نمایشگاه کتاب و ظرفیت «گردشگری ادبی»

نورآقایی گفت: فضا و اقتصاد پیرامون نمایشگاه کتاب، گردشگری ادبی را شکل می دهند و می شود ایده هایی داشت که نمایشگاه کتاب به یک رویداد در این حوزه تبدیل شود.

به گزارش «دنیای سفر» به نقل از ستاد خبری سی و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران؛ آرش نورآقایی، کارشناس «گردشگری ادبی»، با بیان اینکه گردشگری ادبی یک ژانر جدید در حوزه گردشگری است، ادامه داد: گردشگری ادبی به صورت اختصاصی سابقه دیرینه ای در دنیا ندارد؛ هرچند که وقتی افراد در موقعیت های گردشگری ادبی قرار می گیرند به نوعی این شاخه از گردشگری اتفاق می افتد؛ مانند آنکه اشخاص در سفری بر مزار نویسنده یا شاعری نامدار حاضر شوند. همینطور بازدید از خانه یک نویسنده نیز «گردشگری ادبی» محسوب می شود.

نمایشگاه کتاب می تواند بخشی از «گردشگری ادبی» باشد

وی ادامه داد: طبق تعریفی که در دنیا از «گردشگری ادبی» صورت می گیرد، بازدید صرف از نمایشگاه های کتاب جز این ژانر محسوب نمی شود؛ اما این بدان معنا نیست که نمی توان به موضوع نمایشگاه کتاب و «گردشگری ادبی» پرداخت. از آنجایی که شاخه های گردشگری در حال توسعه است و انواع گردشگری شکل می گیرد، می توان «گردشگری ادبی» را نیز با گذر زمان توسعه داد و برای آن تعاریف جدیدی مشخص کرد. در واقع «گردشگری ادبی» رفتن به مکان های واقعی و حتی خیالی اطلاق می شود که در داستان ها خلق شده اند.

این کارشناس حوزه گردشگری که در سال 1392 نخستین همایش «گردشگری ادبی» را به منظور جلب توجه فعالان حوزه گردشگری و ادبیات به این مقوله برگزار کرد، افزود: ایده ایجاد «گردشگری ادبی» را با برگزاری همایشی در همین رابطه در حدود یک دهه قبل پیگیری کردم، آن زمان حتی کلید واژه «گردشگری ادبی» در ایران مطرح نبود. حتی یکی از صاحب نظران حوزه گردشگری عنوان کرد که «گردشگری ادبی» یعنی چه؟ فردا می خواهید گردشگری ریاضی را هم راه اندازی کنید! آن زمان یک خبرنگار از می سی سی پی به ما پیام داد که چقدر خوب است که شما در ایران می خواهید «گردشگری ادبی» برگزار کنید.

وی افزود: من همیشه به پیشینه ادبی کشورم توجه داشته و بر اساس آن به این فکر می کردم که چقدر این موضوع می تواند در حوزه گردشگری کاربرد داشته باشد. با تحقیق متوجه شدم در دنیا چنین ژانری وجود دارد، آن زمان به یک تور «گردشگری ادبی» در دانشگاه آکسفورد برخورد کردم که تور گردشگری «شرلوک هلمز» بود؛ در حالی که شرلوک شخصیت خیالی بود، اما وقتی در گوگل 10 آدرس مشهور دنیا را سرچ می کنیم آدرس خانه «شرلوک هلمز» به آدرس خیابان «بیکر پلاک 221 ب» را به مخاطبان ارائه می کند.

نورآقایی ادامه داد: بعدها در سفرهایی که داشتم متوجه شدم خانه «رومئو و ژولیت» در شهر ورونا ایتالیا یکی از مقاصد پُر بازدید دنیاست؛ در حالیکه این دو شخصیت هرگز وجود خارجی نداشتند و ساخته و پرداخته ذهن ویلیام شکسپیر هستند؛ به همین دلیل من به تحقیق در مورد آثار ایرانی پرداختم. به عنوان نمونه به بررسی رُمان «کلیدر» محمود دولت آبادی پرداختم و توانستم برخی از شخصیت های داستان از جمله دُختر آقای گل مَمَد را پیدا کنم و خانه او و دختر، نوه و نتیجه او را هم بیابم. وسایلی که از گل مَمَد باقی بود را به من دادند. حتی از شناسنامه دخترش عکس دارم و بر این اساس یک گردشگری یک هفته ای در آن منطقه حول محور اتفاقی که در رُمان وجود داشت، شکل گرفت.

وی گردشگری ادبی رویداد محور را دارای دو جنبه معرفی کرد و افزود: وقتی بر اساس رویداد سفر می کنیم، این به نوعی گردشگری رویداد هم محسوب می شود و همزمان طبق محتوای رویداد می تواند گردشگری ادبی نیز محسوب شود، مانند آئین بزرگداشت مولانا و نمایشگاه کتاب فارغ از اینکه می تواند یکی از اتفاقات مرتبط با گردشگری ادبی باشد. این میان البته باید برخی از ظرافت ها را در نظر گرفت. در واقع باید توجه کرد چگونه می توان به نمایشگاه کتاب به مثابه گردشگری ادبی نگاه کرد، صرف اینکه افراد به نمایشگاه بروند و کتاب بخرند، این گردشگری ادبی محسوب نمی شود. فضاها و اقتصادهای پیرامون نمایشگاه کتاب، گردشگری ادبی را شکل می دهند و می شود ایده هایی داشت که نمایشگاه کتاب به یک رویداد در حوزه گردشگری ادبی تبدیل شود.

نورآقایی توضیح داد: حضور فروشگاه های کتاب یا نمایشگاه کتاب می تواند در انتخاب یک شهر به عنوان «شهر ادبیات» مؤثر باشد. «یونسکو» با تعریف هفت زیرشاخه برای شبکه شهرهای خلاق مواردی چون موسیقی، ادبیات، رسانه، خوراک، صنایع دستی و ... به موضوع ادبیات شهرها توجه کرده است. تهران با وجود شهرکتاب ها، نمایشگاه بین المللی کتاب و رویدادهای ادبی در کافه ها و... همچنین استفاده از گردشگری ادبی می تواند بدل به «شهر خلاق ادبی» شود. اینطور می توان پرونده ثبت تهران به عنوان شهر ادبی را مطرح کرد. در جریان «گردشگری ادبی» مجموعه موقعیت های «گردشگری ادبی» در تهران نظیر خانه موزه ها، مقبره ها، تور کتابخانه ملی، تور کتابخانه های خلاق و... نشست های ادبی در کنار نمایشگاه کتاب باید مورد توجه باشد، همچنین توجه به مکان های معرفی شده در داستان ها مانند ظهیر الدوله و یا کافه نادری بخشی از گردشگری ادبی است.

سهراب سپهری شاعری جهانگرد بود

این متخصص حوزه گردشگری ادبی در بخش دیگری از این گفت وگو اشاره کرد: می توان در نمایشگاه کتاب نشست های تخصصی «گردشگری ادبی» را برگزار کرد. توجه و تحقیق نسبت به مکان های مرتبط با ادبیات و شخصیت های ادبی در «گردشگری ادبی» مهم است. خانه حافظ در کجای شیراز می توانسته باشد؟ مسیر سفر ناصرخسرو قبادیانی از کجا تا کجا بود؟ به عبارتی نویسندگان زیادی در تاریخ ایران داریم که در رابطه با موقعیت ها و مکان ها صحبت می کنند. وقتی شاعر می گوید خوشا شیراز و وضع بی مثال اش یعنی چه؟ یا اشعار سهراب که در اشعار خود موقعیت های زیادی را بیان کرده است. در گلستانه چه بوی علفی می آید و گلستانه مکانی بوده نزدیک خانه سهراب سپهری که مقبره او نیز در همان نزدیکی است.

نورآقایی گفت: سهراب سپهری یک شاعر جهانگرد بود که از قضا نقاشی هم می کرد؛ با قلم و قدم همکار بوده است. او سفرهای زیادی داشت، به ژاپن و نیویورک رفت و رکورددار فروش نقاشی در ایران است، اما هیچ کس به او از منظر سفرهایش نپرداخته است. مضامین سفر در شعرهای شاعران دیده وجود دارد. آنها در ذهنشان سفر می کنند. رستم در شاهنامه یک پهلوان است؛ اما او یک مسافر هم هست و مدام در حال سفر است. این مسائل را می توان در نمایشگاه کتاب بررسی کرد. ایران می تواند به دلیل پیشینه ادبی بالا در «گردشگری ادبی» بسیار موفق باشد.

سی و پنجمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از 19 تا 29 اردیبهشت (1403) در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می شود.