آبله میمون؛ راه‌های انتقال، تشخیص و پیشگیری

حالا که پاندمی کرونا رو به پایان است، مسافرت مردم به نقاط مختلف جهان باعث شده تا بیماری جدیدی به نام آبله میمون گسترش یابد. این بیماری بر اثر ویروس آبله میمون منتقل می‌شود و شیوع زیادی در آفریقا دارد، اما در سایر مناطق جهان نیز دیده می‌شود. علائم این بیماری نادر مانند آنفولانزا هستند و ممکن است تا هفته‌ها از بین نروند. از آنجایی که درمان شناخته‌شده‌ای برای آن وجود ندارد، خوب است که علائم، سرعت‌بخشیدن به بهبودی و روش‌های پیشگیری از آن را بشناسید. با ما همراه باشید.

آبله میمون چیست؟

آبله میمون (monkeypox) شیوع زیادی ندارد و با ویروس آبله میمون منتقل می‌شود. فرد بیمار جوش و علائمی مانند آنفولانزا را تجربه خواهد کرد. این بیماری، مانند بیماری معروف آبله، با ویروسی از خانواده اورتوپاکس‌ویروس (orthopoxvirus) ایجاد می‌شود.

این بیماری در سال ۱۹۵۸، زمانی که یک بیماری مانند آبله بین میمون‌های آزمایشگاهی گسترش یافت، شناسایی شد. انتقال آن عموما از طریق تماس فرد با جوندگان صورت می‌گرفت، اما گاهی هم از تماس پوستی با فرد آلوده منتقل می‌شد. در حال حاضر، دو نوع شناخته‌شده از ویروس ام پاکس وجود دارد که کلاد (clade) نامیده می‌شود. یک نوع از این بیماری در آفریقای مرکزی کشف شده است که به آن کلاد ۱ (Clade I) گفته می‌شود. نوع دیگر آن نیز در غرب آفریقا مشاهده شده است که کلاد ۲ (Clade II) نام گرفته است. همه‌گیری آبله میمون بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳با سویه دوم از کلاد دوم (Clade IIb) شیوع پیدا کرده است؛ این سویه نسبت به نوع آفریقای غربی خفیف‌تر است.

آیا آبله میمون قابل ‌درمان است؟

خبر خوب آن است که بیماری آبله میمون را می‌توان ازجمله بیماری‌های خودمحدودشونده دانست؛ به‌ عبارت ‌دیگر، این بیماری به‌مرور زمان و بدون نیاز به درمان خاصی بهبود خواهد یافت. علائم آبله میمون در عرض ۲ تا ۴ هفته خود به خود درمان می‌شوند و تنها کافی است که بیمار در این مدت، زیرنظر پزشک متخصص باشد.

در طول مدت بهبودی، مصرف مایعات بسیار ضروری است. همچنین، پزشک متخصص ممکن است انواع آنتی‌بیوتیک را برای جلوگیری از عفونت‌های ثانویه تجویز کند. هرچند که بیماری آبله میمون را نمی‌توان بیماری کشنده‌ای دانست؛ اما به‌هرحال، باید آن را جدی گرفت. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، این بیماری را با شدت بیشتری تجربه خواهند کرد.

میزان شیوع آبله میمون چقدر است؟

خوشبختانه، شیوع آبله میمون در حال حاضر، بسیار کم است و می‌توان آن را ازجمله بیماری‌های نادر دانست؛ البته باید این موضوع مهم را در نظر داشت که شمار مبتلایان به این بیماری در آفریقا رو به ‌افزایش است و به‌تازگی، آبله میمون در مناطقی دیده شده است که پیش‌تر، گزارشی از ابتلا به این بیماری در آن مناطق وجود نداشته است.

چه کسانی بیشتر در معرض آبله میمون هستند؟

در آفریقا، بیشتر مبتلایان به این بیماری، افراد زیر 15 سال هستند. در خارج از آفریقا، به‌خصوص در آمریکا و اروپا، این بیماری بیشتر در مردان همجنس‌گرا دیده شده است؛ البته این بیماری صرفا محدود به این دسته از افراد نیست و تعداد زیادی از آمار مبتلایان، مربوط به سایر افراد است. در واقع، همه افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.

علائم آبله میمون چه هستند؟

علائم آبله میمون ممکن است از ۱ تا ۲۱ روز پس از ابتلا به ویروس، خود را نشان دهد؛ البته در بیشتر مواقع، بعد از ۱هفته می‌توان علائم را مشاهده کرد. علائم این بیماری معمولا 2 تا 4 هفته باقی‌ خواهد ماند و بعد از آن، رو به بهبودی خواهد رفت. افرادی که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، ممکن است برای مدت طولانی‌تری از علائم این بیماری رنج ببرند.

ازجمله مهم‌ترین علائم آبله میمون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کهیر یا راش پوستی؛
• تب؛
• لرز؛
• گلودرد؛
• سردرد؛
• درد عضلانی؛
• درد کمر و پشت؛
• خستگی و انرژی کم؛
• غدد لنفاوی متورم.

بثورات پوستی ناشی از آبله میمون، در ابتدا سطحی صاف دارند، رنگشان معمولاً قرمز است و تنها اندکی ورم دارند. این برآمدگی‌های کوچک ممکن است با درد نیز همراه باشند که در مرحله بعدی، به تاول‌های چرکی تبدیل خواهند شد. در نهایت، چرک این تاول‌ها خالی می‌شود، تاول‌ها زخم می‌شود و پوسته‌ای قهوه‌ای‌رنگ روی آن‌ها تشکیل خواهد شد. مانند یک زخم معمولی، این پوسته قهوه‌ای نیز بعد از مدتی خواهد افتاد.

تاول‌ها ممکن است در هر جایی از بدن مشاهده شود؛ روی لب‌ها، صورت، دست‌ها، پاها و حتی نواحی تناسلی. کل فرایند بروز بثورات پوستی تا خوب شدن و افتادن پوسته‌های قهوه‌ای‌رنگ، ممکن است بین 2 تا 4 هفته طول بکشد.

علائم آبله میمون تنها محدود به این موارد نیست؛ برخی از افراد ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کنند که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کهیر و بثورات پوستی، بدون باقی علائم (گاهی اوقات نیز ابتدا کهیرها ظاهر می‌شود و بعداً باقی علائم بروز پیدا می‌کنند.)؛
• علائم آنفولانزا، بدون کهیر پوستی (برخی از افراد ممکن است هرگز دچار کهیر پوستی ناشی از آبله میمون نشوند.)؛
• بروز سبک بثورات روی تمام نواحی پوست که شدت برآمدگی‌ها و تاول در آن بسیار کمتر است.

راه های انتقال آبله میمون

بیماری آبله میمون از طریق تماس پوستی با فرد مبتلا منتقل می‌شود. همچنین، تماس با حیوان آلوده به این ویروس نیز می‌تواند باعث انتقال بیماری شود. به‌صورت دقیق، روش‌های انتقال این بیماری را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

تماس فیزیکی انسان‌ها که خود شامل موارد زیر می‌شود:

• تنفس؛ مثلاً صحبت ‌کردن یا نفس‌ کشیدن نزدیک هم؛
• تماس پوستی، به‌خصوص در نواحی تناسلی و در زمان رابطه جنسی؛
• تماس بزاق فرد با فرد دیگر؛ مانند بوسیدن یا تنفس دهان‌به‌دهان؛
• تماس دهان با پوست؛ مانند بوسیدن یا در زمان رابطه جنسی؛
• قطرات تنفسی یا آئروسل‌ها (ذرات معلق در هوا) در فاصله نزدیک افراد.
• حیوانات بیمار؛ مثلا در زمان شکار، قصابی‌ کردن یا پختن غذا با گوشت آن‌ها؛ گزیده شدن یا زخمی ‌شدن بدن با حمله حیوان بیمار؛
• اجسام و اشیا؛ مانند دست ‌زدن به ملحفه یا لباس فرد بیمار، زخمی‌ شدن با سوزن آلوده یا حتی در زمان تتو کردن پوست؛
• بارداری؛ زیرا در بدن مادر آلوده به این بیماری، جنین نیز آلوده می‌شود.

پوست زخمی، سطوح مخاطی و همچنین تماس تنفسی، ازجمله رایج‌ترین راه‌های انتقال آبله میمون در بین افراد به شمار می‌رود. زمانی که یکی از اعضای خانواده یا شریک جنسی فرد، آلوده به این بیماری باشد، باقی افراد نیز به آن مبتلا خواهند شد. افرادی که با شرکای جنسی متعدد در ارتباط‌اند، بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند.

تشخیص و درمان آبله میمون

از آنجایی که آبله میمون بیماری نادری است، ممکن است پزشک شما ابتدا بیماری‌هایی مانند سرخک یا آبله‌مرغان را در نظر بگیرد.

ازآنجایی‌که ابتلا به آبله میمون بسیار نادر است و ازسویی، این بیماری تشابه زیادی با بیماری‌هایی مانند آبله ‌مرغان یا سرخک دارد، تشخیص آن گاه می‌تواند بسیار دشوار باشد. خیلی از اوقات، پزشک ممکن است این عارضه را با بیماری‌های دیگری مانند عفونت‌های باکتریایی پوست، گال، هرپس، تب‌خال یا سایر بیماری‌های پوستی جنسی و حتی آلرژی دارویی اشتباه بگیرد.

افراد بزرگسال ممکن است در کنار ابتلا به بیماری آبله میمون، دچار برخی از بیماری‌های پوستی دیگر مانند هرپس نیز باشند. همچنین، در کودکان ممکن است این بیماری را با آبله ‌مرغان اشتباه بگیرند؛ به همین دلیل، پزشک متخصص باید از تفاوت آبله مرغان با آبله میمون به‌خوبی آگاهی داشته باشد.

برای تشخیص دقیق آبله میمون در افراد، معمولاً نمونه‌برداری و تست PCR بهترین راه است.

آزمایشگاه معمولاً با برداشتن نمونه بافت از ضایعات پوستی این بیماری (معمولاً زخم‌های باز) کار خود را آغاز می‌کند. روی این نمونه بافت، تست واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) یا همان اثر انگشت ژنتیکی انجام می‌شود. همچنین، در کنار تست PCR، ممکن است برای تشخیص وجود ویروس آبله مرغان یا دیگر آنتی‌بادی‌ها، از بیمار نمونه خون نیز بگیرند.

درمان بیماری آبله میمون و واکسن آن

در حال حاضر، هیچ درمان ضدویروسی تأییدشده‌ای برای آبله میمون وجود ندارد. البته، همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم، آبله میمون بیماری خودمحدودشونده است و اصلا به درمان نیاز ندارد. تنها درمانی که برای این بیماری وجود دارد، مراقبت از بثورات پوستی ناشی از آن، استفاده از مسکن برای کاهش درد و همچنین، جلوگیری از افزایش عوارض جانبی ناشی از این بیماری است. همچنین، برخی از داروهای ضدویروسی می‌توانند در درمان این بیماری مؤثر باشند.

هرچند که هنوز واکسنی برای جلوگیری از آبله میمون تولید نشده است، اما استفاده از واکسن مخصوص آبله می‌تواند جایگزین خوبی برای درمان باشد. این واکسن را باید حداکثر تا ۴ روز بعد از تماس با منبع آلوده به فرد تزریق کرد. تزریق واکسن در این فاصله زمانی، می‌تواند به‌طور کامل از بروز بیماری جلوگیری کند.

چنانچه واکسن بین ۴ تا ۱۴ روز بعد از ابتلا تزریق شود، نمی‌تواند به‌طور کامل جلوی بروز بیماری را بگیرد، اما می‌تواند تا حد بسیار زیادی از شدت علائم آبله میمون بکاهد. روش درمان آبله میمون در ایران نیز دقیقا به همین شکل انجام می‌شود.

آبله میمون معمولا خودبه‌خود درمان می‌شود و علائم آن ۲ تا ۴ هفته باقی می‌مانند. بیشتر افراد به درمان خاصی نیاز ندارند. پزشک پس از تشخیص بیماری، شرایط شما را تحت نظر می‌گیرد و برای بهبود علائم و پیشگیری از کم‌آبی بدن تلاش می‌کند و آنتی‌بیوتیک‌هایی تجویز می‌کند که عفونت‌های باکتریایی ثانویه را، در صورت بروز، درمان می‌کنند.

در حال حاضر هیچ داروی ضدویروسی برای درمان آبله میمون تأیید نشده است. داروهای ضدویروس می‌توانند در بهبودی کمک کنند، اما تا به حال به‌عنوان درمانی برای این بیماری مورد پژوهش قرار نگرفته‌اند.

نکات مراقبت از خود حین ابتلا به آبله میمون

درصورتی‌که فرد به بیماری آبله میمون مبتلا شده باشد، لازم است نکات مراقبتی خاصی را انجام دهد. این نکات برای کمک به فرایند درمان خود فرد و همچنین، جلوگیری از ابتلای اطرافیان واجب است. ازجمله نکات مراقبتی در زمان ابتلا به بیماری آبله میمون، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تا جای ممکن در خانه (در یک اتاق دربسته) بمانید و استراحت کنید.
• دستان خود را به‌صورت مکرر با آب و صابون بشویید؛ به‌خصوص قبل و بعد از دست‌ زدن به ضایعات ناشی از این بیماری.
• در زمان حضور در میان افراد دیگر، از ماسک استفاده کنید و همچنین، ضایعات بیماری را بپوشانید.
• زمانی که در خانه تنها هستید، پوست خود را خشک نگه دارید و ترجیحاً روی زخم‌ها و ضایعات را نپوشانید.
• فضاهای مشترک را به‌صورت مکرر ضدعفونی کنید و از دست‌ زدن به اشیای موجود در فضاهای مشترک خودداری کنید.
• برای شست‌وشوی ضایعات ناشی از آبله میمون، ترجیحاً از ترکیب آب‌نمک یا سرم‌های نمکی استفاده کنید؛ به‌خصوص، اگر ضایعات در دهان باشد.
• برای بهبود بثورات پوستی از حمام سیتز (حمام نشیمن) یا حمام جوش‌شیرین استفاده کنید. همچنین، حمام با آب ولرم و نمک اِپسوم نیز مفید خواهد بود.
• برای کاهش درد ناشی از این بیماری، می‌توانید از قرص‌های مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید.
• تاول‌های ناشی از بیماری را دست‌کاری نکنید، نترکانید و نخارانید؛ این کار باعث می‌شود که تاول به نقاط دیگر پوست نیز سرایت کند و باعث عفونت شود. همچنین، روند درمان بیماری نیز طولانی و کند خواهد شد.
• از اصلاح موهای زائد در نواحی تاول‌ها خودداری کنید؛ این کار می‌تواند موجب زخم شدن آن نواحی و انتقال تاول‌ها به نقاط سالم پوست شود.

پیشگیری از آبله میمون

بهترین راهکار برای پیشگیری از ابتلا به آبله میمون، تزریق واکسن آبله است. همان‌طور که در بخش‌های قبلی اشاره کردیم، واکسن آبله می‌تواند تأثیر بسزایی در درمان و همچنین، کاهش علائم این بیماری داشته باشد. در کنار آن، افراد می‌توانند راهکارهای پیشگیرانه زیر را نیز انجام دهند تا احتمال ابتلا به این بیماری را به حداقل ممکن برسانند:

• خودداری از نزدیک ‌شدن به حیوانات مبتلا به این بیماری یا لمس‌ کردن آن‌ها؛
• اجتناب از تماس فیزیکی با ملحفه و سایر اشیایی که ممکن است به ویروس آلوده باشند؛
• پخت کامل گوشت یا سایر مواد غذایی در زمان آشپزی؛
• شست‌وشوی مداوم دست‌ها با آب و صابون در طول روز؛
• خودداری از تماس فیزیکی یا نزدیک‌ شدن به افرادی که ممکن است آلوده باشند؛
• خودداری از رابطه جنسی با شرکای نامطمئن و برقراری رابطه جنسی امن و استفاده از لوازم مراقبتی مانند کاندوم؛
• استفاده از ماسک در زمان حضور در مکان‌های عمومی؛
• تمیز کردن و ضدعفونی‌ سطوحی که افراد به‌طور مکرر آن را لمس می‌کنند؛
• استفاده از لوازم حفاظت شخصی در زمان مراقبت از افرادی که به این ویروس مبتلا شده‌اند.

طول بیماری و خطر آن

معمولا بهبودی این بیماری ۲ تا ۴ هفته طول می‌کشد. لازم است فرد مبتلا تا التیام جوش‌ها تحت نظر پزشک باشد. در حال حاضر، بیماری آبله میمون بر اثر ویروس غرب آفریقا ایجاد شده، که شدت کمتری دارد.

در بیشتر موارد، علائم این بیماری بدون نیاز مداخله از بین می‌روند. با این حال، در بعضی افراد، ممکن است یک عفونت ثانویه باعث بروز عارضه‌های دیگر یا حتی مرگ شود. نوزادان، کودکان و افرادی که ضعف ایمنی زمینه‌ای دارند، بیشتر در معرض علائم شدید و مرگ ناشی از آبله میمون هستند.

عارضه‌های ناشی از این بیماری شامل عفونت ثانویه پوست، ذات‌الریه، گیجی و بیماری‌های چشمی است. در گذشته، ۱ تا ۱۰ درصد افراد مبتلا به آبله میمون جان خود را از دست داده‌اند. البته باید در نظر داشته باشید که میزان مرگ‌ومیر بیماری ممکن است در شرایط مختلف و وابسته به عواملی مانند دسترسی به مراقبت پزشکی، متفاوت باشد. در کشورهایی که به‌تازگی با همه‌گیری این بیماری مواجه شده‌اند هنوز مرگ‌ومیری ناشی از آبله میمون مشاهده نشده است.

چه افرادی در معرض ابتلا به آبله میمون قرار دارند؟

افرادی که با فرد مبتلا به این بیماری زندگی می‌کنند یا با او تماس نزدیک (از جمله تماس جنسی) دارند، یا افرادی که دائما با حیواناتی که ممکن است آلوده باشند سروکار دارند، بیشتر در معرض ابتلا هستند. کادر درمان نیز باید اقدامات پیشگیری و مدیریت عفونت را انجام دهند تا هنگام مراقبت از مددجویان مبتلا از خود محافظت کنند. نوزادان، کودکان و افرادی که دارای ضعف ایمنی هستند بیشتر در معرض تجربه علائم شدید و در موارد نادر، مرگ هستند.

افرادی که واکسن آبله را دریافت کرده‌اند ممکن است دربرابر آبله میمون نیز ایمنی داشته باشند. البته، افراد جوان کمتر این واکسن را دریافت کرده‌اند زیرا واکسیناسیون گسترده علیه آبله، پس از ریشه‌کن شدن آن در سال ۱۹۸۰، متوقف شد. البته حتی افرادی که واکسن آبله را دریافت کرده‌اند نیز باید برای محافظت از خود و دیگران نکات بهداشتی و ایمنی را رعایت کنند.

آبله میمون در چه کشورهایی دیده می‌شود؟

برای دهه‌های متوالی، آبله میمون اغلب در آفریقا یافت می‌شد. با این‌حال، گاهی اوقات نیز در کشورهای دیگر، از جمله ایالات متحده آمریکا، دیده می‌شد. در بهار سال ۲۰۰۳، اولین همه‌گیری آبله میمون در خارج از آفریقا و در ایالات متحده آمریکا دیده شد. صادرات حیوانات آلوده از غنا به آمریکا باعث گسترش عفونت شد.

در حال حاضر این ویروس در چندین کشور دنیا گسترش یافته، در حالی که در گذشته در این مکان‌ها، که شامل اروپا، قاره آمریکا، آفریقا، غرب اقیانوس آرام و کشورهای شرق مدیترانه می‌شود، یافت نمی‌شد. آمار ابتلا به آبله میمون حتی در قسمت‌هایی از آفریقا نیز نسبت به قبل شروع بیشتری یافته، مثلا نیجریه، کنگو و جمهوری مرکزی آفریقا. بنابر گزارش ایرنا تاکنون (مرداد ۱۴۰۱) موارد رسمی از شیوع آبله میمون در ایران گزارش نشده است.

آیا باید نگران آبله میمون باشیم؟

ویروس‌های DNA مانند آبله میمون معمولا ثابت هستند و نسبت به ویروس‌های RNA مانند کرونا، با سرعت بسیار کمتری تکامل می‌یابند. دانشمندان هنوز در تلاشند که با مطالعه توالی ژنتیکی بیماران مبتلا، به تغییراتی که در ویژگی‌های ویروس، مثلا شدت یا واگیر بودن آن پی ببرند.

بنا بر باور دانشمندان، انتقال ویروس‌ها از طریق حیوانات به انسان‌ها شیوع بیشتری پیدا کرده است. دلیل این امر می‌تواند گسترش شهرسازی و ارتباط بیشتر انسان‌ها با حیوانات وحشی باشد. در واقع این مسئله باعث شده تا عوامل بیماری‌زای نادر، فرصت‌های بیشتری برای گسترش در جوامع داشته باشند و راحت‌تر به مکان‌های جدید سفر کنند.

همچنین اخیرا نسبت به دهه پیش، افراد بیشتر سفر می‌کنند و به قسمت‌های جدیدی از جهان می‌روند. یکی از دلایل گسترش آبله میمون به سایر نقاط دنیا نیز همین است. مبتلایان جدید ممکن است هیچ‌گاه به کشورهای آفریقایی سفر نکرده باشند و این ویروس را از اطرافیان خود بگیرند.

سخن پایانی

دو سال اخیر به‌دلیل همه‌گیری ویروس کرونا برای همه سخت بوده‌اند و حالا که افراد در حال بازگشت به زندگی عادی خود هستند، به نظر می‌رسد که آبله میمون در حال گسترش باشد. البته خوب است در نظر داشته باشید که این بیماری بسیار نادر است و عموما از طریق روابط نزدیک منتقل می‌شود. اگر از تماس با افراد مبتلا یا ناقل دوری کنید، دست‌های خود را بشویید و در مناطق شلوغ ماسک بزنید، می‌توانید به‌سادگی از آبله میمون نیز پیشگیری کنید. علائم اولیه این بیماری شامل تب، لرز و بدن‌درد است. اگر پس از چند روز متوجه جوش‌های پوستی نیز شدید، با پزشک خود تماس بگیرید.

نویسنده متن اصلی: مرضیه ناصری
بازنویسی و به روز رسانی: امیر هوشنگ فرجی