاسی ایران در روابط گاهی تنش‌آلودش با قرقیزستان و ناآرامی‌های افغانستان نیاز دارد، زیرا آنها را تهدیدی بالقوه برای خود تلقی می‌کند. باید توجه کرد، درباره اختلاف تاجیکستان با قرقیزستان، کشورهای آسیای مرکزی تمایلی به حمایت از تاجیکستان ندارند و روسیه به عنوان ضامن اصلی امنیت تاجیکستان، به دنبال حفظ روابط دوستانه با هر دو طرف است. تقویت روابط با ایران می‌تواند شروع خوبی برای تاجیکستان با هدف دستیابی به تعادل در روابط میان کشورهای شریک اصلی اش باشد.

بهره سخن

در رویکرد جدید ایران مبنی بر تقویت روابط با کشورهای همسایه و سیاست «نگاه به شرق»، تاجیکستان می‌تواند نقش مهمی در مقابله با نفوذ فزاینده رقبای ایران، عربستان و ترکیه در منطقه داشته باشد. تاجیکستان به عنوان نزدیک‌ترین کشور آسیای مرکزی به ایران از نظر فرهنگی و قومی، احتمالاً می تواند نخستین گزینه تهران برای توسعه روابط با منطقه باشد.

در مجموع، تحولات اخیر آغاز مرحله جدیدی در روابط ایران با تاجیکستان و به معنای وسیع‌تر با کشورهای آسیای مرکزی است. این روابط در چارچوب سازمان همکاری شانگهای به عنوان نماینده جامعه جغرافیایی، سیاسی و ایدئولوژیکی گسترده می‌تواند به سرعت رشد کند. با توجه به شراکت‌ کنونی میان ایران، روسیه و چین فرآیندها و ابتکارات ترانزیتی و امنیتی به توسعه روابط میان کشورهای منطقه منجر خواهد شد.