امروزه از اصطلاح “آدم هفت خط” برای توصیف انسان‌های زیرک و مکار استفاده می‌شود. این ضرب المثل رایج داستان و حکایتی دارد که به زمان‌های قدیم بر می‌گردد.

داستان و حکایت “آدم هفت خط”

این حکایت به آئین شرابخواری در حضور پادشاه در دوران ساسانیان بر می‌گردد. در آن زمان پیمانه‌های شیک و زیبایی از شاخ گاو و بز درست می‌شد که برای نوشیدن شراب بود.

این ظروف زیبا چون پایه نداشت؛ کسی نمی‌توانست آن را روی زمین بگذارد؛ زیرا شراب درون آن بر روی زمین می‌ریخت. به همین دلیل شخصی که این پیمانه را در دست داشت مجبور بود تا جرعه آخر آن را بنوشد و سپس ظرف را زمین بگذارد.

برای اینکه شخصی بیش از ظرفیت خود ننوشد؛ هر شخص دربار یک پیمانه مخصوص داشت که با توجه به توانایی وی در نوشیدن شراب روی آن خطی کشیده شده بود. بنابراین شخص هربار که می‌خواست شراب بنوشد؛ پیمانه را تا خط مشخص شده پر می‌کرد.

به مرور تمام پیمانه‌های نوشیدن شراب در آن زمان با هفت خط درجه بندی شدند.

در مراسم‌هایی که شاه حضور داشت میهمانان معمولاً از سه تا خط شش را شراب پر می‌کردند و می‌نوشیدند.

در این میان افرادی که «لوطی» بودند تا هفت خط را شراب می‌نوشیدند بدون آنکه حالتی مستانه در آن‌ها به وجود بیاید و به پادشاه بی احترامی کنند. به مرور به این افراد «هفت خط» گفتند، یعنی آنها ظرفیت بالا داشته و زرنگ بودند و بر فوت و فن شرابخواری تسلط داشتند.

بیشتر بخوانید: معنی و حکایت ضرب المثل آتش بیار معرکه

به مرور این اصطلاح در بین مردم به کار گرفته شد و در فرهنگ عامه به افراد باهوش و زیرک «هفت خط» گفتند. بهتر است بدانید که هر یک از خطوط هفتگانه جام شراب، اسم مخصوص به خود را داشتند:

خط اول | خط مزور: کمترین میزان شراب در جام
خط دوم | خط فرودینه
خط سوم | خط اشک
خط چهارم | خط ازرق (خط شب، خط سیاه یا خط سبز) این خط در وسط پیمانه بوده و خط اعتدال درشرابخواری به حساب می‌آمد
خط پنجم | خط بصره
خط ششم | خط بغداد
خط هفتم | خط جور که لب تا لب پیمانه بود و جام بیش از آن جا نداشت و لبریز می‌شد.

در این باب ادیب‌الممالک فراهانی نیز شعری سروده است که شنیدن آن خالی از لطف نیست:

هفت خط داشت جام جمشیدی
هریکی در صفا چو آیینه

جور و بغداد و بصره و ازرق
اشک و کاسه‌گر و فُرودینه

بیشتر بخوانید: معنی و حکایت ضرب المثل بر خرمگس معرکه لعنت!

در پایان بهتر است بدانید که ضرب المثل جور کسی را کشیدن نیز به این جام شراب مربوط می‌شود.

این ضرب المثل به این معنا است که کسی مشکل و سختی دیگری را به دوش کشیده است. اما واژه جور به معنای ستم و ظلم نیست!

جور یکی از خط‌های باده نوشی درقدیم و آخرین خط پیمانه شراب است. در قدیم وقتی شخصی به مرحله نوشیدن هفت خط جام شراب نرسیده بود و از روی غرور پیمانه خود را تا هفت خط پر می‌کرد؛ دوستانش برای حفظ آبروی وی، جور او را سر می‌کشیدند.

لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما به اشتراک گذارید.