آسم وضعیتی است که در آن مجاری تنفسی شما باریک و متورم می‌شود و ممکن است حتی مخاط اضافی تولید کند. این وضعیت می‌تواند تنفس را دشوار کرده و باعث سرفه، صدای سوت (خس خس) هنگام تنفس و تنگی نفس شود.

تعداد زیادی مجرای هوایی کوچک در ریه‌های شما وجود دارد که به انتقال اکسیژن از هوا به جریان خون کمک می‌کنند.

علائم آسم زمانی اتفاق می‌افتد که پوشش مجاری تنفسی شما متورم شده و عضلات اطراف آن‌ها سفت شوند. سپس مخاط راه‌های هوایی را پر می‌کند و میزان هوای قابل عبور را بیشتر کاهش می‌دهد.

برای برخی از افراد بیماری آسم فقط یک مزاحمت جزئی است، اما برای بعضی دیگر می‌تواند یک مشکل اساسی باشد که در فعالیت‌های روزمره تداخل ایجاد کرده و ممکن است منجر به بروز حملات آسم تهدیدکننده زندگی شود.

انواع مختلفی از آسم وجود دارد و عوامل مختلفی می‌توانند باعث بروز آسم شوند یا حمله حاد ایجاد کنند. اگرچه این بیماری قابل درمان نیست، اما علائم آن قابل کنترل است.

از آن جایی که وضعیت بیمار غالباً با گذشت زمان تغییر می‌کند، مهم است که مدام تحت نظر پزشک متخصص ریه و دستگاه تنفسی باشد تا علائم و نشانه‌ها ردیابی شوند و در صورت لزوم روند درمان تغییر کند. در واقع بهبودی نسبی بیمار به میزان توانایی او در مدیریت این بیماری بستگی دارد.

علائم آسم چیست؟

علائم آسم در افراد مختلف متفاوت است. ممکن است حملات آسم به ندرت اتفاق بیافتند و علائم را فقط در زمان‌های خاص مانند هنگام ورزش کردن داشته باشید یا بالعکس با علائم مداوم مواجه شوید. معمولا علائم آسم در جوانان و افراد مسن عبارتند از:

محبوبه منصوری، فوق تخصص آسم و آلرژی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی ضمن گرامیداشت اولین سه شنبه ماه می‌مصادف با ۱۸ اردیبهشت ماه و روز جهانی آسم و آلرژی، گفت: آسم یک بیماری التهابی مزمن مجاری هوایی تنفسی است که بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در جهان به این بیماری مبتلا هستند و میزان شیوع آسم در ایران نیز حدود ۱۲ درصد جمعیت است.

علایم بیماری

به گفته وی آسم یک بیماری التهابی مزمن مجاری تنفسی است که علایم آن به صورت تنگی و تورم مجاری هوایی تنفسی و تولید خلط بیش از حد بروز می‌کند و تنفس را برای بیمار دشوار کرده و سبب سرفه‌های مکرر وی می‌شود.

وی با اشاره به بروز آسم در کودکان و بزرگسالان، گفت: علایم بیماری در این دو‌گروه سنی متفاوت است. در بزرگسالان علایم مزمن بیشتر مشاهده می‌شود که به صورت تنگی نفس، خس خس و سنگینی قفسه سینه تظاهر می‌کند و در صورت عدم درمان علایم ماندگارتر می‌شود، اما در بچه‌ها ممکن است علایم مقطعی و گذرا باشد.

دانشیار بیمارستان کودکان مفید ویزینگ را یکی از نشانه‌های آسم برشمرد به این معنا که بازدم بیمار همراه با صدای سوت یا ویزینگ است.

وی علایم بالینی آسم در بیماران را متفاوت برشمرد و گفت: علایم بیماری ممکن است به صورت حاد وحمله‌ای بروز کند و بیمار را به اورژانس بکشاند وگاهی منجر به بستری بیمار در آی سی یو شود که این وضعیت خطرناک است، زیرا بیمار کمبود اکسیژن را به صورت حاد تجربه می‌کند و حتی می‌تواند مرگبار باشد.

منصوری خاطرنشان کرد: آسم می‌تواند به صورت سرفه‌های مزمن یا طولانی شدن سرفه‌های بعد از سرماخوردگی و یا تنگی نفس فعالیتی نیز بروز کند.

وی افزود: این نوع آسم که مزمن و غیرحمله‌ای نامیده می‌شود، بیمار را به اورژانس نمی‌کشاند، ولی کیفیت زندگی وی را مختل کرده و مانع خواب یا فعالیتش شده و در مجموع کیفیت زندگی بیمار را کاهش می‌دهد به نحوی که انجام کار‌های عادی روزمره گاهی برای بیمار مشکل می‌شود

این فوق تخصص آسم و آلرژی تنگی‌نفس و سرفه در هنگام فعالیت و سرفه‌های شبانه را از دیگر علایم این بیماری عنوان کرد و افزود: سرفه‌ها در هنگام فعالیت، راه رفتن، خندیدن و یا نوشیدن آب سرد در این افراد افزایش می‌یابد. گاهی سرفه‌ها به صورت حمله آسمی بروز می‌کند و بیمار با تنگی نفس شدید، کمبود اکسیژن و تنگی مجاری هوایی به اورژانس مراجعه می‌کند.

به گفته منصوری تظاهرات بالینی آسم در کودکان می‌تواند به صورت سرماخوردگی‌های مکرر بروز کند که به دنبال آن‌ها سرفه شروع می‌شود و باقی می‌ماند.

انواع آسم

این عضو هیأت علمی دانشگاه آسم کودکان ر اشایعترین نوع بیماری ذکر کرد که در سن زیر سه سال شروع می‌شود و معمولا تا سنین مدرسه بهبود پیدا می‌کند؛ اما در برخی کودکان بیماری همچنان ادامه می‌یابد.

وی آسم در سن مدرسه را نوع دیگری از بیماری عنوان کرد و افزود: در این نوع اگر بیماری وابسته به عوامل بیرونی نظیر آلرژی‌ها، گرده گل و گیاه و گرد و خاک باشد و در تست پوستی فرد نیز مشخص شود ممکن است بیماری تا بزرگسالی در فرد ادامه یابد، اما اگردر تست پوستی فرد آلرژی مشخص نشود احتمال بهبودی تا ۱۲سالگی وجود دارد.

منصوری نوع سوم بیماری را آسم بزرگسالان ذکر کرد و گفت: این بیماران ممکن است سابقه آسم کودکی و بهبود آن را نیز داشته باشند و در بزرگسالی مجددا بیماری آن‌ها شروع شده باشد یا این که بدون سابقه بیماری در سنین بزرگسالی علایم آسم در آن‌ها ظاهر شود.

میزان شیوع بیماری

فوق تخصص آسم و آلرژی بیمارستان کودکان مفید با اشاره به شیوع بالای آسم و ابتلای بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در جهان به این بیماری گفت: طبق مطالعات انجام شده میزان شیوع آسم در ایران حدود ۱۲ درصد است.

عوامل موثر در بروز بیماری

به گفته این دانشیار دانشگاه هنوز تشخیص قطعی درمورد نقش ارث و ژنتیک در بروز آسم وجود ندارد، اما مشاهده شده که درصورت ابتلای یکی از والدین به آسم احتمال بروز بیماری در فرزندان بیشتر می‌شود.

وی استرس عاطفی شدید، داشتن آلرژی، سیستم ایمنی تحریک پذیر، تماس با آلرژی‌زاها، گرده‌های گل یا گیاهان، گرد و خاک، پوسته بدن سوسک و حیوانات خانگی، کپک‌ها، مایت‌ها، عفونت‌های تنفسی به ویژه ویروسی، آلاینده‌های هوا، دود سیگار، برخی دارو‌ها به ویژه مسکن‌ها، مواد نگهدارنده مانند سولفید‌ها و ریفلاکس گوارشی را از عوامل موثر در ایجاد و یا تشدید آسم ذکر کرد.

منصوری با تاکید بر اینکه ریفلاکس معده می‌تواند حتی به صورت مخفی باعث بروز یا تشدید آسم شود، گفت: علت این ریفلاکس نیز می‌تواند حساسیت غذایی باشد. پس حساسیت به غذاها، آلرژن‌های موجود در هوا از جمله گیاهی و حیوانی و یا قارچ‌ها می‌توانند در شروع یا تشدید حمله آسم نقش داشته باشند.

تشخیص بیماری

به گفته این فوق تخصص آسم و آلرژی تشخیص براساس معاینه بالینی و شرح حال بیماری صورت می‌گیرد و پزشک با توجه به معاینه بالینی و علایم فرد، سابقه بیماری، تشدید و بهبود علایم با یا بدون مصرف دارو‌های آسم به تشخیص می‌رسد. البته در بزرگسالان از اسپیرومتری و تست تنفسی نیز می‌توان برای تشخیص استفاده کرد.

چه زمانی کودک را به دکتر ببریم؟

وی به افراد به ویژه والدین توصیه کرد که در صورت مشاهده علایم ذکر شده به متخصص ریه و یا آسم و آلرژی مراجعه کنند و تاکید کرد: با توجه به مزمن بودن بیماری باید حتما روند درمان بیمار پیگیری شود و فرد همواره تحت نظر پزشک باشد و مصرف و قطع داروهایش حتما طبق تجویز وی صورت گیرد تا دچار پیشرفت یا حملات شدید بیماری نشود.

منصوری در ادامه تاکید کرد: آسم کاملا ریشه کن نمی‌شود، اما قابل کنترل است و یک بیماری ناتوان کننده و محدودکننده فعالیت‌های روزمره نیست، اگر بیمار به صورت منظم تحت نظر پزشک باشد می‌تواند یک زندگی عادی را تجربه کند.

درمان بیماری

وی درمان آسم را شامل دو رویکرد پرهیز از مواجهه با عوامل محرک و درمان دارویی برشمرد و گفت: درصورت عدم امکان پرهیز از مواجهه با عوامل محرک می‌توان از واکسن یا ایمونوتراپی استفاده کرد.

منصوری خاطرنشان کرد: در صورتی که میزان آلرژن‌ها مانند گرده گیاهان در هوا بالا باشد افراد حساس باید سعی کنند در منزل بمانند و حوالی عصر پنجره‌ها را بسته نگاه دارند و درصورت تردد بیرون از منزل با وسیله نقلیه، از تهویه داخل ماشین استفاده کنند.

وی افزود: افرادی که به آلرژن مایت وحیوانات حساس هستند لازم است که با تمهیدات مختلف از این آلرژن‌ها دوری کنند.

تعویض مرتب ملحفه‌های تخت‌خواب، استفاده از جارو برقی‌های فیلتردار، اجتناب از خوابیدن روی زمین یا فرش‌های پرزدار، عدم خروج از منزل در هنگام آلودگی هوا، اجتناب از استعمال دخانیات، پرهیز از بو‌های تند نظیر مواد شوینده از دیگر توصیه‌های این فوق تخصص آسم و آلرژی بود.

دخانیات دشمن بیماران آسمی

منصوری با تاکید بر پرهیز از استعمال دخانیات توسط افراد خانواده فرد مبتلا به آسم، خاطرنشان کرد:بیماران آسمی نباید در معرض دود سیگار قرار گیرند و حتی هوای بازدمی فرد سیگاری حاوی مواد مضری است که باعث آزار و تشدید علایم بیمار می‌‎شود.

درمان دارویی آسم

به گفته این عضو هیأت علمی دانشگاه درمان دارویی عمده در این بیماران شامل اسپری‌های کورتونی است که بسیار در درمان التهاب مجاری هوایی موثر است و عوارض دارو‌های مذکور در مقابل کمبود اکسیژن ناشی از آسم خیلی اندک است.

این فوق تخصص آسم و آلرژی تاکید کرد: بیماران نباید به دلیل ترس از عوارض این دارو‌ها درمان را رها کنند یا به جای ان‌ها فقط از اسپری سالبوتامول هنگام تشدید علایم استفاده کنند؛ زیرا ممکن است به قیمت جان آن‌ها تمام شود.

تاثیر اسپری‌های استروییدی در کاهش مرگ و میر ناشی از آسم

این دانشیار دانشگاه، دارو‌های استروییدی استنشاقی را باعث ایجاد تحولی عظیم در درمان آسم عنوان کرد و گفت: مصرف منظم اسپری‌‎های استروییدی به صورت استنشاقی باعث کاهش بسیار زیاد مرگ و میر ناشی از آسم شده است.

به گفته منصوری با مصرف منظم اسپری‌های استروییدی و عدم تماس با عوامل تحریک کننده می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.

باور‌های غلط در خصوص بیماری آسم

وی با اشاره به باور‌های غلط برخی افراد، گفت: متاسفانه برخی افراد از وابستگی به اسپری‌های استروییدی هراس داشته و از مصرف منظم دارو امتناع می‌کنند؛ در حالی که این اسپری‌ها اصلا وابستگی ایجاد نمی‌کند و حتی از پیشرفت بیماری و حملات شدید آسم پیشگیری می‌کند.

به گفته این دانشیار دانشگاه جذب این اسپری‌ها موضعی بوده و هیچ اثر سویی بر روی سایر ارگان‌های بدن ندارند. باید طبق تجویز پزشک استفاده شود و قطع آن‌ها نیز صرفا با نظر پزشک و به صورت تدریجی انجام شود.

فوق تخصص آسم و آلرژی بیمارستان کودکان مفید افزود: سایر دارو‌هایی که فرد مبتلا به آسم در هنگام تنگی نفس مثل سالبوتامول مصرف می‌کند اگر طولانی مدت مصرف شوند برای بیمار عوارض خواهند داشت؛ زیرا این دارو‌ها قادر به کنترل آسم نیستند و فقط در شرایط حاد و تنگی نفس شدید به بیمار کمک می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: وقتی پزشک به دلیل علایم حاد و مکرر و‌طولانی مدت آسم برای بیماراسپری‌های استروییدی تجویز می‌کند، اما بیمار از استعمال دارو امتناع می‌کند، احتمال دارد بیمار با حملات شدید تنگی نفس به اورژانس بیمارستان مراجعه کند. در این شرایط برای رفع حمله آسم از دوز‌های بالای تزریقی کورتون در بیمار استفاده می‌شود که به مراتب عوارض بیشتری از اسپری‌های تنفسی دارد.

منصوری با اشاره به اینکه عوارض کورتون‌های تزریقی تا مدت‌های طولانی در بدن فرد باقی می‌ماند، تاکید کرد: با آموزش و آگاهی دادن به بیماران در خصوص مزایای استفاده از اسپری‌های استروییدی باید شرایطی ایجاد کنیم که بیمار دچار حملات شدید آسم و در نتیجه مجبور به مصرف کورتون‌های تزریقی یا خوراکی نشود.

وی تصور بیمار یا خانواده وی مبنی بر اینکه آسم پایان زندگی است را از دیگر باور‌های غلط جامعه عنوان کرد و افزود: آسم یک بیماری شایع در جهان است و بیمار با درمان‌های جدید و مصرف‌اسپری‌ها و تحت نظر پزشک بودن می‌تواند عمر طبیعی با فعالیت‌های عادی و زندگی کاملا نرمال داشته باشد.

منصوری به مبتلایان آسم، توصیه کرد با داشتن سبک زندگی سالم از جمله تغذیه سالم، پرهیز از فست فودها، فعالیت مناسب، مصرف ویتامین D کافی، می‌توانند سیستم ایمنی خود را تقویت کرده و باعث کاهش شدت پیشرفت بیماری خود شوند.