سد گتوند

سد گتوند بر روی رودخانه کارون بین مسجد سلیمان و سد تنظیمی گتوند احداث شده است. این طرح بزرگ عمرانی آخرین سد قابل احداث برروی کارون است. دریاچه این سد دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور (پس از کرخه) به شمار می رود. این سد سنگریزه ‌ای با هسته رسی ۱۸۲ متر، بلندترین سد خاکی کشور محسوب می ‌شود.

موقعیت جغرافیایی

سدّ گُتوَند بالا از بزرگ ‌ترین سد های ایران بر روی رودخانه کارون در جنوب غربی کشور است. این سد، در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهر شوشتر و ده کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد. سد گتوند آخرین سد قابل احداث بر روی رودخانه کارون است. دریاچه این سد با مخزنی چهار میلیارد و پانصد میلیون مترمکعبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور (پس از کرخه) است. ارتفاع این سد سنگریزه ‌ای با هسته رسی ۱۸۲ متر است که بلندترین سد خاکی کشور محسوب می ‌شود.

عملیات اجرایی این طرح در سال ۱۳۷۶ آغاز شد و در میان سدهای ساخته‌ شده و در دست ساخت بر روی کارون، از همه پایین ‌دست ‌تر قرار دارد. هدف از احداث سد و نیروگاه گتوند، تأمین بخشی از برق مورد نیاز ایران (۴٬۵۰۰ گیگاوات ساعت در سال)، کنترل سیلابهای فصلی کارون و نیز تنظیم آب کشاورزی پایین‌ دست است. همچنین دریاچهٔ سد، پس از آبگیری می ‌تواند به عنوان یک جاذبهٔ گردشگری برای منطقه باشد.

چالش های احداث سد گتوند

یکی از مهم‌ ترین چالش‌ های ایجاد شده پیرامون این سد، بحث وجود گنبد ها و رگه‌ های نمکی در اطراف محل آبگیری سد است. که پس از آبگیری سد به زیر آب رفته و منجر به افزایش شوری آب در پایین ‌دست این سد شده‌ است. پاره ای از کارشناسان محیط زیست و نظام مهندسی اعتقاد دارند که نزدیکی معدن نمک به محل سد گتوند علیا. در پروژه مطالعاتی این سد در نظر گرفته نشده و وجود این معدن در فاصله ۵ کیلومتری سد باعث شده ‌است که پس از آبگیری و تشکیل دریاچه پشت سد. این معدن عظیم نمک که ذخیره نمک آن تا صدها میلیون تن برآورد شده به کلی به زیر آب دریاچه فرورفته و این امر شوری آب رودخانه کارون را افزایش دهد.

از طرف دیگر، به زیر آب رفتن مقدار زیادی از زمین ‌های مرغوب و حاصلخیز دشت عقیلی و برخی از آثار باستانی و تخریب صدها اصله درخت از دیگر حاشیه‌ های پیرامون آبگیری این سد هستند. با این حال، مدیر مطالعات طرح سد و نیروگاه گتوند علیا، در این مورد اعلام کرد که رگه‌ های موجود نمک با محل ساخت بدنه سد، در حدود ۴٫۵ کیلومتر فاصله داشته. به دلیل دوری زیاد این سازند از محل بدنه سد، هیچ گونه مشکلی در این زمینه وجود ندارد.

کیفیت آب

کیفیت آب رودخانه کارون از سد شهید عباسپور به پایین دست حتی قبل از احداث سد گتوند نیز متأثر از سازند گچساران بوده ‌است. به طوری که رودخانه کارون در مسیر خود، شش نقطه سازند گچساران را که حاوی میان لایه‌ های نمکی است قطع می ‌کند. رودخانه کارون به‌ طور مدام میان لایه‌ های نمکی را می ‌شوید. کیفیت آب رودخانه را تغییر می ‌دهد. به گونه‌ ای که کیفیت آب رودخانه کارون قبل از آبگیری سد گتوند در دامنه ۲۷۰۰–۵۰۰ میکرو ماوس بر سانتی ‌متر نوسان داشته ‌است.

بر اساس مطالعات صورت گرفته دلیل اصلی شوری رودخانه کارون و البته آن هم بعد از سد گتوند، مجموعه‌ های کشت و صنعت ‌های نیشکر و صنایع وابسته به آن و نیز سایر آلوده کننده‌ هایی هستند که آب را با کیفیت خوب از رودخانه گرفته و از آنجا که زهکش ‌های آنها بدون هیچ گونه تصفیه ‌ای، به رودخانه کارون می‌ ریزد املاح را به آب رودخانه می ‌افزایند، صرف نظر از اینکه پساب فاضلاب خام شوش و اندیمشک نیز که پالایش نشده ‌اند به کارون می‌ ریزند و کیفیت آب را نامطلوب تر می ‌کنند. رود کارون از زرد کوه بختیاری سرچشمه گرفته و به خلیج فارس می‌ ریزد.

دشت شوشتر

شوشتر اولین دشتی است که کارون پس از خروج کوه های زاگرس به آن وارد میشود. در واقع شوشتر اولین دشتی است که کارون به خود می‌ بیند. در این نهصد کیلومتری که کارون تا خلیج فارس طی می‌ کند، بیشترین کارکرد را شوشتر از نظر صنعتی، فرهنگی و اقتصادی از این رود دریافت می‌ کند. متاسفانه رودخانه کارون از محل پیوستن دز و کارون و تشکیل کارون بزرگ تا محل رسیدن این رود بزرگ به خلیج فارس تبدیل به کانال فاضلابی شده که از پساب کشاورزی، حوضچه های پرورش ماهی، پساب صنعتی و فاضلاب شهری و روستایی، همه و همه را در کلکسیون آلایندگی خود دارد.

ویژگیهای سد گتوند

بلند ترین سد خاکی کشور
دارای بزرگترین مخزن آبی بر روی رودخانه کارون
همچنین دارای بیشترین میزان تولید انرژی برق آبی در میان نیروگاه‌ های آبی کشور
ودارای بزرگترین تونل‌ های انحراف و آبرسان کشور از لحاظ طول و سطح مقطع
سیستم آب ‌بندی ترکیبی دیوار و پرده آب ‌بند
احداث یک دستگاه پل روی رودخانه کارون داخل کارگاه و یک مسیر جایگزین بانضمام پل کابلی بزرگ جهت تردد وسائل نقلیه و عبور لوله ‌های نفت و گاز
احداث پل بر روی رودخانه کارون جهت تسهیل عبور و مرور مردم شهر گتوند
طرح افزایش ارتفاع سد تنظیمی گتوند
بهسازی بخشی از معابر شهری و روستایی منطقه

جاذبه های گردشگری منطقه

در اطراف این سد کوهی دیده می‌ شود که دخمه ‌هایی بر روی این کوه نمایان است که در زمان‌ های گذشته اجساد را در این گور دخمه ‌ها می گذاشتند.

سد تنظیمی گتوند

سد تنظیمی گتوند نیز در یازده کیلومتری پائین دست سد بزرگ گتوند علیا بر روی رودخانه کارون احداث شده است. علاوه بر آبیاری سی و چهار هزار هکتار از اراضی تحت پوشش، از جاذبه های گردشگری خوزستان در گتوند است. گردشگرانی که برای گردش و تفریح به این منطقه سفر می‌ کنند. می ‌توانند به تماشای طبیعت سرسبزی که در اطراف سد تنظیمی گتوند دیده می‌شود، بروند. با برپایی پیک نیکی ساده در کنار همراهانشان یک روز به‌ یادماندنی را رقم بزنند.

نحوه دسترسی

این سد، در فاصله ۳۸۰ کیلومتری از ریزشگاه رودخانه کارون، در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان شوشتر و در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهرگتوند در استان خوزستان قرار دارد.