هر دو هفته یک زبان از میان می رود

یونسکو در سال 1999 روز 21 فوریه برابر دوم اسفند را به عنوان «روز جهانی زبان مادری» اعلام کرد و از آن زمان هر سال این روز در بسیاری از کشورهای جهان پاس داشته شده و برنامه های یک یا چند روزه برگزار می شود.
همچنین هر سال در این روز بنا بر شرایط جهانی شعار یا تمی برگزیده شده و پیرامون آن برنامه های ویژه ای در پیش گرفته می شود؛ که در بیشتر موارد به تاثیر زبان در فرآیند آموزش پیوندی برقرار می کند. تم یا شعار امسال این روز (Multilingual education - a pillar of learning and intergenerational learning) یعنی «آموزش چند زبانه- یکی از ستون های یادگیری و یادگیری میان نسلی» است.

یونسکو در توضیح این شعار می گوید: «جوامع چندزبانه و چندفرهنگی از راه حفظ زبان های خود، که همانند راهی برای آموختن دانش سنتی و حفظ میراث فرهنگی عمل می کنند، در مسیر پیشرفت قرار می گیرند. با این حال تنوع زبانی با از میان رفتن زبان های بیشتر، با تهدیدهای فزاینده ای روبروست. اکنون 40 درصد از جمعیت جهان به آموزش به زبان مادری خود دسترسی ندارند؛ این درصد در مناطق ویژه ای در جهان از 90 درصد نیز فراتر می رود. پژوهش ها بر مزایای بهره گیری از زبان مادری برای آموزش دانش آموزان زبان آموز تاکید می کند؛ مزایایی همچون تقویت نتایج آموزشی بهتر، بالا بردن اعتماد بنفس و افزایش مهارت های سنجشگرانه اندیشی (تفکر انتقادی) . این رویکرد همچنین از یادگیری میان نسلی و حفظ میراث فرهنگی پشتیبانی می کند.

روز جهانی زبان مادری که در نخستین گام از سوی یونسکو اعلام و سپس در مجمع عمومی سازمان ملل پذیرفته شد، بر نقش زبان ها در گسترش دستیابی به هدف های توسعه پایدار و فراگیری آنها تاکید دارد. سیاست های آموزش چند زبانه، که در شعار این روز در سال 2024 یعنی «آموزش چند زبانه - یکی از ستون های یادگیری و یادگیری میان نسلی» برجسته شده اند، برای آموزش فراگیر و نگهبانی از زبان های بومی بسیار مهمند. با آغاز آموزش به زبان مادری و آشنایی گام به گام با زبان های دیگر، سدهای میان خانه و مدرسه برداشته شده و یادگیری کارآمد را آسان می کند.
آموزش چند زبانه نه تنها جوامع فراگیر را گسترش می دهد، بلکه به حفظ زبان هایی که چیرگی ندارند، زبان های اقلیت و بومی نیز کمک می کند. این سنگ بنای دستیابی به دسترسی عادلانه به آموزش و فرصت های یادگیری در طول زندگی برای همه است.»
همچنین در اهمیت تنوع زبانی در حفظ و پاسداری از خرده فرهنگ های غنی و ارزشمند در جای جای جهان چنی آورده است که:
«زبان ها با مفاهیم پیچیده ای که برای هویت، ارتباطات و در آمیختگی اجتماعی، آموزش و توسعه دارند، برای مردم و کرده زمین از اهمیت راهبردی برخوردارند. با این حال به دلیل فرآیندهای جهانی شدن، زبان ها به شکل فزاینده ای تهدید شده یا در خطر ناپدید شدن کامل هستند. هنگامی که زبان ها ناپدید می شوند، ملیله های پربار تنوع فرهنگی جهان ناپدید می شوند. فرصت ها، سنت ها، حافظه، شیوه های بی همتای اندیشه و زبان- سرچشمه های ارزشمند برای تضمین آینده ای بهتر- نیز از دست می روند.
در جهان هر دو هفته یک زبان از میان می رود و کل میراث فرهنگی و فکری را با خود می برند. دست کم 45 درصد از 7 هزار زبانی که در جهان با آنها حرف زده می شود در خطر نابودی هستند. تنها چند درصد اندک از زبان ها که در سامانه های آموزشی و گستره عمومی جای گرفته اند و کمتر از صد زبان در فضای دیجیتال به کار گرفته می شوند.»
شوربختانه این روز از سوی سیاستگذاران، تصمیم گیران و مجریان سیاسی، آموزشی و فرهنگی در ایران با بی اعتنایی فزاینده ای روبروست. با همه تاکیدها در سندهای بالادستی، از آن میان قانون اساسی و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، بر آموزش زبان مادری و آموزش به زبان مادری، این بخش از آموزش همچنان به شکل کامل از سوی ساختار سیاسی- آموزشی کشور نادیده گرفته شده و آسیب های آموزشی برای بخش بزرگی از نوآموزان کشور که زبان مادری/ خانگی غیر فارسی است، در پی داشته و دارد.
گرچه عاملیت خانواده و معلم در مناطقی که زبان خانگی آنها فارسی نیست و همچنین گسترش آگاهی های گسترده در فضاهای مجازی و شبکه های اجتماعی تا اندازه ای می تواند گره گشای و دستگیر آموزش در این مناطق باشد اما تا زمانی که در این زمینه کارهای بنیادین و ساختاری انجام نشود شوربختانه بسیاری از نوآموزان حتی در مهارت هایی مانند خواندن، نوشتن و حساب کردن دچار گرفتاری های سختی خواهند بود.