تاثیر حمایت اجتماعی بر سلامت روان و سرطان

از دیرباز تا کنون ارتباط ذهن و بدن، بحثی داغ در بین مردم و همچنین دانشمندان و فیلسوفان بوده است. موضوعی که در بین عموم مردم بیشتر با اصطلاحاتی چون معده درد عصبی، پریدن پلک، سردردهای گاه و بیگاه و … شناخته شده است.اما امروزه تحقیقات جدید ثابت میکنند که این ارتباط محکم‌تر از آن چیزی است که تصور میشده، ارتباط ذهن و بدن به قدری است که توجه به این موضوع می‌تواند عنصر مهمی در افزایش امید به زندگی محسوب ‌شود. در این مقاله از کلینیک چمان درباره ارتباط اختلالات روانشناختی و تاثیر آنها بر سرطان بحث کرده یعنی به تاثیر سلامت روان و سرطان میپردازیم.

سلامت روان و سرطان چگونه بر هم تاثیر می‌گذارند؟
گرفتن تشخیص سرطان و قدم برداشتن در مسیر درمان آن، فرآیندی چالش برانگیز است که باعث میشود این قدم‌ها همراه با ترس، عدم اطمینان و استرس برداشته شوند. مبتلایان سرطان با منابع استرس زیادی به طور ناگهانی مواجه می‌شوند. از زمانی که اولین تشخیص را گرفته تا وقتی به سراغ عمل‌های جراحی می‌روند، این استرس با فرد همراه است.
ممکن است برخی افراد قبل از اینکه تشخیص سرطان بگیرند، با اختلالات روانشناختی درگیر بوده باشند و بعضی دیگر بعد از اینکه می‌فهمند به چنین بیماری مبتلا هستند دچار اختلالاتی چون اضطراب و افسردگی می‌شوند. در هر دو صورت کیفیت زندگی شخص، هم به دلیل بیماری جسمانی و هم تشخیص اختلال روانشناختی، پایین می‌آید.
برای ارتقا کیفیت زندگی فرد بیمار و همچنین خانواده‌ی‌ او، کمک گرفتن از متخصصین سلامت روان می‌تواند اثر بخش باشد؛ آنها مجبور نیستند این راه دشوار را به تنهایی طی کنند.

سرطان چیست؟
همه‌ی انسان ها با فرایند تقسیم شدن سلول‌ها در دوران جنینی رشد میکنند و این گونه میشود که فرزند انسان به دنیا می‌آید. همین فرآیند تقسیم شدن بعدها منجر به ترمیم بافت‌های آسیب دیده بدن و در برخی حالت‌های کنترل نشده تبدیل به بیماری‌هایی مانند سرطان میشود.
سرطان به بیماری گفته می‌شود که مشخصه‌ی آن وجود سلول‌های جدیدی است که رشد و گسترش غیرقابل کنترل دارند. همان طور که گفته شد مکانیسم‌های کنترل کننده بدن نمی‌توانند جلوی رشد این سلول‌ها را بگیرند.

تجمیع سلول‌های سرطانی به خوش خیم و بد خیم دسته بندی می‌شوند. خوش خیم‌ها آنهایی هستند که به قسمت‌های دیگر تکثیر نمیابند و یا موضعی باقی می‌مانند. در حالی که بدخیم‌ها گسترش پیدا می‌کنند و گاها توسط خون و لنف وارد بخش‌های دیگر بدن میشوند به اصطلاح متاستاز می‌کنند.

علت دقیق سرطان هنوز مغفول مانده است اما تحقیقات نشان میدهند دسته‌ای از عوامل در کنار یکدیگر منجر به سرطان می‌شوند. بر اساس کتاب روانشناسی سلامت (نوشته جس فیست) عوامل خطر سرطان را که خارج از کنترل شخصی هستند، می‌توان به این موارد دسته بندی کرد:

عوامل خطر ذاتی ( مثل ژنتیک، پیشینه‌ی قومی، سن)
عوامل خطر محیطی (مثل در معرض تشعشع، آلاینده‌های وسایل نقلیه، آفت کش‌ها قرار گرفتن)
عوامل خطر رفتاری (مانند سیگار کشیدن، رژیم غذایی، سبک زندگی)

همان طور که اشاره شد سرطان در اثر تعاملی از عوامل ذاتی، محیطی و رفتاری ممکن است بروز کند. این عوامل بیشتر از آنکه علت قطعی ابتلا به سرطان باشند، احتمال ابتلا شخص و مرگ او بر اثر بیماری را پیش‌بینی می‌کنند.

سهم ژنتیک در این موضوع کمتر از آن است که تصور میکنید، و از آن گذشته به ارث بردن یا نبردن ژن‌های مربوط به سرطان در دایره کنترل ما نیست؛ اما سبک زندگی و چگونه گذراندن آن دست ما است.

همان طور که حدس میزنید سلامت روان در دسته سبک زندگی قرار میگیرد. افرادی که از سلامت روان بالایی برخوردار هستند می‌توانند زندگی سالم‌تر و به دور از استرسی را تجربه کنند که باعث می‌شود به شکل زنجیروار زندگی‌شان به سمت سلامتی و پیش‌گیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها پیش رود.

تاثیر سلامت روان و سرطان بر یکدیگر
استرس باعث ترشح هورمون کورتیزول در بدن می‌شود. این هورمون ضربان قلب، تنفس و فشار خون را بالا می‌برد و بدن را در حال جنگ و گریز قرار می‌دهد زیرا مغز سیگنال خطر از شما دریافت کرده بنابراین شما را برای مقابله با آن خطر مجهز می‌کند. این فرآیند به خودی خود کاملا طبیعی و حتی لازم است زیرا از ما محافظت می‌کند.

اما بیش از حد قرار گرفتن در معرض استرس و متعاقبا ترشح این هورمون بدن را دچار فرسودگی می‌کند و به مرور سیستم ایمنی بدن ضعیف شده و در برابر حمله‌ی بیماری‌ها آسیب پذیر می‌شود. باید بدانید که ضعف سیستم ایمنی تنها به سرما خوردگی‌های پی در پی خلاصه نمی‌شود بلکه سیستم ایمنی ناظر و مرتبط با جلوگیری از پیشرفت سرطان هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

استرس (فشار روانی) و مشکلات روزمره را نمی‌توان از زندگی حذف نمود، اما می‌توان خود را در برابر آنها مسلح کرد. یکی از این سلاح‌ها بالا بردن سلامت روان است. افرادی که درگیر اضطراب و افسردگی هستند کمتر احتمال دارد برای حل مسائل راه حل‌های مناسب پیدا کنند بنابراین هنگام مواجه با خبرهای بد، بیشتر تحت تاثیر قرار میگیرند.

تحقیقات نشان میدهند، اگر افراد دارای اختلالات روانشناختی مثل اضطراب و افسردگی، دچار سرطان شوند با درصد خیلی بالاتری فوت میکنند و داشتن اختلالات روانشناختیِ درمان نشده نوعی عامل خطر برای فوت بر اثر سرطان محسوب میشود.

موسسه ملی سرطان در سال ۲۰۲۳ تحقیقی بر روی بیماران مبتلا به سرطان پروستات انجام داده است که یکی از نتایج حاصل از آن بدین شرح است: «نسبت خطر مرگ در بازماندگان سرطان پروستات با تشخیص افسردگی ۶۱ درصد افزایش یافته است»

گرفتن تشخیص سرطان می‌تواند برای شخص، خانواده و دوستان‌اش بسیار دردناک باشد. فهمیدن چنین خبری آنقدر شکه کننده و غم انگیز است که خیلی از افراد از پذیرفتن آن سرباز می‌زنند. افرادی که اختلال روانشناختی درمان نشده داشته باشند بیشتر احتمال دارد با شنیدن چنین خبری انقدر دچار ناامیدی شوند که از شروع درمان سرطان سر باز زنند.

برخی از افراد به داروهای گیاهی رو می‌آورند و یا به چندین متخصص مختلف مراجعه می‌کنند، و آنقدر درگیر انکار مشکل می‌شوند که از درمان به موقع جا می‌مانند. همراهی یک متخصص سلامت روان می‌تواند به فرد کمک کند راحت‌تر با این شرایط سخت سازگار شوند و بهترین تصمیم را برای خود و سلامتی‌شان بگیرند.
سلامت روانِ اعضای خانواده مبتلایان سرطان

سرطان واژه‌ی سنگینی است که اغلب مردم هنگام روبه رو شدن با آن احساس غم و ترس را تجربه می‌کنند، ترس از اینکه مبادا شخص مبتلا جان خود را از دست بدهد. اعضای خانواده شخص مبتلان سرطان به شدت نگران می‌شوند و احتمالا این ترس و نگرانی سلامت روان آنها را نیز تحت شعاع قرار میدهد.

اطلاع از این موضوع آنقدری سهمگین است که برخی از خانواد‌ه‌ها دست به پنهان کاری می‌زنند، خصوصا اگر بیمار کودک یا مسن باشد و آنها زودتر به مریضی پی ببرند، به شخص چیزی نمی‌گویند زیرا نمی‌خواهند او را ناراحت و مضطرب کنند.

تحقیقی در سال ۲۰۲۲ و در کشور سوئد روی والدین کودکان مبتلا به سرطان انجام شد تا سطح سلامت روان آنها طی با خبر شدن از بیماری فرزندشان بررسی شود جزئیات تحقیق بدین شکل بود:

16199 مادر (2852 با یک فرزند مبتلا به سرطان و 13347 بدون) و 15708 پدر (2769 با یک فرزند مبتلا به سرطان و 12939 بدون) در این مطالعه وارد شدند. سپس نمرات سلامت روان این دو گروه مادر/ پدر با یکدیگر مقایسه شد.

در مقایسه با مادران کودکان بدون سرطان، مادران کودکان مبتلا به سرطان در اولین سال پس از تشخیص، خطر ابتلا به اختلالات روانشناختی بیشتری داشتند. و متاسفانه تأثیر نامطلوب این موضوع بر سلامت روان والدین با گذشت زمان (برای مثال بعد از ۷ سال) شدت یافت. برای پدران کودکان مبتلا به سرطان نیز، خطر اختلالات سلامت روان به همین شکل بود.

تاثیر حمایت اجتماعی بر سلامت روان و سرطان
کدام تک عامل، احتمال مرگ مردان بر اثر سرطان را تا ۲۷٪ و احتمال مرگ زنان را تا ۱۹٪ کم می‌کند؟ بله ازدواج یک عامل است.

محققین این موضوع را روی یک نمونه‌ی متشکل از ۸۰۰ هزار نفر بزرگسال مبتلا به سرطان بررسی کردند. آنها متوجه شدند که یک دلیل احتمالی بیشتر زنده ماندن بیماران سرطانی متاهل نسبت به بیماران مجرد دریافت حمایت هیجانی و اجتماعی بیشتر است.بیماران متاهل بیشتر احتمال دارد کسی را داشته باشند که آنها را تا محل ملاقات با پزشک همراهی کنند، تشویق‌شان کنند داروهای مربوطه را مصرف کرده و وعده‌های غذایی سالم برای آنها فراهم کنند، یا حمایت هیجانی و عاطفی مورد نیازشان را به آنها بدهند.

البته باید توجه کرد که همسران، تنها راه دریافت حمایت اجتماعی نیستند بلکه دیگر اعضای خانواده و دوستان هم می‌توانند چنین حمایتی را برای فرد بیمار فراهم آورند.بنابراین داشتن گروه‌های حمایتی هم برای بیماران و هم برای خانواده آنها تاثیر بسیار مثبتی دارد.

کلام آخر…

ابتلا به یک بیماری که جان فرد را به خطر انداخته چالش بسیار دردناکی برای دست و پنجه نرم کردن است، رشته روانشناسی سلامت ایجاد شده تا به سلامت روان بیماران کمک کند و در طول این مسیر سخت همراه فرد و خانواده‌اش باشد تا از آن عبور کنند.

توجه و رسیدگی به سلامت روان بیماران مبتلا به سرطان، فواید زیادی دارد که مهم‌ترین آنها می‌تواند بهتر شدن کیفیت زندگی بیمار و خانواده‌اش یا به عبارتی کنار آمدن با این موضوع و کمک به ادامه دادن باشد.