روستای دشت بزرگ گتوند

روستای دشت بزرگ گتوند ، در بخش عقیلی شهرستان گتوند استان خوزستان واقع شده است. این روستا با پیشینه تاریخی بیش از ۵۰۰۰ سال دارای ۵ اثر ثبت ملی میرات فرهنگی است. دشت بزرگ با رودخانه نمک که از درون زمینهای این منطقه عبور می کند دارای طبیعتی منحصر به فرد می باشد. بناهای قدیمی، قنات و حفره‌ آبهای زیرزمینی، درختان توت و انجیر، زیارتگاه ‌های متعدد و معماری ‌های زیبا و منحصر به فرد همه و همه مجموعه‌ ای از اماکن زیبا را برای گردشگران در این منطقه فراهم کرده است.

دشت بزرگ تنها روستایی است که همزمان از موهبت ‌هایی چون رودخانه کارون، رودخانه شور و رودخانه فصلی تلخاب و رودخانه فصلی نمک برخوردار است. معادنی همچون نمک، گچ، سنگ، شن و ماسه و بیشه ‌زارهای طبیعی با چشم‌اندازهای زیبا دارد. وجود آثار باستانی دوره ساسانی در این روستا به خصوص (بند بهمن) بر روی آب شور و آسیاب‌ های قدیمی آبی از جمله آسیابی که بر اساس فرسایش و سیل سال ۵۸ از زیر تپه‌ ای قدیمی از خاک بیرون آمد و قبرستان‌ های متعدد در فواصل مختلف در اطراف روستا از دیرنگی و قدمت تاریخی دشت بزرگ نشان دارد. مکان اولیهٔ دشت بزرگ در نزدیکی تنگ عقیلی بوده که آثار زیادی از دوره‌ های هخامنشی و ساسانی در این مکان وجود دارد.

معماری روستای دشت بزرگ گتوند

معماری زیبای دشت بزرگ متعلق که به دوران صفوی و قاجار و پهلوی است. سازه‌ های آب منحصر به فرد همچون آباره ‌گچ و سنگی، دخمه ‌ها (استودان)، اشکفت بسیار زیبا و چشمه ‌های آب معدنی توت و انجیر که با درختان پوشیده شده از جمله جاذبه ‌های گردشگری این روستای تاریخی است. آبشار «نمک ‌آبی» دشت بزرگ، قنات و حفره‌ های آب ‌های زیرزمینی واقع در شمال دشت بزرگ (کری) همه و همه در دشتی زیبا میان رود کارون، زیبایی خاصی را خلق کرده است. این طبیعت بقایای روستای قدیمی شیوند است که در آن آب انبار قدیمی به چشم می ‌خورد. این شهر در گذشته دارای دروازه و بارو بوده است.

شوادون ها در معماری منطقه

شوادون‌ ها به طور مشخص در شهرهای دزفول و شوشتر دیده می ‌شوند. زیرزمینی ‌هایی با عمق بسیار زیاد هستند که با توجه به ویژگی خاک این دو شهر در واقع در دل زمین حفر می شوند. معمولا فاقد مصالح ساختمانی هستند که حداکثر در مواردی بخش ‌هایی از دیواره آنرا با گچ می ‌پوشانند. سقف شوادون‌ ها گنبدی شکل و فاقد سازه است و در بالاترین قسمت سقف سوراخی وجود دارد که معمولا به کف حیاط می ‌رسد. این فضا که گاهی شش تا هفت متر در زیرزمین پایین می رود به زیر حریم مالکیت خانه مجاور نیز نفوذ می ‌کند. شوادون علاوه بر مکش هوا به وسیله سوراخ بالا که موجب جریان هوا می ‌شود از پدیده نفوذ تاخیری فصول در زمین نیز استفاده می ‌کند که در آن عمق، معمولا دمای یک یا حتی دو فصل قبل حس می ‌شود.

تاریخچه کاربری شوادون ها

شوادون ‌ها عملا تزییناتی ندارند و اغلب فضا‌سازی مشخصی در آنها دیده نمی ‌شود. اما در نمونه‌ های عالی الگوی “شکم دریده” یا “چلیپا” اجرا می‌ شود. در تابستان گرم و سوزان به دلیل وجود اجزایی نظیر هواکش و به کمک حرکت جریان هوای طبیعی ایجاد کوران هوا شکل گرفته . در نهایت سبب خنکی هوا زیر زمین شده و گاهی اختلاف دمای شوادون با فضای خارجی از ‌آن به ۲۵ درجه و بیشترمی ‌رسید. ساکنان قدیم روستای تاریخی دشت بزرگ از خنکای شوادون که اغلب خانه‌ های بافت قدیم محسوب می شوند. کمال استفاده را جهت استراحت و حتی نگهداری مواد غذایی و غیره می بردند. همچنین در بسیاری از شوادون ‌ها در بخش‌ های درونی و بیرونی از تزیینات آجرکاری استفاده می‌ کردند.

محققان اوج کاربری شوادون ‌ها را تا دوره قاجار و پهلوی دانسته ‌اند. ولی با گسترش روز افزون شهرنشینی و پیشرفت تکنولوژی این فضاها به صورت متروکه درآمد تا جایی که در اواخر دهه پنجاه شمسی در معماری خانه‌ ها دیگر اثری از شوادون ‌ها دیده نمی ‌شد. شوادون ‌ها به دلیل عدم استفاده اغلب به عنوان انبار و یا به دلیل انسداد دریچه ‌ها توسط ساکنان قدرت دفع رطوبت را از دست دادند. همین امر یکی از علل ناپایداری آنها به شمار می رود چراکه رفته رفته تخریب خانه‌ های بافت قدیم را به دنبال داشت. امروزه اکثر شوادونها از بین رفته ‌اند و فقط سه مورد از آنها همچون شوادون کربلایی غلامرضا حسنی، ملامحمد کوچک و مشهدی محمد کوچکی به جا مانده‌ اند.

جاذبه های گردشگری دشت بزرگ

تنگ عقیلی

تنگ بسیار زیبای عقیلی با زیبایی ‌های کم‌ نظیر در کنار رودخانه کارون و پل‌ های قدیمی پل‌ چک قرار دارد، این منطقه بین روستای دو پیران در بخش مرکزی و روستای دشت بزرگ در بخش عقیلی واقع شده و رودخانه کارون از میان آن می گذرد. چشمه های آب معدنی، غارهای زیبا تنگ عقیلی را به یکی از بکر ترین نقاط گردشگری تبدیل کرده است.

بند بهمن

از تاسیسات آبی موجود در بخش عقیلی و در نزدیکی روستای دشت بزرگ می باشد. که بر روی رودخانه شور(سور) احداث شده است. این مجموعه مشتمل بر بند، کانال و چند حلقه آسیاب است که هدف از ایجاد آن چرخاندن چرخ آسیابهای موجود در مسیر بوده است. بنای اولیه آن از آثار دوره ساسانی است.

کریا

از دیگر جاذبه های طبیعی روستای دشت بزرگ است که بر اثر سفره آب های زیر زمینی و جنس خاک ارضی شمالی این روستا به صورت حفره های بزرگ گاه به عمق تقریبی دوازده متر و قطر پانزده متر ایجاد شده اند و در منطقه نحت عنوان کریا خوانده می شود.

سور نمک

در میان کو ههای شمال دشت بزرگ بالاتر از کریا جریان دارد که به علت عبور از میان کوه و صخره های گچی و نمکی آب آن مملو از املاح نمکی است که در گذشته نمک مردم منطقه را تامین می کرده است.

نحوه دسترسی

این روستا با فاصله کمتر از بیست کیلومتر در مسیر منتهی به جاده شوشتر-گتوند قرار دارد.