بند بهمن کوار ، یادگاری از دوران ساسانیان

بند بهمن یکی از آثار تاریخی شهر کوار در استان فارس می باشد که بر روی رودخانه قره آغاج احداث شده است. در دوران ساسانی به علت جنگ های بین ایران و بیزانس، جاده ابریشم از رونق افتاد. به همین خاطر به فکر راه دیگری برای ارتباطات تجاری افتادند. بدیهی است که اصلی ترین نیاز هر شهر، یک منبع دائمی آب است. به همین جهت مکان یابی شهرها تابعی است از عواملی که بدون شک اصلی ترینِ آن ها دسترسی به آب است.

همچنین یکی از اصلی ترین نیاز حکومت ها در ارتباطات تجاری، سیاسی، نظامی و اجتماعی جوامع شهرنشین در ایجاد راه ها، ساخت پل هاست. بر اساس شواهد به جای مانده از این دوره، توجه با ساخت پل و پل بند ها بسیار مورد توجه بود و شامل کارکرد مهار و ذخیرۀ آب و نیرودهی آن، ساخت آن ها عموماً به شکل پل بند بود و درکنار آن، آسیاب ها نیز می ساختند. یکی از این بند هایی که در این دوران ساختند، بند بهمن است که در هفت کیلومتری شهر کوار واقع شده است.

تاریخچه بند بهمن کوار

بند بهمن در شهر کوار استان فارس در جاده فیروز آباد – شیراز و بر رودخانه سکان (قره آغاج) بنا شده است و تاریخی ساخت آن را مربوط به دوران ساسان می دانند. بند بهمن مانند دیگر بناهای قدیمی، با اندامی نه چندان بزرگ در بستر رودخانه کوهستانی قرار دارد که هر از گاهی، طغیان شدیدی را پشت سر گذاشته است. این بند را متعلق به بهمن پسر اسفندایار می دانند به همین سبب این بند را با نام بهمن می خوانند.

معماری بند بهمن کوار

بند بهمن از بخش های مختلفی تشکیل شده است. شامل حوزه آبگیری، ساختمان بند، نهرهای سرریزه ای که به صورت پرده ای یکنواخت از آبشارهایی در بخش غربی، میانی و جنوبی سر ریز کرده اند. به آبگیر و حوضه آرامش خروجی بند می ریزند. نهر اعظم که آبگیری آن از مجرای گوشه جنوب شرقی است. افزوده بر این، گزارشی از وجود خلابی در میان بند وجود دارد، هرچند که هنوز نشانه هایی آشکار از وجود آن دیده نمی شود. درکنار بند بهمن آثار ساز های قدیمی دیده شد که می توان ادعا کرد به منظور آبرسانی به شهر کوار ایجاد شده است.

بعد از آبریز بند بهمن در سمت چپ رودخانه و با فاصلۀ حدود ۳۰ متری از بند به آثار سازه ای از سنگ و گچ برمی خوریم. که باقی ماندۀ دیوارۀ سازۀ انحرافی بوده که به وسیلۀ آن بخشی از آب بند را منحرف کرده اند. به دیوارۀ سمت چپ هدایت می کرده در همین دیواره نیز به وضوح آثاری از سنگ چین وجود دارد.

این سنگ چین ها در حکم دیوارۀ دیگر کانال انحرافی آب بوده که برای جلوگیری از فرسایش خاک کنارۀ رود ساخته شده اند. در واقع از سمت چپ بند بهمن به وسیلۀ این سازه نهری مصنوعی به طول حدود ۳۰ متر ساخته شده که به وسیلۀ آن آب را به کنارۀ رود منحرف می کرده. آب منحرف شده را به وسیلۀ قنات حدود یک کیلومتر از زیر تپه ماهور های کنار بند منتقل کرده. بعد از پشت سر گذاشتن این تپه ها آب را بر زمین سوار کرده، به خفر می رساندند.

تامین آب

بند بهمن بالاجبار (بستر سنگی مناسب) در مکانی ساخته شده که تپه های زیادی آن را محاصره کرده است. به همین دلیل امکان حفر کانال روباز برای انتقال آب از بند به سمت شهر کوار وجود نداشته است. پس آب مورد نیاز را به وسیلۀ قنات از این تپه ها عبور داده اند. با توجه به فرسایش این سازه می توان ادعا کرد که این سازه احتمالاً در طی قرون گذشته متروک شده است.

این شیوۀ آبرسانی در دیگر نقاط ایران از سده های آغازین اسلامی نیز مرسوم بوده است. بدین صورت که ابتدا آب را با ساخت یک بند از سطح زمین های اطراف بالاتر آورده. سپس با احداث یک کانال بخشی از آب را به سمت شهر و یا زمین های زراعی هدایت می کرده اند. درصورتی که در این مسیر موانعی ازجمله تپه ماهور نیز وجود داشته است و بالاجبار به سامانۀ قنات متوصل می شده اند. آب را در بخشی از مسیر به وسیلۀ قنات منتقل می کرده اند. تا در نهایت به زمین های زراعی و محدودۀ مصرفی برسانند.

مصالح بکار رفته

ساخت و مصالح به کار رفته در ساختمان بند یک دست نیست. در بیشتر بخش های مرمت شده در گذشته همراه با دگرگونی هایی که در بلندی تاج بند و نهرهای خروجی جبهه شرقی پدید آمده است. مصالحی همچون سیمان و بتن بر ساختمان بند افزوده شده، که در حال حاضر شناسایی اندازه های بخش های نوساز در همجواری با باقی مانده های ساختمانی پیشین بنا، تنها به تخمین امکان پذیر است.

نحوه دسترسی

برای اینکه به این سازه دسترسی پیدا کنید باید به سمت کوار حرکت کنید که در فاصله ۵۰ کیلومتری از شهر شیراز، مرکز استان فارس، قرار دارد. برای دیدن بند می توانید از خودرو شخصی و یا تاکسی استفاده کند زیرا در بیرون از شهر کوار قرار دارد.