خانۀ امین التجار اصفهان

جبهۀ شمالی خانۀ قاجاری امین التجار اصفهان، تنها بخش از این خانه است که در جریان احداث خیابان عبدالرزاق در امان ماند و بعد از خریداری توسط اداره فرهنگ و هنر سابق، کاربری های مختلفی به آن داده شد و اکنون در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این استان قرار دارد.

به گزارش «دنیای سفر»، در بخش اول گفت و گوی ایسنا با محسن بهزاد، پژوهشگر معماری ایرانی و فرزند زنده یاد استاد علی بهزاد، او ابتدا به احداث خیابان جمال الدین عبدالرزاق و تخریب بناهای تاریخی ازجمله جبهه های غربی، شرقی و جنوبی خانۀ امین التجار اشاره و بیان کرد که جبهۀ شمالی این بنا از این تخریب در امان ماند. او سپس به توضیح دربارۀ موقعیت جغرافیایی و دسترسی های اولیۀ خانۀ امین التجار پرداخت و ضمن نام بردن از بناهایی که در نزدیکی خانۀ امین التجار قرار داشتند، به توصیف بخشی ار معماری و تزئینات این خانه اشاره کرد و آن را به تفصیل توضیح داد.

اما در بخش دومِ گفت و گوی محسن بهزاد، نوادۀ استاد محب علی بیک الله با ایسنا، او توضیحات خود دربارۀ خانه امین التجار را کامل کرد و چنین ادامه داد: دو عدد ستون ها به صورت تکی در وسط ایوان و در زیر تاج سقف که به سنتوری نیز معروف است و از نوع منحنی نیم دایره است و ۴ ستون دیگر به صورت جفتی (دو جفت) درست در امتداد جرزهای باربر تالار شاه نشین و محل شکستن سقف (اختلاف ارتفاع) قرار گرفته که هر ۶ ستون علاوه بر نقش زیبایی، نقش ایستانی نیز دارند و هستۀ آن ها از چوب و بر روی چوب ها میخ کوبی و الیاف گیاهی پیچیده شده تا باعث گیرش گچ به چوب شود.

این پژوهشگر معماری ایرانی ادامه داد: تزئینات کتیبه و تاج از انتهای ضلع غربی عرصه شروع شده و با ایجاد گیلوئی ربع دایره (محدب) به ستون های جفتی رسیده و ازآنجا به علت اختلاف ارتفاع سقف ایوان در امتداد عمودی ستون ها به بالا رفته، و با حرکت افقی مجدد به ستون های تکی رسیده و ازآنجا تاج نیم دایره یا سنتوری منحنی را دور زده و پس از قرینه سازی به انتهای ضلع شرقی بنا ختم می شود.

بهزاد بیان کرد: تزئین این گیلوئی پس از ایجاد سه نوع کادربندی تکراری گچ بری برجسته داخل آن با برگ و گل روز (سرخ) به صورت لکه انجام شده و در تاج علاوه بر کادرهای مذکور، دو کادربندی دیگر که یکی برگ تکراری و دیگری زنجیر بافتنی سه رشته است، تاج را دور زده و متن را برای گچ بری کلوخه با گل سرخ و برگ و اسلیمی آماده ساخته که در مرکز آن کادر دایره ای ایجادشده و داخل آن با بافت حصیری خفته راسته، منحنی به بیرون گچ بری برجسته شده است.

خانه امین التجار؛ عمارتی باشکوه در اصفهان

او توضیح داد که بر روی لبه بام و بالا کتیبه و تاج در سرتاسر ایوان و لبه های عمودی آن شیر سر چوبی قرارگرفته که به منظور باران گیری، سایه اندازی و تزئین و تثبیت لبه بام استفاده شده که شامل یکسری اتصالات چوبی بوده و به طرف پشت بام دارای شیب است و روی آن را با مواد مختلف آب بندی می کنند.

این معمار اصفهانی گفت: از شیر سر، در ساختمان های دوره صفوی نظیر چهل ستون، عالی قاپو، هشت بهشت و در خانه های دوره قاجار اصفهان نظیر قزوینی ها، کدخدا (آقابزرگ) و غیره استفاده شده است. تزئینات گچ بری و ساخت ستون های مدور با سرستون های برگی با دوریسی (یونانی) و نیز ستون هایی با تنه پیچشی به عمارت های دوره قاجار نوعی زیبایی فرنگی مأبانه و جدید داده است.

فرزند ارشد زنده یاد استاد علی بهزاد در توضیح ستون های جفتی این خانۀ قاجاری چنین بیان کرد: ستون های جفتی این بنا هرکدام در کف ایوان به صورت مشترک (چسبیده به هم) شروع می شود، و در ارتفاع ۲۰ سانتی متر از هم جدا و مجدداً در قسمت فوقانی زیرستون به هم وصل شده و از روی پایه ستون یا پاسنگ، محور ستون دارای مارپیچ یا پیچ تا زیر سرستون است که دو ستون مجاور به صورت قرینه اجراشده و حکایت از پیچش دو گیاه کنگر و اُکانتوس و در دو کادر کنار هم تا زیر سرستون دارد که برگرفته از ستون سازی در معماری دوره رنسانس است.

بهزاد اضافه کرد: در آن دوره ۵ نوع سبک ستون رایج است. توسکان، دوریک، ایونیک، کورینتی، و ترکیبی که هر سبکی دارای سرستون خاص خود است. معماری رنسانس به لحاظ سبکی پس از گوتیک و بیش از باروک جای گرفته که ابتدا در فلورانس به عنوان پدیده ای نوظهور و پس ازآن شهرهای ایتالیا، فرانسه، آلمان، انگلستان، روسیه و غیره را فراگرفت و بین سال های ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ میلادی روی داد و تا ۱۵۲۰ نیز ادامه داشت که به رنسانس متعالی مشهور شد.

این بنازاده و معمارزادۀ اصفهانی ادامه داد: این جفت ستون به سبک کورینتی است که سرستون آن ها گیلوئی ندارد و به جای آن دارای یک حاشیه گچ بری و سه غلاف است که پس ازآن سرستون چهارگوش مستطیلی مشابه سنگی قرارگرفته که در ضلع بزرگ آن دو پیش زدگی و در ضلع کوچک آن یک پیش زدگی به شکل نیم دایره دارد که در زیر هر یک از آن ها و در چهارگوش زیر آن برگ گنگررُس گچ بری شده است.

او گفت: ستون های تکی که دارای پایه زیرستون بلندتر از ستون های جفتی است به شکل گلدان نقش بسته که بر بدنۀ آن کنده کاری های گاو و گو برگ و زنجیره و تلفیق چدنی کارشده است، و دارای ۷ مقطع محدب و مقعر متفاوت است که پس ازآن پیچ وواپیچ شروع شده و با عبور از داخل هم به صورت بافت، کادرهایی دارای طرح دانه تسبیح را جهت گچ بری برجسته کلوخه ایجاد کرده است که در آن نقشی مانند زنگوله و گل سرخ واقع گرایانه و غنچه مزین ساخته و تا زیر سرستون ادامه دارد. پس ازآن سرستون به صورت کمربند ۸ ضلعی درآمده و بر آن تخته هشت پر فرار گرفته که یکی نَه یکی دارای آویز دایره ای شکل با حلقه های زیاد است، و مجدداً بر فرار آن با ارتفاع کمی بالشتکی افقی با گوشه های پخ خورده قرار دارد که آن هم در چهارگوشش دارای آویز است. نیمی از تخته آخری سرستون از کتیبه گیلوئی و تاج بیرون زده است و به صورت جدا از آن ها خودنمایی می کند.

خانه امین‌التجار که از آثار دوره صفوی است و از پدرش به او ارث رسیده بود، در ۲۸ آذر ۱۳۵۴ به عنوان اثر ملی به ثبت رسید

او یادآوری کرد: بالشتک انتهایی که در زیر آن به گچ بری های کلوخه، گل برگ رز مزین شده با پیچ های زیرین تطبیق پیداکرده است. این دو ستون تکی به سبک ترکیبی (ایونیک و کورینتی) شکل گرفته است. در طراحی ستون های دوره رنسانس ، رعایت تناسب ارتفاع به قطر جزئی لاینفک است و نسبت ارتفاع به قطر آن ها در کورینتی ۱۰ به یک و ستون های ترکیبی ۱۲ به یک است. سرستون ها در این بنا فقط به منظور تزئین بکار رفته استف درصورتی که در معماری ایرانی سرستون ها که زیر طاق یا تیرهای باربر و لنگه طاق ها قرار می گیرند برای ایجاد سطح اتکا بیشتر به صورت عملکرد سازه ای و در برخی موارد به منظور تزئین یا تلفیق این دو ساخته شده اند.

بهزاد توضیح داد: سرستون ها از جنس های مختلف نظیر سنگ مانند سرستون ها تخت جمشید و شبستان های مساجد جامع عباسی، آقانور و صفا در اصفهان(چوب) سرستون های هشت بهشت، چهل ستون و عالی قاپو (بتنی) سرستون های مسجد شهدای ابن سینا و رواق های جدیدالتأسیس حرم حضرت معصومه (س) در قم (کاربندی قطاربندی) در مسجد سپهسالار تهران (گچ بری)، سرستون های خانه اصفهان ساخته می شوند.

این پژوهشگر افزود: نمای جرزهای دیگر ایوان در طبقه همکف دارای کادربندی و گچ بری برجسته گلدان و قاب مستطیل و بیضی که در بالای سردرها با طرح قلاب و لچک دارای گچ بری کلوخه و بافت حصیری سه رشته ای و برگ کنگر است و با پیش زدگی جزئی و طرح رف سازی کم عرض ، طبقه همکف را از طبقه اول جدا کرده است. در نمای جرزهای طبقه اول از تکنیک نقاشی روی گچ، گچ نگاری استفاده شده و همانند گچ بری های طبقه همکف گچ نقاشی شده است.

بهزاد، توصیف خانه امین التجار را چنین ادامه داد: از ایوان به طرف تالار شاه نشین می رویم، عبور و مرور فقط از راهروهای مجاور امکان پذیر است زیرا هفت دری ارسی دارای پاسار یا آستانه با ارتفاع ۴۵ سانتی متر است که به منظور تکیه دادن به هنگام نشستن (در ارسی یا ایوان) و تفکیک فضای تالار و بیرون و نیز جلوگیری از ورود افراد به صورت مستقیم و گردوغبار و استحکام چارچوب در آنجا نصب شده است.

او یادآوری کرد: راهروهای طرفین تالار قرینه هستند که پس از ورود به آن ها از طریق در چهار لنگه ای که تزئینات فلزکوبی و معرق جایگزین خاتم کاری دارد وارد تالار می شویم این دو در سمت شرق و غرب تالار که روبروی هم است از نوع قاب تو قاب و هر لنگه با سه قاب دارای آستانه و یا پاسار است که از داخل تالار با گره تند (آلت و چوب) خردشده (تزئین) شده و به دستگیره های برنجی و کشاب های زیبا مزین شده در کتیبه این دو در نیز قاب شیشه ای اجراشده است.

بهزاد افزود: در گوشه های ضلع شمالی تالار دو در چوبی دو لنگه قاب تو قاب و ۶ قابی با تزئینات فلزکوبی، معرق. خاتم کاری نصب شده که درِ شرقی به فضای پستو و درِ غربی به اتاق شمال غربی دسترسی دارد و همان طور که قبلاً اشاره شد این اتاق دارای نورگیر سقفی از نوع کلاه فرنگی بوده است که فعلاً وجود ندارد. در بالای درِ مذکور از قوس مثلث تخت ۴۵ درجه که نقش تاج و شیر و خورشید و اسلیمی در آن منبت کاری شده استفاده شده که با دستگیرهای برنجی و کشاب های عالی تزئین شده است.

این معمار گفت: درِ ارسی که هفت لنگه است و در اصفهان خانه هایی ازجمله امام جمعه، دکتر اعلم، مهره، طاهری، شیران و شاپور دارای ارسی هفت لنگه هستند. این تزئینات روبه داخل دارد و پاسار از داخل با گره کادر (ترقه تند زیر و رو) و زمینه آن با گره تو پر ۱۰ کند، سرمه دان آلت و چوب خردشده و در ساخت آن از ۵ نوع چوب استفاده شده و شمسه های زمینه با کنده کاری و منبت روی چوب برجسته شده است. ارسی به پنجره هایی اطلاق می شود که به روش خاص و کشوئی به سمت بالا باز می شود و به محفظه ای که در قسمت بالا قرار دارد هدایت می شود و با یک پیچ یا میخ که در زیر آن قرار می گیرد و به جفته ریزه معروف است می ایستد.

او خاطرنشان کرد: ارسی با توجه به سابقه بسیار زیاد که در معماری ایرانی داشته مطمئناً ایرانی است اما در برخی لغت نامه های اواخر قاجاریه با انتساب به روس ثبت شده است؛ اما به عقیدۀ من با توجه به وجود نمونه های جالبی از ارسی در دوره های قبل از قاجار نظیر ارسی های هشت بهشت و غیره، شاید آوردن شیشه های رنگی آلمانی از روسیه دلیل این انتساب بوده و شاید مقایسه قند ارسی با این نوع پنجره که هر دو اصیل، ایرانی و فارسی هستند موجب این اشتباه شده است. به هرحال چنین موضوعی نیاز به تحقیق و تفحص در کشورهای مختلف دارد.

بسیاری از جلسات مشروطه خواهان اصفهان در خانۀ امین التجار اصفهان برگزار می شد

بهزاد ادامه داد: در ارسی اصلی دارای خِفتک مستطیلی بوده و از نوع آلت و شیشه های رنگی ساخته شده که به قواره بری معروف است و استفاده از شیشه های رنگی به جهت تنوع رنگ فضا، دور کردن حشرات، تأثیرات مثبت روانشناسی رنگ ها بر انسان و ساکنان همچنین جلب نور و پخش آن به درجات رقیق و باریک و کیفیت در کنترل آن به کار می رود که در روشنایی بنا مؤثر است و با توازن و هماهنگی رنگ هاست که به نقش و جایگاه آن در روشنایی و شفافیت بنا پی می بریم و استفاده از پنجره های با شیشه های رنگی در تحقق این هدف به معمار کمک شایانی خواهد کرد که با ایجاد شیار کنشکاف، شیشه ها را بدون استفاده از میخ و چسب نصب می کردند.

او گفت: خفتک آن دارای ۵ حاشیه یا کادربندی متفاوت بوده که به ۵ پارچه نیز معروف است و به ۵ دهانه و دونیم دهانه تقسیم شده که هر دهانه با طرح اصلی محرابی خردشده و در وسطِ و پایین هر دهانه نیم ترنجی قرارگرفته که بر روی آن سر ترنج قاب دار (مستطیل) قرار دارد و متن آن توسط طرح خطی خردشده و رقص بته جقه ها که به طرح کشمیری نیز معروف است با اندازه ها و زوایای مختلف در آن مشهود است.

نوادۀ استاد محب الله بیک الله چنین توضیح داد: بالاروها نیز با ۳ حاشیه و طرح خطی و قوس نیم دایره در بالا و متن آن که طرح خشتی حاشیه دار دارد ساخته شده در طراحی پشت بغل بالاروها، اسلیمی های چرخشی استفاده شده که در همه آن ها با استفاده از بته جغه در زوایای گوناگون، زمینه ها پرشده است بر روی وادارها و خطوط اصلی خفتک و بالاروها و نیز چهارچوب آن ها از تزئینات آیینه کاری استفاده شده و علاوه بر آن بر بدنه و وادارها گل میخ های دست ساز کوچک جفتی استفاده شده که در ارتفاع معین دارای جفته ریزه هست و هر بالارو از داخل دارای دو دستگیره فلزی دست ساز هستند.

این بنازاده و معمارزادۀ اصفهانی گفت: درِ دیگر نصب شده در ارسی، در پس اتاق تالار شاه نشین است (البته در زبان عامیانه اصفهانی به هر دو تالار، شاه نشین می گویند) که ۳ لنگه بالارو خفتک مستطیلی با ۷ حاشیه و متن اصلی با (گره ۶ و ۸ شل و طبل و ۸ کند وموردونه) خردشده و دارای طرح خطی فرم واگیره مستطیل هست که خطوط گره ها وادارها از داخل تالار اصلی آینه کاری شده. بالاروها نیز دارای ۵ حاشیه و متن اصلی طرح لوزی با تخمک کوچک و بزرگ هست.

بهزاد اضافه کرد: پاسار آن نیز از گره بسیار زیبای کند ۱۰ و سرمه دان که در زیر وادارهای وسط با تلفیقی از گره چهار شمسه کند، زمینه بسیار زیبایی را خلق نموده است. در ضمن این پاسار دارای حاشیه ای با گره هشت و طبل شل هست. طرح پشت بغل های بالاروها نیز از نوع واگیره به فرم ذوزنقه هست. تزئینات این در دوطرفه بوده که از داخل به صورت تزیینات فرعی هست کلیه طرح ها و متن ها توسط بته جقه با ابعاد مختلف خردشده که به آن پارچه بری نیز می گویند.

بانو امین سیده نصرت بیگم امین معروف به بانوی مجتهده اصفهانی که خواهر امین‌التجار بود در خانه امین التجار به دنیا آمده است

این بنازاده با بیان اینکه در تالار شاه نشین اصلی دو در دیگر ارسی گوشوارها طبقه اول وجود دارد که کاملاً قرینه و دارای تزئینات دوطرفه هست و هرکدام سه لنگه بالارو و دارای تزئینات مشابه درهای ارسی اصلی و پس اتاق است، بیان کرد: پلان تالار به شکل نیمه چلیپایی هست و دارای کف فرش سنگی(معاصر) است. سقف تالار تخت و با طراحی هندسی به کادرهای چهارضلعی مربع و مستطیل ، هشت معمولی، کشکولی و نگینی و نیمه سرمه دان و نیز ربع هشت (شمسه فارسی) تقسیم شده که ربع هشت در ۴ گوشه آن به صورت لچک قرارگرفته. سقف دارای کادربندی و گیلوئی زیبانی با حاشیه سازی طرح شیر و قلاب و گچ بری برجسته به همراه آیینه کاری و نقاشی پشت آیینه هست. سقف ورودی پس اتاق نیز با گچ بری ها و آیینه کاری از نوع فرنگی بری آراسته شده و همچنین بدنه های آن نیز تزئیناتی شبیه تالار اصلی دارد. عکس مالک اصلی بنا سید محمدعلی امین در قاب بیضی شکل ترتیبات تالار شاه نشین به چشم می خورد.

او افزود: در تالار اصلی ۴ عدد طاقچه با قوس نیم دایره وجود دارد که در مرکز آن ها آیینه های نسبتاً بزرگی نصب شده و بر روی تاج آیینه ها تزئیناتی از نوع گره کارشده است. روی جرزها نیز آیینه های کوچک تری نصب شده که در اطراف آن ها گچ بری برجسته انجام شده و در بین آن ها نقاشی پشت آیینه به چشم می خورد. گچ بری موجود در بدنه ها(جرز و دهانه ها) از نوع نقوش اسلیمی، گل رز واقعی، برگ مو شاخه های انگور واقعی است.

فرزند زنده یاد استاد علی بهزاد اشاره کرد: بر بالای طاقچه ها با ایجاد دوال و ساخت رف، طاقچه بلندهایی با تورفتگی و عمق کم ایجاد کرده اند (که بیشتر به منظور نگهداری اشیاء تزئینی کم حجم نظیر گلدان و غیره بکار می رفته) و داخل آن ها نیز گچ بری های گلدان و غیره دارد. بر بالای طاقچه و درهای ورودی کتیبه های کوچک از جنس آیینه وجود دارد که از قسمت شرق تالار آیت الکرسی را به خط ثلث سفید بر زمینه سبز و قرمز به دور تالار کشیده است. بر بدنه علاوه بر تزئینات ذکرشده نقاشی هایی در قاب های مستطیل و نیم دایره از مناظر طبیعی به صورت نقاشی پشت آیینه وجود دارد که در پس اتاق تالار نیز به چشم می خورد. در پس اتاق تزئینات گچ بری و آیینه کاری بدنه ها و سقف به صورت ظریف تری انجام شده و علاوه بر آن دارای مبل دیواری (پنهان) و بخاری دیواری هست که تزئینات یادشده با اندکی تفاوت شبیه تزئینات تالار اصلی هست.

بهزاد در پایانِ توصیف معماری این خانه چنین بیان کرد: در بازدید یک ساعتۀ من از این خانه در سی ام آذرماه ۱۴۰۲ برایم روشن شد که همۀ اندازه های استفاده شده در این بنا براساس مقیاس انسانی و اندازه های انسان های ایرانی بوده است. ارتفاع درها به اندازه یک مرد متوسط اندام ایرانی بوده و در طراحی اتاق ها، حیاط و غیره از تناسب طلایی ایرانی استفاده شده و شکل همۀ عناصر بر مبنای همین تناسب است که در بیان معماری و تزئینات باقی مانده خانه امین سعی شد از اصطلاحات اصلی فراموش شده و ازیادرفته استفاده کنم. در کل تزئینات این خانه را می توان بسیار شلوغ و پرکار توصیف کرد که معمار برای هنرنمائی و نمایش هنر خود از هیچ کوششی فروگذار نکرده و خانه ای طراحی و ساخته است که گویی ابدی بوده و هرگز رنگ زوال و نقصان را به خود نمی بیند و جلوه ای از بهشت جاودانه است.

مالکان و ساکنان خانۀ امین التجار

این پژوهشگر با اشاره به مالکان خانه امین التجار، گفت: مالک اصلی خانه امین التجار «مرحوم حاج سید محمدعلی امین» معروف و ملقب به «امین التجار» و برادر ایشان «مرحوم حاج سید احمد امین» ملقب به «افتخارالتجار» بوده اند که این خانه را برای سکونت خود و خانواده هایشان می سازند. بعد از مدتی به دلایلی حاج سید احمد، خانۀ دیگری شبیه این خانه را در کوچه مسجد تل عاشقان می سازد و محل سکونت خود و خانواده شان را به آنجا انتقال می دهد که به «خانه افتخارالتجار» معروف بود. بعداً پدر دکتر اَعلم (اولین پزشک متخصص چشم در اصفهان) این خانه را خریداری کرد و در سال ۱۳۷۵ به نام «خانه دکتر اعلم» به ثبت آثار ملی ایران می رسد.

بهزاد توضیح داد: پدرشان مرحوم سیدحسن، از نوادگان میر معصوم حسین فرزند سید عبدالحسین خاتون آبادی، مؤلف کتاب ارزشمند (وقایع السنین و الاعوام) بود که با ۳۰ واسطه به امام علی بن ابیطالب (ع) می رسند. همسر سید محمدعلی، مرحومه زهرا جناب فرزند حاج مهدی جناب، از خانواده های اصیل و سرشناس اصفهانی که علما، نویسندگان و هنرمندان بسیاری از این خاندان در اصفهان زیسته اند.

او ادامه داد: در دوره قاجار لقب هایی مانند امین التجار را به برخی افراد اعطا می کردند. ازآنجاکه «سید محمدعلی» از تجار سرشناس و مورد اعتماد مردم اصفهان بود، لقب امین التجار به او داده شد. سپس این لقب به یکی از فرزندان پسر ایشان که متولد ۱۲۶۴ شمسی و «سید حبیب الله» نام داشت و پیشۀ پدر را ادامه داده و از تجار سرشناس اصفهان شده بود به ارث رسید.

این بنازاده و معمار اصفهانی یادآوری کرد: حاج سید حبیب الله پس از اصفهان فعالیت تجاری خود را به تهران کشاند و با رجال سیاسی و اقتصادی وقت پایتخت آشنا و مراوده پیدا کرد او را که امانت دار سیاسی و اقتصاد در اصفهان نامیدند و از تجار معتبر و خیّر اصفهان در عصر مشروطه حساب می شد که به حمایت مالی از این نهضت پرداخت و از مبارزان اولیۀ مشروطیت اصفهان به شمار می آمد. او از اعضای انجمن ولایتی اصفهان و از پیروان و همراهان حاج آقا نورالله نجفی بود و پس ازآن نیز از اعضای کمیته دفاع ملی شد و در دفاع از اصفهان در مقابل هجوم روسیه دفاع کردند. ایشان از افراد تأثیرگذار در تصویب قانون البسه وطنی در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۰۱ مجلس شورای ملی است.

بهزاد بیان کرد: «سید حبیب الله» در ۲۱ ذیقعده ۱۳۷۸ با ۷۷ رأی به عضویت انجمن ولایتی اصل اصفهان انتخاب شد که از اعضای فعال آن انجمن محسوب می شد و در تأسیس مدرسه دوشیزگان(نخستین مدرسه دخترانه اصفهان) و ساخت اولین قرائت خانه (کتابخانه و سالن مطالعه) اصفهان سهم به سزایی داشته اند. ایشان علاوه بر پذیرایی از اعضای کمیته ای که از قم به اصفهان مهاجرت کرده بودند در خانه پدری(خانه امین التجار)، باغ خود نیز در شمس آباد واقع در شمال اصفهان را در اختیار نیروهای اعزامی به تهران قرار داده بود. او در دوره های چهارم، ششم، هفتم، هشتم و پانزدهم نماینده اصفهان در مجلس شورای ملی شد و آخرین حضور وی در صحنه سیاست سال ۱۳۲۶ شمسی در انتخابات مجلس دوره پانزدهم در زمان قوام السلطنه است. او در مدت زندگی خود ۲ مرحله، مرحله اول زمانی که روس ها اصفهان را تصرف کردند و در مرحله دوم در زمان رضاشاه نیز به اتمام واهی به زندان افتاد.

این معمار اصفهانی، دربارۀ سایر خدمات حاج سید حبیب الله خاطرنشان کرد: نام برده، غیر از خدمات فوق، بیمارستان امین را در ۲۹ اسفند ۱۳۱۲ افتتاح کرد. این بیمارستان که بر روی یکی از قدیمی ترین قبرستان های اصفهان به نام سنبلان یا سنبلستان بناشده و در خیابان ابن سینای امروزی قرار دارد همچنان یکی از بزرگ ترین بیمارستان های اصفهان است که زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به مردم خدمت رسانی می کند . در زمینی به مساحت ۴۰ جریب و با طراحی اولیۀ مهندس ملوکوف (مهندس وزارت داخله) توسط ایشان ساخته و به بلدیه اصفهان تحویل داده شد. او در زمان آخرین قحطی اصفهان نیز خدمات ارزنده ای را به مردم اصفهان ارائه کرد که در یاد و خاطرۀ مردم باقی است و در ۲۴ دی ۱۳۲۸ درگذشت و در تخت فولاد و تکیه خانوادگی امین در کنار پدرش دفن شد.

سایر اعضای خاندان تأثیرگذار امین

او توضیح داد: در سال ۱۲۶۵ شمسی، یک سال بعد از تولد آخرین پسر یعنی «سید حبیب الله»، خداوند به «سید محمدعلی» و خانم «زهرا جناب»، پس از ۳ فرزند پسر، دختری عنایت می کند که بعداً یکی از افتخارات زن های ایران و اسلام شد. «سیده نصرت بیگم امین» که از ۴ سالگی برای آموزش قران و فراگیریِ خواندن و نوشتن به مکتب فرستاده می شوند در ۱۵ سالگی با پسرعموی خود «حاج میرزا معین التجار» ازدواج می کند.

بهزاد اضافه کرد: این بانوی فاضله با پشتکار و تلاش بی نظیر به تحصیل صرف، نحو، بلاغت، علم حدیث، فقه، اصول و فلسفه و عرفان می پردازد و از اساتیدی شیخ ابوالقاسم زفره ای، حسین نظام الدین کوپایی، سید ابوالقاسم دهکردی، حاج میرزاعلی آقا شیرازی (استاد بر حق شهید مرتضی مطهری)، میر سید علی نجف آبادی، کسب فیض داشته، به نحوی که در ۴۰ سالگی مقام و تسلط علمی ایشان مورد تأیید علما و مراجع تقلید وقت ازجمله شیخ محمدکاظم شیرازی، شیخ عبدالکریم حائری (مؤسس حوزه علمیه قم) رسید و اجازه اجتهاد گرفت. ایشان که بانوی معتمده قرن است بسیار بزرگوار، شریف، اصیل، عالم و فرزانه، برگزیده زنان زمان خود و مایه شگفتی دورانش بوده که همیشه خود را «بانوی ایرانی» معرفی کرده اند. سرانجام این زن عاقل، مؤمن و خداشناس(بانوی ایرانی) در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۶۲ چشم از جهان فرو بستند و در تکیه خودشان (امین) در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شدند.

این بنازاده و معمارزادۀ اصفهانی بیان کرد: از دیگر بانوان خاندان امین، «بانو عفت الزمان امین» (دخترعموی بانو امین) و فرزند افتخارالتجار است که به همراه بانو امین به مقام علم و اجتهاد رسید و نام این خاندان را برای همیشه در ردیف خاندان های علمی ایران و اصفهان ثبت کردند. ایشان مؤلف کتاب «چهل حدیث امین یا هشت صد و بیست موعظه» هستند، که کتابی مفید و ارزشمند است و تاکنون چند مرتبه تجدید چاپ شده است.

پژوهشگر معماری ایرانی ادامه داد: مدفن این بانو نیز در تکیه امین است. شوهر ایشان نیز مردی فاضل به نام «حسین امین» بود که مدت ها ریاست کتابخانه مجلس شورای ملی را به عهده داشت. ازجمله خدمات ارزندۀ خاندان امین التجار در اصفهان، احداث پاساژ امین در بازار فرش فروش های اصفهان، مدرسه حسین امین در خیابان بزرگمهر امروزی ساخت تکیه امین در تخت فولاد اصفهان، ساخت بیمارستان بزرگ امین و غیره را می توان نام برد. نامشان زنده و یادشان گرامی باد.