مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر

مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر با قدمتی بالغ بر ۱۵۰ سال و با وسعت تقریبی هشت هکتار، ۲۴ بنای قدیمی در مرکز شهر ساحلی کیاشهر دارد و شامل مهمانسرا، بنای صید و خاویارسازی، ساختمان سردخانه، کارگاه سریشم سازی، کارگاه نجاری، ساختمان ریاست، بناهای اداری و مالی، ساختمان های مسکونی، موزه خاویار، گورستان روس ها و… است. این مجموعه بناها، بصورت مستقل هرکدام جداگانه در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

شاید برای مردم گیلان اداره شیلات بندرکیاشهر ناشناخته باشد، ولی مردم این شهر ساحلی با آن خاطره دارند. نه اکنون که از ۱۵۰سال پیش. زمانی که دولت روسیه با شاه وقت ایران قرارداد بست تا تمام ماهیان خاویاری دریای کاسپین را انحصارا خود برداشت و فراوری کند. آن هم زمانیکه صید و خوردن ماهیان خاویاری برای مردم ایران حرام اعلام شده بود.

لوکیشن خاتون و قورباغه

اما مجموعه تاریخی بندرکیاشهر، زمانی بیشتر شهرت یافت که با فیلمبرداری بخش هایی از «سریال خاتون» به‌ویژه سکانس های مربوط به آمدن آوارگان لهستانی به بندرانزلی، این مجموعه تاریخی بر آنتن تلویزیون رفت. اما همچنان بازدید از این مجموعه تاریخی همچون «خاویار»، میوه ممنوعه بود تا اینکه با رایزنی های مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، بطور موقت در ایام نوروز درب این مجموعه به‌روی گردشگران نوروزی باز شد.

مردم کیاشهر، این مجموعه را نه به‌عنوان اداره شیلات، که به عنوان «اداره خاویار» می شناسند. در خاطره جمعی این مردم، این مکان مرکزی برای برداشت گرانترین خوراکی دریایی بود که خود از آن محروم بودند و اکنون باوجود پرورش ماهیان استخوانی توسط شیلات، قیمت بسیار بالای ماهی اوزون برون و کاهش توان خرید مردم در سال های اخیر موجب شده، حتی خرید گوشت این ماهی دُر نایاب باشد تا چه رسد به تخم این ماهی که همچون مروارید سیاه رنگ به دیگر کشورها صادر می شود.

موسس شهرک شیلات

بنای دو طبقه ای است که در انتهای مجموعه ساخته شده است. این سازه تماما چوبی، ساختمان مسکونی ریاست مجموعه بود. نخستین بار یک تاجر روس به نام «لیانیازوف » به بندر کیاشهر می آید و طی قراردادی که با دولت ناصرالدین شاه منعقد کرده بود، مسئولیت مشترک شیلات شمال کشور را برعهده می گیرد.

معماری خانه لیانیازوف، چنان زیباست که مبهوت آن می شوم. بنایی با چوب های قطور روسی، با اتاق های متعدد که با درهای چوبی به هم متصل می شود. بخاری های بلند چدنی در وسط بنا بطوری که تمام اتاق ها گرم می شد. این بخاری ها که همچون استوانه ای قطور است، تا طبقه دوم امتداد داشته و اتاق های طبقه دوم را هم گرم می کرد. دورتادور اتاق ها، تلار و ایوان وسیعی است که با پنجره های چوبی متعدد تا سقف، شیشه بند شده است.

ایوان کتابی

به این نوع ایوان ها که بعدها الگوی معماری آن به خانه های شهری گیلان نیز راه یافت، «ایوان کتابی» و یا به روسی «آبوشگاه» می گفتند. این ایوان ها پنجره های متعدد بازشویی دارد که در تابستان باز و در زمان بارندگی و زمستان بسته می شد. هم امکان جابجایی و برودت هوا داشت و هم جلوگیری از نفوذ سرما.

طبقه اول با یک راه پله چوبی به طبقه دوم می رسد. طبقه دوم با وسعت کمتر ولی با همان سبک معماری شبیه یک بهار خواب است که پنجره هایش رو به یک باغ بزرگ باز می شود. باغی با درختان بلند کاج و بامبوهای بومی گیلان همانند حصاری جبهه شمالی بنا را پوشانده است. از سطل های رنگ بجامانده در اتاق ها می توان فهمید که این عمارت بتازگی رنگ شده است . نگهبان اداره می گوید زمانیکه سریال خاتون در این مجموعه فیلمبرداری می شد. نمای خارجی ساختمان رنگ شد. البته این مرمت سطحی تا جایی صورت گرفته که در زاویه دید لنز دوربین بوده است زیرا بخش های زیادی از سقف و برخی از دیوارها پوسیده شده و پنجره ها و بالکن های جبهه شمالی و نرده های این بخش پوسیده شده است.

معماری بومی گیلان

در این مجموعه چند ساختمان دیگر با معماری بومی گیلان به عنوان ساختمان اداری قرار دارد. ساختمان هایی که بسیار فرسوده شده و بخش هایی از درب و پنجره های آن را کنده اند. درب برخی از بخش ها بسته است و تنها می توان از پشت شیشه های شکسته، طاق ضربی ها را دید و شماره و طبقات و فرم هایی را که مربوط به طبقه بندی و نگهداری قوطی های خاویار، بسته به اندازه و گرم بوده است.

از دیگر بخش های این مجموعه، چند ساختمان مسکونی کوچک است که به گفته نگهبان محل سکونت کارگرها بوده است. از میان ساختمان هایی که امکان بازدید نداشت، به سالن دیگری می رویم که روی درب آن تصویری از ماهیان خاویاری نقش بسته است. این مجموعه موزه ماهیان خاویاری است. ملزومات آن در شیلات انزلی نگهداری می شد و بتازگی به این مکان منتقل شده است.