انواع شتر در بیابانهای ایران

انواع شتر در بیابانهای ایران را در این مطلب مورد بررسی قرار می دهیم . همانطور که می دانید شتر در میان اقوام ایرانی نقش پررنگی دارد و نژاد‌های متنوعی از این حیوان در مناطق مختلف ایران وجود دارد. کوهان، ویژگی بارز شتر است که در پشت آن قرار دارد و این حیوان را در برابر کم‌آبی مقاوم می‌کند. این جانور که تنها ساربان‌های ماهر از پس نگهداری‌ آن بر می‌آیند، هرچند آرام است، هنگامی که احساس خطر کند به‌سختی می‌توان مهارش کرد. رنگ شتر با توجه به نژاد آن ممکن است قرمز، سیاه، زرد و قهوه‌ای پررنگ یا کم‌رنگ باشد. این حیوان یکی از جاذبه‌های کویرهای ایران نیز به شمار می‌آید.

ویژگی‌های کلی شتر

شتر حیوانی گیاهخوار و نشخوار کننده است و خار، علف و سرشاخه‌های درختان را می‌خورد. این حیوان در برابر گرما و تشنگی مقاوم است؛ به اندازه‌ای که نوشیدن یک ربع ساعت آب برای ۲۰ تا ۳۰ روزش کافی است.
این حیوان برای بارکشی و سواری در بیابان‌ها و صحراها و همچنین کشیدن خیش کشاورزی، گرداندن دستگاه‌های عصاری و به‌حرکت‌درآوردن چرخ‌های آبکشی از چاه‌ها اهلی و تربیت شده‌اند.
شترها به اعتقاد بعضی ۸۰ سال و به عقیده عده‌ای دیگر، بین ۳۰ تا ۴۰ سال عمر می‌کنند.
شترها درد را کمتر احساس نمی‌کنند امّا آزار و اذیّت را فراموش نمی‌کنند و در موقع مناسبی انتقام می‌گیرند؛ اصطلاح کینه شتری هم از همینجا آمده.
گفته شده اسب از شتر گریزان است و اگر بویش را بشنود فرار می‌کند. این دو حیوان اگر در کنار هم باشد ممکن است دعوایشان شود!
شتر اگر احساس خطر کند، زنجیر هم شده باشد آن را می‌شکند امّا در حالت عادی اگر یک کودک افسارش را بگیرد هم به راحتی حرکت می‌کند.
ساربان‌های شتر باید افراد کارکشته‌ای در نگهداری، تیمار، بارزدن، بار پیاده‌کردن و راندن شترهای باربر و سواری باشند و هر فرد عادی نمی‌تواند این کارها را انجام دهد.

شترها در کدام شهرهای ایران بیشتر هستند؟

از میان اقوام ایرانی، ترکمن‌ها، بلوچ‌ها، قشقایی‌ها، شاهسون‌ها، باصِری‌ها و به‌طورکلی تمام کوچندگان صحرانشینی که در مسیر کوچ‌های سالیانه‌شان با ارتفاعات روبه‌رو نیستند، برای هر نوع حمل‌ونقل از شترهای یک‌کوهانه‌ای که خودشان پرورانده‌اند، استفاده می‌کنند. حاشیه‌نشینان کویرهای ایران، مثل اهالی جندق، خور، طرود و بیارجمند و همچنین آبادی‌های اطراف استان‌های یزد، کرمان،‌ سیستان و بلوچستان و خراسان، که در حاشیه کویر لوت قرار دارند، به پرورش شتر می‌پردازند. اینان شترها را یا می‌فروشند یا از آنها به‌شکل قافله‌ای متشکل از شترهای بارکش که ساربان دارند، برای بارکشی استفاده می‌کنند. عموماً، نژادهای سردسیر شتر پرمو و رنگشان تیره (مثل شترهای دوکوهانه)، و نژادهای گرمسیر کم‌مو و رنگشان روشن (مثل شترهای یک‌کوهانه) است.

شتر ترکمنی

شتر ترکمنی از نژاد شتر‌های یک‌ کوهانه است. این شتر جثه‌ای قوی دارد و جزو نژاد‌های شیری (مخصوص شیردهی) به شمار می‌رود. حدود ۳,۳۰۰ نفر شتر ترکمنی در مناطق گرگان، ترکمن صحرا، شمال استان خراسان شمالی و گنبد پراکنده‌ هستند؛ اما از آن جایی که تجار آذربایجانی در گذشته با منطقه ترکمن صحرا ارتباط تجاری داشته‌اند و این شتر‌ها را از ترکمن‌ها خریداری کرده بودند، تعدادی از این‌گونه در آذربایجان شرقی نیز دیده شده است.
شتر ترکمنی که جثه‌ای قوی دارد، برای سواری هم استفاده می‌شود؛ اما متوسط باری که می‌تواند تحمل کند ۱۴۰ کیلوگرم است و قدرت حمل آن را برای ۳۵ تا ۴۵ کیلومتر در روز دارد. ترکمن‌ها شتر را به اسامی متفاوت «بارگار»، «ارونا»، «لوک»، «مایا»، «کایانوف بلخی» و «نرجا» می‌خوانند. شتر ترکمنی معمولا به رنگ قهوه‌ای روشن یا قهوه‌ای تیره است و به‌دلیل پشم مجعدی که دارد به‌راحتی از سایر نژاد‌ها متمایز می‌شود. ترکمن‌ها نژادهای مختلف شتر را از روی رنگ (سیاه، خاکستری، زرد، خرمایی و سفید)، بزرگی و کوچکی جثه و زیادی و کمی پشم شترها تشخیص می‌دهند. ترکمن‌ها ضرب المثلی درباره اسب و شتر دارند که می‌گوید: «اسب اگر می‌خری، سرکشش را بخر، شتر اگر می‌خری، بارکشش را بخر».

شتر بندری

شترهای بندری از شتران سواری و بارکش محسوب می‌شوند که به نام‌های رواحیه، جماز، و پرنده هم نامیده می‌شود این شتران کم پشم، لاغر و بسیار تندرو هستند و ساعتی ۳۵-۴۵ کیلومتر طی طریق می‌کنند. این گونه شتر بیشتر در استان‌های هرمزگان، کرمان، بوشهر و جنوب استان هرمزگان پراکنده شده‌اند.

شتر‌های بندری سبک وزن با بدن کشیده و پا‌های بلند هستند و استخوان‌هایشان در عین قوی بودن چندان ضخیم نیست. سر این شترها به طور نسبی کوچک پیشانی برجسته، گردن باریک، کوتاه و عضلانی است و در محل اتصال به شانه، فرم متناسبی دارد. قسمت عقب بدنشان کوتاه، عضلانی و شیبدار است. ران‌ها فشرده و عضلانی است و پوست نازک و مو‌های کوتاه و فشرده‌ای دارند.

شتر بلوچی

شتر بلوچی جزو نژاد گوشتی شیری هستند و در منطقه استان سیستان و بلوچستان مخصوصاً اطراف زاهدان، خاش، ایرانشهر و چابهار پراکنده‌اند. این شترها کم پشم‌اند و معمولا قهوه‌ای رنگ و از تیپ جمازند. از شترهای بلوچی به منظور بارکشی و سواری هم از آن‌ها استفاده می‌شود. در واقع، تجار به‌دلیل پایین‌تر بودن قیمت شتر در مناطق مرزی با خرید این حیوان، آن را برای کشتار به استان‌های خراسان جنوبی، اصفهان، یزد، تهران، قم و سمنان می‌برند. شتر بلوچی کم‌پشم و قهوه‌ای رنگ است و در دسته شتران تندرو قرار دارد.

شتر کلکوئی

شتر کلکوئی بیشتر در استان فارس دیده می‌شود. حدود ۲۰۰ سال پیش این شتر به‌همراه ایل کلکوئی به اطراف قم برده شد و هنوز تعدادی از آن در اطراف تهران و قم وجود دارد. پیش‌تر از شتر کلکوئی در ارتش برای بارکشی و سواره‌نظام استفاده می‌کردند و وظیفه نگه‌داری از آن به عهده ایل کلکوئی بود. با از بین رفتن هنگ شتر سواران ارتش و تمایل افراد ایل کلکوئی به شهرنشینی،‌ تعداد شتر‌های این ایل به مرور کاهش یافت و اکنون تعدادی از شتران کلکوئی در مناطق استان قم و فارس به‌شکل گله‌ای پراکنده‌اند. اکنون جمعیت شتر کلکوئی به‌طور ناخالص (ترکیب شده با نژاد سایر شتر‌ها) حدود ۱,۵۰۰ نفر است.

شتر عربی

شتر عربی در استان بوشهر دیده می‌شود. این شترها معمولاً به رنگ زرد کم رنگ و از گونه گوشتی وبزرگ جثه هستند. بدن این شتر بدون پشم است؛ حتّی گوش‌هایش هم مو ندارد و روی لب‌هایشان موهای بلند است. قد نرهای بالغ ۱٫۸ تا ۲٫۴ متر است؛ در حالی که ماده‌ها ۱٫۷ تا ۱٫۹ متر قد دارند. وزن نرها معمولا بین ۴۰۰ تا ۶۹۰ کیلوگرم و وزن ماده‌ها بین ۳۰۰ تا ۴۵۰ کیلوگرم است.

از ویژگی‌های متمایز شتر عربی می‌توان به گردن بلند و خمیده، سینه باریک، یک کوهان (در مقایسه با دو کوهان در شتر باختری و شتر وحشی باختری) و موهای بلند روی گلو، شانه‌ها و کوهان اشاره کرد. شترهای عربی عمدتا در طول روز فعال هستند. آن‌ها گله‌هایی ۲۰ نفره را تشکیل می‌دهند که توسط یک نر غالب رهبری می‌شوند. آن‌ها از شاخ و برگ و پوشش گیاهی صحرا تغذیه می‌کنند. جفت‌گیری این شترها سالانه اتفاق می‌افتد و در فصل بارانی به اوج خود می‌رسد. ماده‌ها بعد از ۱۵ ماه حاملگی فرزند خود را به دنیا می‌آورند.

گونه وحشی شتر عربی بیش از ۲,۰۰۰ سال است که در طبیعت مشاهده نشده است. این‌گونه به احتمال زیاد در حدود ۴,۰۰۰ سال پیش در شبه‌جزیره عربستان اهلی شد. شتر عربی اهلی به‌طور کلی در مناطق نیمه خشک تا خشک، عمدتا در آفریقا، هند، پاکستان و شبه‌جزیره عربستان یافت می‌شود و جمعیت قابل‌توجهی از آن در استرالیا وجود دارد. فرآورده‌های این شتر، از جمله گوشت و شیر آن، در چندین قبیله در شمال آفریقا مورد استفاده قرار می‌گیرد. از شتر عربی معمولا برای سوارکاری و به‌عنوان حیوان باربر استفاده می‌شود. جمعیت شترهای عربی در ایران بسیار کم است و تنها در مناطق جنوبی ایران، به‌ویژه در استان بوشهر دیده می‌شود.

شتر مهابادی

شتر مهابادی بیشتر در منطقه مهاباد شهرستان اردستان، از توابع استان اصفهان یافت می‌شود. رنگ این شتر قرمز است و به شتر سرخ شهرت دارد. شتر مهابادی در سایر مناطق ایران هم به‌شکل اندک دیده می‌شود و آن را با نام‌های «مهبادی»، «مغبادی» و «بادی» نیز می‌شناسند.

شتر دشتی

شتر دشتی بیشتر در استان بوشهر و نوار ساحلی خلیج فارس مشاهده می‌شود. این شتران عمدتا به رنگ سرخ‌ و سیاه هستند و گاه در آن‌ها رنگ سفید هم دیده می‌شود. برخی از شترهای دشتی بالاتنه‌ای سرخ دارند و پهلو، سینه و زیر شکم آنان سفید است؛ به این شتر، شتر شلواری می‌گویند. این نژاد از نظر تولید پشم، گوشت و شیر بسیار حائز اهمیت‌ و نسبت به سایر شتر‌های استان بوشهر از این جهات برتری دارد.

شتر زاهدانی

جمعیت شتر زاهدانی در اطراف شهر زاهدان متمرکز است و تعدادی از آن نیز در یزد وجود دارد. این شتر زردرنگ، جزو نژاد‌ شتران گوشتی به شمار می‌آید.

شتر چینی

شتر چینی در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد و نام آن برگرفته از منشا پرورش این نژاد است. شتر چینی از طریق کشورهای چین و افغانستان به ایران آورده می‌شود. برخی از این شتران روی گردن و صورت خود داغی به زبان چینی دارند. شتر چینی معمولا قهوه‌ای است و از نژاد شتر‌های گوشتی به شمار می‌آید.

شتر یزدی

شتر یزدی همان طور که از اسمش پیدا است بیشتر در استان یزد دیده می‌شود. رنگ این شتر سیاه و قرمز است و نسبت به سایر شتر‌های ایرانی پاهای کوتاه‌تری دارد. نژاد شتر یزدی بیشتر به نژاد شتر‌های گوشتی شبیه است.