ترجمه؛ پل ارتباطی میان انسان‌ها

آثار علمی و ادبی در شکل‌دهی شخصیت و ارزش‌های اخلاقی کودکان و نوجوانان نقش اساسی ایفا می‌کنند. کتاب، همچون دریچه‌ای رو به جهانِ سرشار از خیال و حقیقت، خواننده را به سفری جذاب در میان دیدگاه‌های گوناگون علمی و فرهنگی می‌برد و در این میان، ترجمه مانند پلی میان نویسندگان و خوانندگان عمل می‌کند. به بیان دیگر، ترجمه را می‌توان پنجره‌ای به دنیای ناشناخته‌های سایر تمدن‌ها دانست. ترجمۀ آثار علمی و ادبی برای کودکان و نوجوانان، فراتر از برگرداندن صِرف واژه‌هاست و ازاین‌رو، مترجم با انتخاب دقیق کلمات و حفظ روح اثر، می‌تواند دنیایی از فرهنگ‌ها، آداب و رسوم، دانش و فناوری گوناگون را برای آنها به ارمغان بیاورد. هنگامی که کودک یا نوجوان با داستان‌ها و تجربیاتی از سرزمین‌های دور و ناشناخته آشنا می‌شود، به طور طبیعی حس کنجکاوی او برانگیخته شده و تمایل پیدا می‌کند تا اطلاعات بیشتری دربارة فرهنگ آن سرزمین و یا دستاوردهای علمی آنها بدست آورد. این کنجکاوی می‌تواند به درک متقابل و احترام به تفاوت‌ها میان انسان‌ها و یا بالا بردن دانش او بینجامد. مترجم را می‌توان یک سفیر علمی و فرهنگی دانست که وظیفه دارد با ترجمة آثار فاخر، فرهنگ و آداب و رسوم و یا تجربیات علمی و پژوهشی خالق اثر را به مخاطبان جدید معرفی کند. در واقع، مترجم به خواننده می‌آموزد که جهان پیرامون آنها بسیار متنوع و جذاب است. با خواندن کتاب‌هایی از فرهنگ‌های گوناگون، کودک می‌تواند تفاوت‌ها را بشناسد، احترام به دیگران را بیاموزد و با ناشناخته‌های علم و فناوری آشنا شود. در نتیجه، ترجمه و به ویژه ترجمة کتاب‌های کودک و نوجوان، تنها فعالیتی مربوط به برگرداندن از یک زبان خارجی به زبان مادری نیست؛ بلکه مأموریتی است که می‌تواند گفتمان علمی و فرهنگی میان ملت‌ها را برای نسل‌های آینده ترسیم کند. در این فرآیند، یک مترجم باتجربه و زبردست می‌تواند مانند یک هنرمند، با انتخاب دقیق واژه‌ها و جمله‌ها، دنیایی از احساسات و مفاهیم را برای خواننده به تصویر بکشد و او را به سفری لذت‌بخش در دنیای داستان‌ها و مشاهدات علمی ببرد. ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان می‌تواند بیش از ترجمة متون مربوط به سایر سنین با چالش‌هایی همراه باشد. حفظ سادگی زبان، بکارگیری واژه‌های ساده، رعایت هر چه بیشتر آهنگ روایت و بکار بردن معادل واژگان متناسب با فرهنگ و عرف و عدم استفاده از کلمات بیگانه از جمله این چالش‌ها به شمار می‌آید؛ هر چند، با آموزش، برنامه‌ریزی مناسب و همکاری هر چه نزدیکتر ناشران، مترجمان و نویسندگان می‌توان بر این موانع چیره شد. برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی برای مترجمان کودک و نوجوان، ترجمة آثار فاخر و متنوع از نویسندگان نامدار و همکاری بیش از پیش میان کتابخانه‌ها و مدارس، از جمله راهکارهایی هستند که می‌تواند به تقویت نقش ترجمه در گسترش و درک متقابل و تبادل علم و دانش میان فرهنگ‌ها کمک شایانی کند. یکی از بزرگترین دشواری‌ها در ترجمه -به ویژه در حوزة کودک و نوجوان- یافتن معادل دقیق فارسی برای برخی واژه‌ها و مفاهیم است. این چالش، اغلب نادیده گرفته می‌شود یا کم‌اهمیت به شمار می‌آید. از آنجا که مفاهیم و واژه‌ها از دوران کودکی در ذهن نقش می‌بندند، مترجم باید با حوصله و دقت فراوان، واژة مناسب از حیث زبانی و معنایی را از میان گزینه‌های مختلف انتخاب کند. این کار، مستلزم رجوع به منابع معتبر مانند فرهنگستان زبان و ادب فارسی و گاهی پژوهش دقیق و بررسی سایر متون ترجمه‌شده توسط بزرگان ادبیات، هنر، علم و فرهنگ است. گاهی، برای این منظور مترجم مجبور است ساعت‌ها وقت صرف کند تا بتواند به بهترین انتخاب برسد؛ اما متأسفانه، برخی از مترجمان به این موضوع اهمیت کافی نمی‌دهند و با استفاده از واژه‌های نامناسب و پیچیده، لذت خواندن را از کودکان و نوجوانان می‌گیرند. با ترجمه آثار ارزشمند و معرفی آنها به کودکان، می‌توانیم نسلی پرورش دهیم که به تفاوت‌های فرهنگی احترام می‌گذارند و با فراگیری علم و دانش، برای ساختن دنیایی بهتر تلاش می‌کنند. در دنیای امروز که تنوع فرهنگی بسیار زیاد است، ترجمه می‌تواند به عنوان پل ارتباطی میان انسان‌ها عمل کند. با توجه به تغییرات گسترده در تفکر و نگرش نسل جدید، مترجم مسئولیت سنگینی بر دوش دارد. او باید علاوه بر حفظ وفاداری به متن اصلی، واژه‌هایی را انتخاب کند که برای کودکان و نوجوانان قابل فهم و همچنین جذاب باشد. تنها در این صورت است که مترجم می‌تواند به‌طور مؤثر نقش خود را در تبادل علمی و فرهنگی دنیای امروز به خوبی ایفا کند. نوید کریم‌زاده