درآمدی بر تجربه دلاریزاسیون در کشور‌های جنوب صحرای آفریقا

گروه بانک و بورس بازارنیوز-سید مهدی میرحسینی (کارشناس اقتصادی)؛ قاره آفریقا در بین مهم‌ترین حاکمیت‌های کمتر توسعه یافته‌ی جهان از لحاظ سازوکار‌های اقتصادی و مالی قرار دارد. به همین دلیل است که این منطقه در کنار کشور‌های در حال توسعه جنوب شرق آسیا و اتمسفر فقیر مالی آمریکای لاتین، سه سرزمین همیشه درگیر با نوسانات چالش ­برانگیز در مولفه­‌های کلان اقتصادی خود محسوب می‌شود.

همین امر موجب گردید که عمده کشور‌های آفریقایی در اواسط دهه ۹۰ میلادی، با بزرگترین و مستمر‌ترین ابرتورم تاریخ جهان با متوسط ۵۵۰ درصد افزایش در قیمت‌های عمومی روبرو شوند. در این شرایط بود که صندوق بین­‌المللی پول، پیشنهاد دلاریزه شدن اقتصاد‌های این منطقه را به حاکمیت‌های سیاسی قاره سیاه ابلاغ کرد و از سال ۲۰۰۱ میلادی تا سال ۲۰۱۲، به طور متناوب، اکثر کشور‌های منطقه جنوب صحرای آفریقا اجرای فرآیند دلاری شدن اقتصاد خود را تجربه کردند.

در این بین کشور‌هایی که آغاز پروژه دلاریزاسیون در آن‌ها تا قبل از شروع بحران مالی جهانی ۲۰۰۸ بوده، شرایط نسبتا پایدار و نتایج نسبتاً مثبتی را بدست آوردند، اما اقتصاد‌هایی نظیر کامرون، نامیبیا، موزامبیک، جمهوری دموکراتیک کنگو و تانزانیا که پس از شیوع فراگیر تنش مالی و اقتصادی ۲۰۰۸ در جهان، در اقدامی سریع و اضطراری، مبادرت به میخکوب سازی اقتصاد داخلی خود به دلار ایالات متحده نمودند، با ابرتورم­های سوزان و فجایع ملی نظیر سقوط متعدد دولت‌های خود روبرو شدند.

من حیث المجموع، به استناد نتایج، آمار و داده‌های موجود و به اعتقاد و نظر تحلیل­گران، کارشناسان و متخصصان مالی و اقتصادی، عملکرد مشترک صندوق بین­المللی پول و دولت‌های حاکمه در اجرای پروژه دلاریزاسیون در بخش عمده­ای از اقتصاد‌های جنوب صحرای آفریقا، ناموفق تا بسیار ناموفق بوده است.

الف) آسیب‌ها و پیامد‌های منفی اجرای دلاریزاسیون در اقتصاد‌های جنوب صحرای آفریقا

اجرای فرآیند دلاریزه شدن اقتصاد در کشور‌های جنوب صحرای آفریقا چالش‌های مهمی برای سیاست گذاران این قاره ایجاد کرد که برخی از مهم­ترین آسیب‌ها و پیامد‌های منفی بوجود آمده در این بستر به شرح زیر است:

دلاریزاسیون، ظرفیت مقامات پولی کشور‌های این منطقه را در طراحی و پیاده سازی سیاست­های انقباضی و انبساطی بهینه و کارآمد در مواقع ضروری و اضطرار را بسیار محدود کرد که علت عمده‌ی این امر، تأثیرپذیری نسبتاً مطلق کشور‌های دلاری شده از سیاست‌های پولی ایالات متحده بوده است.

دلاریزه شدن اقتصاد‌های جنوب صحرای آفریقا، مدیریت نقدینگی صنعت بانکداری را با مشکلات عدیده مواجه کرده و ثبات نظام مالی این کشور‌ها را به شدت تضعیف نمود. زیرا این سیاست، تأثیر انتقال تغییرات و نوسانات نرخ ارز خارجی بر ترازنامه بانک‌های آفریقایی را تشدید نمود و در نتیجه، ریسک بروز شوک‌های انقباضی و ضریب تاثیر شاخص ورشکستگی بانک‌های منطقه را افزایش داد.

دلاریزاسیون، اجرای سیاست‌های اقتصادی را از طریق کانال‌های مختلف در کشور‌های منطقه جنوب صحرای آفریقا، پیچیده‌تر کرد.

فرآیند دلاریزه کردن اقتصاد‌های آفریقایی، ترازنامه‌های سازمان­های دولتی و شرکت‌های خصوصی این قاره را در معرض اثرگذاری خطرات کاهش ارزش پول‌های ملی، عدم تطابق دارایی‌ها و افزایش محسوس بدهی‌های ارزی قرار داد.

دلاریزاسیون موجب کاهش توانمندی سیاست گذاران و مقامات اقتصادی آفریقایی در استفاده از سیاست‌های پولی کارآمد و سخت‌تر شدن بهره گیری از رویکرد‌های تثبیت کننده سازوکار‌های مالی و بانکی داخلی توسط بانک‌های مرکزی آن‌ها شد.

دلاریزه شدن اقتصاد‌های آفریقایی، سبب تضعیف میزان انعطاف پذیری مالی ساختاری نظام‌های اقتصادی این منطقه و کاهش دامنه تسهیل گری دولت‌ها شده است.

دلاریزاسیون با کاهش توانایی دولت‌های حاکمه آفریقایی برای صدور اوراق بدهی میان‌مدت و بلندمدت به واحد پول‌های ملی، آسیب‌پذیری اقتصاد داخلی کشور‌های این قاره در برابر شوک‌ها را تشدید نمود و در نتیجه، احتمال بروز نوسان‌های کلان در حوزه تولید و صنعت را افزایش داد.

ب) تمایزات و پیامد‌های مثبت منتج از دلاریزه کردن اقتصاد‌های جنوب صحرای آفریقا

در کنار انبوهی از چالش‌ها و تنش‌های منفی و بحران آفرین بوجود آمده در اثر اجرای فرآیند دلاریزاسیون در اقتصاد‌های جنوب صحرای آفریقا، برخی تمایزات و پیامد‌های مثبت نیز مشاهده شده است که عبارتند از:

در اقتصاد‌های با تورم بالا و پرنوسان آفریقایی، فرآیند دلاریزاسیون، سپرده‌گذاری ارزی توسط شهروندان و ساکنان کشور‌های این منطقه در نظام‌های بانکی داخلی را افزایش داد تا تجار و صاحبان کسب و کار‌ها و صنایع، مبادلات خود را به جای سپرده‌گذاری پول در خارج از کشور یا نگهداری پس‌انداز خود در دارایی‌های غیرپولی، به شکل جریان سیال سرمایه دلاری در نظام مالی و اقتصادی داخلی کشور خود انجام دهند.

استفاده از رویکرد دلاریزاسیون، در مقاطعی هر چند کوتاه، تلاش‌های مقامات پولی کشور‌های این منطقه در مسیر مبارزه با تورم و مدیریت انتظارات تورمی بویژه کنش­ها و اقدامات بانکداران مرکزی را، مثمرثمر نمود.

عمده کشور‌های جنوب صحرای آفریقا که دوره‌های تورم بالا یا وقوع ابرتورم را تجربه کرده بودند، اغلب به دلیل استفاده از نرخ ارز مرجع جهانی یعنی دلار ایالات متحده به عنوان یک لنگر اسمی کارآمد توانستند در برهه­ای از زمان، از طریق اجرای برنامه‌های تثبیت نرخ ارز، تورم را کاهش دهند.

پایان پیام//