پرونده های بازِ گنجینه های خارج شده از ایران

استرداد آثار تاریخی ایران جزو پیچیده ترین و گاه زمان برترین پرونده های حقوقی میراث فرهنگی به شمار می آید. الواح هخامنشی از جمله این پرونده هاست که ایران آنها را به شکل امانی به دانشگاه شیکاگو سپرده بود، اما بازگشت کامل این گل نبشته ها به کشور حدود ۹۰ سال طول کشیده است.

به گزارش «دنیای سفر»، هادی میرزایی مدیرکل موزه های وزارت میراث فرهنگی زمستان سال گذشته از پیگیری حقوقی ۲۰ پرونده استراد آثار تاریخی ایران خبر داده بود، پرونده هایی که همچنان باز هستند و تا پایان سال ۱۴۰۲ به نتیجه نرسیدند.

استرداد باقی مانده الواح هخامنشی که گفته شده بیش از ۱۰ هزار قطعه دیگر از آنها هنوز درآمریکا باقی مانده، از جمله این پرونده هاست. طبق اظهارات مقامات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار بود تعدادی از کارشناسان ایرانی به آمریکا بروند و این الواح را به ایران بازگردانند، اتفاقی که هنوز رخ نداده است، اما به ایسنا گفته شده است که پیگیری ها برای استرداد کامل این الواح همچنان در حال انجام است و قرار شده یک هیأت کارشناسی کوچک از ایران به آمریکا برود.

البته عزت الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در آخرین اظهاراتی که درباره استرداد باقی مانده الواح هخامنشی داشت، از برخی ممانعت های آمریکا برای بازگشت آنها سخن گفته و البته این نکته را هم اضافه کرده بود که هیچ مانع فنی برای بازگرداندن این گل نبشته ها به ایران وجود ندارد.

الواح هخامنشی در سال ۱۳۱۱ خورشیدی در تخت جمشید کشف شد. تعداد این الواح بیش از ۳۰ هزار قطعه اعلام شده بود، که در اندازه های مختلف و شکسته بود. این الواح در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی، که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. انتقال با موافقت دولت وقت ایران انجام شد و در قرارداد و موافقت نامه طرفین نیز آمده بود که «ایران لوح هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می سپارد.»

تا کنون ۵ محموله از این الواح به ایران بازگردانده شده است؛ ۱۷۹ قطعه در نخستین محموله ارسالی در سال ۱۳۲۷ به تهران رسید. دومین محموله شامل ۳۷ هزار قطعه بود که در سال ۱۳۲۹ به ایران بازگردانده شد و در سال ۱۳۸۳ سومین محموله یعنی ۳۰۰ قطعه لوح به ایران تحویل داده شد. سال ۱۳۹۸ چهارمین محموله از الواح که شامل ۱۷۸۰ قطعه لوح هخامنشی بود، با مجوز «اوفک» به ایران بازگشت و آخرین محموله به تعداد ۳۵۰۶ لوح هخامنشی در سال ۱۴۰۲ براسای همان مجوز اوفک به ایران استرداد شد. با این حال، گفته شده است اعتبار مجوز اوفک (دفتر کنترل دارایی های خارجی آمریکا) در سال گذشته پایان یافته که ظاهرا برای تمدید آن اقدام شده است.

حاشیه های الواح تخت جمشید ادامه دارد!

اما پرونده باز دیگر به قرآن سرقت شده از موزه پارس مربوط می شود، که هر بار برگی از این قرآن در یک حراجی شناسایی می شود. آخرین بار در اسفندماه ۱۴۰۲ مرتضی کریمی نیا، پژوهشگر نسخه های خطی و قرآنی، از حراج یک برگ دیگر از قرآن سرقت شده از موزۀ ملی پارس (شیراز) در لندن خبر داده بود.

قرآن خط کوفی در فروردین ۱۳۸۲ از موزه ملی پارس در شیراز سرقت شد. شناسایی ورق های آن به طور جداگانه در حراجی ها و موزه های مختلف در خارج از ایران، این فرضیه را مطرح کرده که ورق های قرآن سرقتی، جدا و بعد از کشور خارج شده است. کریمی نیا، قرآن پژوه و مترجم و نسخه شناس مصاحف قرآن، حدود دو دهه پیگیر این قرآن مسروقه بوده و ورق های جداشدهٔ آن را تا کنون در موزه های لوور (پاریس)، لوور (ابوظبی)، متروپلیتن (نیویورک) و موزۀ هنر اسلامی (دوحه) و همچنین حراجی های ساتبیز، کریستیز و بُنهامز شناسایی کرده است.

استرداد این قرآن نیز با اعلام گزارشی به پلیس اینترپل در دستور پیگیری است. مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پس از شناسایی ورق هایی از این قرآن کوفی در حراجی کریستیز اعلام کردند که در مرحله اثبات مالکیت آن هستند تا پیگیری های حقوقی بعدی را انجام دهند، اما شناسایی برگ های دیگری از این قرآن هر بار در یک حراجی، ظاهرا ماجرای استرداد آن را کمی پیچیده کرده است.

حراج یک برگ از قرآن سرقتی ایران در لندن

اما تابلو پرتره مظفرالدین شاه که خروج قاچاقی آن از کاخ گلستان و ایران در سال ۱۴۰۰ برای نخستین بار برملا شد، از جمله پرونده هایی است که درباره آن چندان اظهارنظری نشده است، اما جزو پرونده های استردادی درحال پیگیری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به شمار می آید.

بررسی ها و پرس وجوهای ایسنا حاکی از این است که ظاهرا کویت در همکاری با ایران برای استرداد این تابلو است، اما روند حقوقی بازگشت آن به ایران با پیچیدگی های قوانین بین المللی استرداد همراه شده است.

ماجرای قاچاق تابلو پرتره مظفرالدین شاه اثر استاد کمال الملک زمانی برملا شد، که در سال ۱۴۰۰ انتشار عکسی از کاخ گلستان و مطابقت آن با عکس های قدیمی تر، جای خالی این تابلو را نشان می داد. پس از بررسی اسناد کاخ گلستان تایید شد که تابلو چهره مظفرالدین شاه در فاصله سال های ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۱ خورشیدی از مجموعه کاخ خارج و بعدها به خارج از کشور قاچاق شده و به فروش رفته است. پرتره رنگ روغن مظفرالدین شاه قاجار با امضای کمال الملک نقاش شهیر ایرانی سال ۲۰۰۰ میلادی، در حراجی کریستیز بریتانیا به قیمت ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوندِ انگلیس فروخته شد و بعدها در موزه ای در کویت شناسایی شد.

خروج قاچاقی تابلو مظفرالدین شاه تایید شد

سوای این پرونده ها که جزئیات آن ها مشخص تر است، ایران استرداد شمار دیگری از آثار تاریخی متعلق به خود از کشورهای دیگر، از جمله انگلستان و استرالیا را نیز در دست دارد، پرونده هایی که برخی از آن ها در شرف مختومه شدن هستند. سوال اینجاست که تابلوی مظفرالدین شاه چه شد و آیا تابلوی مظفرالدین شاه را می توان به ایران برگرداند؟