چگونه «ستارخان» قهرمان عصر مشروطه شد؟

ستارخان از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به سردار ملی است و در برابر نیروهای دولتی ضد مشروطه در تبریز ایستاد. او در دوره مبارزه خود در ایران کارهای مهمی انجام داد و امروز خانه او در تهران مکانی است برای بازدید عموم مردم.

به گزارش «دنیای سفر»، ستارخان قراچه داغی مبارز تبریزی است که در ۲۸ مهر ۱۲۴۵ به دنیا آمد. او از سرداران جنبش مشروطه ایران ملقب به سردار ملی است و در برابر نیروهای دولتی ضد مشروطه در تبریز ایستاد. ستارخان در مقابل قشون عظیم محمدعلی شاه پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و تعطیلی آن که برای طرد و دستگیر کردن مشروطه خواهان تبریز به آذربایجان گسیل شده بود، ایستادگی کرد.

روز ۲۸ مهر زادروز ستارخان، قهرمان عصر مشروطه است. وی ملقب به سردار ملی بود

دریافت لقب خان

ستارخان به همراه سایر مجاهدان و باقرخان به مدت یک سال در برابر قوای دولتی ایستادگی کرد و نگذاشت تبریز به دست طرفداران محمدعلی شاه بیفتد. او مدتی جز تفنگچیان سواران حاکم خراسان بود، از آنجا به عتبات عالیات عراق سفر کرد، پس از چندی به تبریز بازگشت. چندی بعد مورد توجه مظفرالدین میرزا (ولیعهد) قرار گرفت، ضمن دریافت لقب خان، از تفنگداران ولیعهد در تبریز محسوب شد.

ستارخان در دوره استبداد صغیر

با شروع انقلاب مشروطه علیه محمدعلی شاه در تهران و گسترش آن در سراسر کشور، شاه قاجار به مبارزه و سرکوب مشروطه خواهان پرداخت. مجاهدین و آزادی خواهان آذربایجانی و قفقازی، به فرماندهی ستارخان و باقرخان به حمایت از مشروطیت تهران قیام کردند و در مقابل قوای ۳۵ تا ۴۰ هزار نفری اعزامی محمدعلی شاه و خوانین محلی به فرماندهی عین الدوله که برای سرکوبی قیام تبریز اعزام شده بودند به شدت مقاومت کردند.

او در مدت یازده ماه استبداد صغیر با همراهی باقرخان رهبریِ مجاهدین تبریز و ارامنه و قفقازی ها را بر عهده داشت و مقاومت شدید و طاقت فرسای اهالی تبریز در مقابل سی و پنج الی چهل هزار نفر سپاه دولتی، با راهنمایی و رهبری او انجام گرفت.

ستارخان که مرام شیخیه داشت، طرفداری تعدادی از مراجع تقلید شیعه طرفدار مشروطه را پشت سر خود می دید از جمله ثقةالاسلام و به ویژه حمایت های آیات ثلاث را مشاهده می کرد از حیث مبارزه تقویت روحی می شد و همواره می گفت من در پی اجرای احکام حجج و علمای نجف بخصوص آخوند خراسانی هستم.

پایان دفاع از مشروطه

پس از ماه ها محاصره تبریز قوای روسیه با موافقت دولت انگلستان و محمدعلی شاه قاجار، از مرز گذشتند به سوی تبریز حرکت کردند و راه جلفا را باز کردند. در نتیجه محاصره شهر به پایان رسید و سربازان دولتی شاه و خوانین محلی مخالف مشروطیت از اطراف تبریز دور شدند. بدین ترتیب نقشی که ستارخان و باقرخان در دفاع از مشروطه در تبریز داشتند به پایان رسید.

سفر به تهران

پس از پیروزی انقلابیون مشروطه گیلان شمال و بختیاری اصفهان در فتح تهران در اواخر تیر ۱۲۸۸ و خلع شاه قاجار؛ بواسطه ظلم و دسیسه های دولت روس و بنابر دعوت آیت الله محمدکاظم خراسانی، ستارخان تصمیم به حرکت به تهران می نماید. در بین راه نیز در شهرهای میانه، زنجان، قزوین و کرج استقبال باشکوهی از این دو مجاهد آزادی خواه ضد استبداد، به عمل آمد و هنگام ورود به تهران نیمی از شهر برای استقبال شتافتند و در طول مسیر چادرهای پذیرایی آراسته با انواع تزیینات، و طاق نصرت های زیبا و قالی های گران قیمت و چلچراغ های رنگارنگ گستردند. در سرتاسر خیابان های ورودی شهر، تابلوهای زنده باد ستارخان و زنده باد باقرخان مشاهده می شد. تهران آن روز سرتاسر جشن و سرور بود.

ستارخان پس از صرف ناهار مفصلی که در چادر آذربایجانی های مقیم تهران تدارک دیده شده بود به سوی محلی که برای اقامتش در منزل صاحب اختیار (محلی در خیابان سعدی کنونی) در نظر گرفته بودند رهسپار شد. «ازمیدان توپخانه و خیابان لاله زار، تا باغشاه تمام پشت بام ها و خیابان ها و دکان ها، زن و مرد ایستاده بودند». سرداران مدت یک ماه مهمان دولت بودند.

دلیل سفر ستارخان و باقرخان به تهران چه بود؟

به عقیده الکساندر ایزولسکی وزیر خارجه وقت روسیه ستارخان و باقرخان حکومتی در داخل حکومت آذربایجان تشکیل داده بودند و فدائیانشان به اسم پلیس از اهالی پول می گرفتند و جماعتی از مردم را بر ضد حضور قوای روسیه در تبریز تحریک می کردند.

برخی دلسوزان آذربایجان و مشروطه خواهان تهران و تبریز کوشیدند تا وساطت کنند و جلوی شعله ور شدن آتش تفرقه در تبریز را بگیرند. سرانجام پس از وساطت دلسوزانه علی قلی خان بختیاری سردار اسعد و آخوند خراسانی، ستارخان و باقرخان اعلام کردند که در پاسخ به تقاضای آخوند خراسانی تبریز را ترک می کنند و به تهران می روند.

هدیه مجلس به ستارخان

آنها در روز ۴ فروردین مورد استقبال دولت مشروطه خواه و مردم تهران قرار گرفتند. توسط مجلس به آنها دو مدال طلا اختصاص یافت و برای آنها حقوق ماهانه قرار دادند. بدلیل ترور دو رهبر مشروطه، یعنی سید عبدالله بههانی و میرزا محمد علی تربیت، حکومت دستور داد تا همه گروه های مسلح خلع سلاح شوند. در اینجا بود که ستارخان با این تصمیم مخالفت کرد و با نیروهای دولت درگیر شد.

یکی از سخنان ستارخان: وطن پرست ترین کسی که شناخته ام همانا فردوسی ، پیر مرد طوسی است

درگیری مسلحانه

اول شعبان ۱۳۲۸ قوای دولت مشروطه، باغ اتابک را محاصره کردند و پس از چند بار پیغام، هجوم نظامیان به باغ صورت گرفت و جنگ بین قوای دولتی و مجاهدین آغاز گشت. ستارخان نیز در این ماجرا مجروح شد و قادر به حرکت نبود. اندکی بعد قوای دولتی او را دستگیر کرده و به منزل صمصام السلطنه بردند و خود و اتباعش ناچار به خلع سلاح شد.

درگذشت ستارخان

بعد از این وقایع، ستارخان خانه نشین تهران شد؛ پزشکان حاذق برای مداوای پای او تمام تلاش خود را کردند. دو بار پزشکان معالج اقدام به عمل جراحی و تمیز کردن زخم کردند و پس از مدتی شکستگی و زخم بهبودی نسبی پیدا کرد و با وجود کوتاهی پا می توانست با عصا راه برود.

ستارخان که از دولت مشروطه کنار گذاشته مطرود و منزوی بود، پس از این واقعه نزدیک به چهار سال زندگی کرد؛ حتی مکاتباتی برای دفع اجنبی و اعلام آمادگی برای رفع اشغال و فجایع روس ها در آذربایجان، با دولت مرکز حتی عین الدوله (محاصره کننده تبریز) داشت که وقعی گذارده نشد. عاقبت ستارخان در تاریخ ۲۵ آبان ۱۲۹۳در تهران درگذشت.

آرامگاه ستارخان کجاست؟

شاید اگر الان از شما بپرسند مزار «ستارخان» درکجا قرار دارد، بی واسطه و بلافاصله ذهن تان به سمت تبریز برود. شهری که زادگاه «سردار ملی» بود و شروع نهضت مشروطیت از آنجا شکل گرفت. اما جالب است بدانید مزار ستارخان، جایی غیر از تبریز قرار دارد. زائران حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهرری، جایی است که پذیرای پیکر یکی از رهبران قیام مشروطه در ایران بوده است. سردار رشید و شجاع اهل تبریز که خاطره مبارزاتش در تاریخ ایران ثبت شده و حالا در گوشه ای از صحن حرم مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) آرمیده است. هرچند طی سال های اخیر، نوادگان ستارخان تلاش کرده اند تا پیکر او را با کسب مجوزهای شرعی، از شهرری به تبریز منتقل کنند، اما تا به حال چنین اقدامی انجام نشده است و مزار سردار ملی و دلاور تبریزی، همچنان مهمان مردم شهر ری و تهران است.

آرامگاه ستارخان در باغ طوطی در کنار حرم شاه عبدالعظیم شهر ری واقع است. در بهار ۱۳۳۳ عده ای از هواداران حزب توده سنگ قبری برای ستار خان نصب کردند که علامت داس و چکش و نوشتاری با محتوای کمونیستی داشت. فرمانداری نظامی تهران این سنگ قبر را برداشت. همچنین نوادگان ستار خان چندین مرتبه سعی کردند با کسب مجوزهای شرعی، پیکر وی را به تبریز منتقل کنند که موفق نشدند.

خانه ستارخان؛ موزه ای در محله امیرخیز

خانه ستار خان به عنوان موزه در محلهٔ امیرخیز خیابان شمس تبریزی نرسیده به میدان پنجم مرداد (منجم) کوچهٔ ستارخان به روی بازدید همگان باز است.

آثار سینمایی و تلویزیونی درباره زندگی ستارخان

فیلم سینمایی ستارخان درباره جنبش مشروطه و به کارگردانی علی حاتمی و نقش آفرینی علی نصیریان در نقش ستارخان در سال ۱۳۵۱ ساخته شد.

در سال ۱۳۹۱ نیز یک فیلم مستند با نام عیار مشروطه که یک واگویی از زایش تا درگذشت ستارخان است از سوی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ساخته شد.

در سال ۹۶ سریالی به نام ایران دخت به کارگردانی محمدرضا وزری در ۳۰ قسمت تولید شد و در بهمن ۹۷، ۱۰ قسمت آن از شبکهٔ یک سیما پخش شد. در این سریال سعید نیکپور در نقش ستارخان، نقش آفرینی کرده است و شکرخدا گودرزی در نقش باقر خان، فرخ نعمتی در نقش یپرم خان، صدرالدین شجره در نقش مخبرالسلطنه، سام قریبیان در نقش سهراب طبیب و ژرژ پطروسی در نقش مستوفی الممالک ایفای نقش کرده اند.

نامگذاری خیابانی در تهران

به پاس کوشش های ستارخان در جنبش مشروطه، پس از انقلاب ۱۳۵۷ خیابانی در غرب تهران به نام او نامگذاری شد. همچنین تندیس ها و بناهای یادبود دیگری نیز در تهران و دیگر شهرهای ایران به یاد او برپا شده است.