(تصاویر) مروری بر زندگی سینمایی فروغ فرخزاد/ زنی تنها در آستانه فصلی سرد

تصویری که از فروغ فرخزاد در ذهن عام مردم ایران وجود دارد، زنی عاشق‌پیشه و شاعر است. زنی که در ابتدای راه اشعار عاشقانه می‌سرود و پس از جدایی از همسرش و ورود به فضای روشنفکری دهه ۳۰، تغییرات بزرگی در سبک سرودن اشعارش به وجود آمد.

به گزارش فیلم نیوز؛ شعر فروغ هنوز هم تازه است و مختص روزگار خودش نبوده. اما شاعری هیچ‌گاه تنها هنر و دل‌مشغولی فروغ فرخ‌زاد نبود. شاید به نظر بیاید که ساخت فیلم «این خانه سیاه است» تنها تجربه او در زمینه فیلمسازی و سینماست. اما فروغ ۷ سال از زندگی ۳۰ ساله خود را در استودیو گلستان گذرانده. سال‌هایی که مشغول یادگیری و تجربه کار‌های سینمایی بوده. مرگ زود هنگام فروغ فرخزاد به او اجازه نداد که توانایی و استعدادش آنطور که باید در سینما دیده شود. اما با اینهمه نمی‌توان به راحتی از کنار فعالیت‌های او در این عرصه گذشت.

فروغ فرخزاد در نمایی از فیلم کوتاه مستند نما «خواستگاری» ساخته مشترک زنده‌یاد ابراهیم گلستان و آلن وارگان

پیش از آشنایی با سینما | فروغ‌الزمان فرخزاد در ۸ دی سال ۱۳۱۳ در تهران به دنیا آمد. او از نوجوانی استعداد خود را در سرودن شعر نشان داد. فروغ ازدواج ناموفقی در ۱۶ سالگی داشت. ازدواجی که اگرچه تنها ۴ سال دوام پیدا کرد، اما در همان دوران او به شکوفایی در سرودن شعر رسید. سال ۱۳۳۴ وقتی تنها ۲۱ سالش بود از همسرش جدا شد. اما در فاصله کمی در همان دوران دو مجموعه شعر «اسیر» و «دیوار» از او به چاپ رسید و باعث شد در میان جمع‌های روشنفکری دهه ۳۰ شناخته شود. اولین سفر فروغ به اروپا در سال ۱۳۳۶ بر روی افکار و جهان‌بینی او بسیار تاثیر گذاشت. او در این سفر با هنر‌هایی مثل سینما، تئاتر و آثار تجسمی بیشتر آشنا شد. آشنایی که هم بر روی سبک شعری او تاثیرگذار بود و هم علاقه او به سینما را در وجود او شکل داد.

ورود به استودیو گلستان | سال ۱۳۳۷ سومین مجموعه اشعار فروغ به چاپ رسید و او به ایران بازگشته بود که به واسطه برخی از دوستانش به ابراهیم گلستان معرفی شد. گلستان در آن سال‌ها استودیو مجهزی راه‌اندازی کرده بود و در آن مشغول ساخت فیلم‌های مستند و سینمایی بود. استودیویی که علاوه بر ساخت، ترجمه و صداگذاری و کار‌های فنی فیلم‌های مستند خارجی هم انجام می‌داد. در این استودیو افرادی مثل مهدی اخوان ثالث و نجف دریابندری هم کار می‌کردند و فروغ فرخزاد در ابتدا به عنوان منشی و مسول بایگانی اسناد در آن استخدام شد. اما حضور در این فضا هر روز او را به سینما و شناخت آن نزدیک‌تر می‌کرد. بعد از چند ماه که از شروع فعالیت در استودیو گذشته بود، گلستان کار‌های جدی‌تر به فروغ سپرد و سعی کرد او را با تدوین فیلم آشنا کند.

فروغ فرخزاد در نمایی از فیلم کوتاه مستند نما «خواستگاری» ساخته مشترک زنده‌یاد ابراهیم گلستان و آلن وارگان

یادگیری و تجربه حرفه‌ای تدوین | ابراهیم گلستان در فاصله سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۰ مجموعه فیلم‌های مستندی درباره چشم‌انداز صنعت نفت در ایران ساخت. سال ۱۳۳۸ گلستان مشغول ساخت فیلم «یک آتش» بود که از فروغ فرخزاد خواست تا در کار‌های تدوین این فیلم شرکت کند. علاقه فروغ به این کار و نیاز استدیو گلستان به حضور تدوین‌گران ماهر باعث شد که از سوی استودیو فروغ و یکی دیگر از کارمندان برای گذراندن یک دوره تدوین و یادگیری اصول مبانی سازمانی تهیه فیلم راهی اروپا شوند. آن‌ها در هلند، آلمان انگلستان یک دوره فشرده سه ماه تحت تعلیم بودند. پس از این دوره و همکاری فروغ در ساختن و تدوین فیلم‌های مستند استدیو گلستان، نام او در تیتراژ فیلم‌های ساخته شده با عنوان «پیونددهنده فیلم» و یا «دستیار کارگردان» نوشته می‌شد. از مهم‌ترین فیلم‌های مستند گلستان، «موج و مرجان و خارا» در سال ۱۳۴۰ است که فروغ کار صداگذاری و تدوین آن را انجام داده.

فروغ فرخزاد در صحنه‌ای از نمایش «شش شخصیت در جست‌وجوی نویسنده»

بازیگری | سال ۱۳۴۰ موسسه ملی فیلم کانادا قصد داشت یک مجموعه ۴ قسمتی بسازد که موضوع آن مطالعه و تحقیق درباره طرز معاشرت و زندگی زناشویی زوج‌های جوان در کانادا، هند، ایتالیا و ایران بود. بخش ایران این پروزه به استدیو گلستان پیشنهاد شد و نام آن را «خواستگاری» گذاشتند. در ساختن این فیلم کوتاه، ابراهیم گلستان نویسنده و کارگردان بود و فروغ دستیار اول او و بازیگر. پس از این تجربه در همان سال بار دیگر فروغ جلوی دوربین گلستان رفت. قرار بود فیلمی داستانی براساس قصه «چرا دریا توفانی شده بود» ساخته شود. اما تنها بخش‌هایی از آن جلوی دوربین رفت و هیچ‌وقت این پروژه به پایان نرسید. اما سال ۱۳۴۳ وقتی گلستان فیلم «خشت و آیینه» را ساخت، فروغ در دو سکانس ابتدایی و انتهایی آن بازی کرد. البته او همکاری‌های دیگر هم در این فیلم با گلستان داشت، اما نامش در تیتراژ فیلم آورده نشده.

فروغ فرخزاد در نمایی از فیلم کوتاه مستند نما «خواستگاری» ساخته مشترک زنده‌یاد ابراهیم گلستان و آلن وارگان

کارگردانی | فروغ فرخزاد پس از گذراندن دو دوره فیلمسازی و تدوین در اروپا، سال ۱۳۴۱ دو فیلم تبلیغاتی و کوتاه سفارشی برای روزنامه کیهان می‌سازد. این روزنامه سفارش دیگری به استدیو گلستان برای ساخت مستندی درباره بیمارستان‌های مشهد و وضعیت جذامی‌های این شهر می‌دهد. این موضوع ابراهیم گلستان را به فکر ساخت مستندی بلند درباره بیماران جذامی می‌اندازد. اما مرکز اصلی نگه‌داری جذامی‌ها در تبریز بود و به دلیل اینکه گلستان نمی‌توانست در آن شرایط از تهران خارج شود، فروغ را برای تحقیق و کار‌های اولیه به تبریز و خانه جذامی‌ها می‌فرستد. در پاییز سال ۱۳۴۱ گروه فیلمسازی به کارگردانی فروغ فرخزاد در جذام‌خانه تبریز مستقر شدند و پس از ۱۲ روز این فیلم براساس طرح و دکوپاژ‌های خود فروغ ساخته شد. فیلمی که نام «این خانه سیاه است» را بر آن می‌گذارند و نام فروغ را به عنوان یک مستندساز با نگاه نو مطرح می‌کند.

فروغ فرخزاد در پشت صحنه مستند «خانه سیاه است»

افتخارات | پس از ساخت فیلم «این خانه سیاه است» ابراهیم گلستان نسخه‌ای از آن را به جشنواره کن فرستاد و فیلم هم در بخش مسابقه پذیرفته شد، اما خود گلستان از جشنواره انصراف داد و بعد‌ها درباره این موضوع هم توضیح زیادی نداد. اما سال بعد این فیلم جایزه بهترین فیلم مستند را از جشنواره اوبرهاوزن آلمان دریافت کرد. ساال ۱۳۴۳ فروغ در جشنواره سینمای مولف ایتالیا حضور پیدا کرد و تهیه‌کنندگان اروپایی از او برای ساخت فیلم‌های مستند و کوتاه دعوت کردند. اما فروغ هیچ‌گاه دوباره فرصت ساخت فیلم پیدا نکرد و در ۲۴ بهمن ۱۳۴۵ بر اثر تصادف کشته شد. البته افتخارات سینمایی فروغ پس از مرگش هم ادامه دارد. سال گذشته یعنی در زمستان ۲۰۲۲، مجله سینمایی مشهور ساید اند ساوند نام ۲۵۰ فیلم مهم تاریخ سینما را از نظر منتقدان سینمایی منتشر کرد و فیلم «این خانه سیاه است» در این نظرسنجی رتبه ۱۰۱ را به دست آورده.