ترویج فرهنگ ایرانی با توسعه گردشگری

زبان هر ملّتی، تجلّی تاریخ و تمدن آن جامعه را در پی دارد، در همین راستا توسعه ی زبان کهن فارسی به عنوان یکی از ارکان قدرت نرم کشورمان می تواند فرهنگ عمومی جمهوری اسلامی ایران را در عرصه بین المللی عرضه کند، به نحوی که گردشگری در این امر تسهیل کننده بوده و حضور گردشگران خارجی برای امور مختلف سیاحتی، زیارتی، سلامت محور و غیره می تواند فرهنگ میهن مان را بیش از پیش برای جهانیان بشناساند.

به گزارش «دنیای سفر»، شورای فرهنگ عمومی ۱۴ آبان را در تقویم سال ۱۳۸۷ به نام «روز فرهنگ عمومی» نامگذاری کرد. روابط عمومی دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی اعلام کرد، در چهارصد و شصت وششمین جلسه ی این شورا، روز ۱۴ آبان که مصادف با تصویب آئین نامه شورای فرهنگ عمومی است، به نام روز فرهنگ عمومی مصوب شد.

فرهنگ عمومی چیست؟

فرهنگ، تعیین کننده ی چگونگی تفکر و احساس اعضای جامعه است. فرهنگ راهنمای اعمال انسان ها و معرّف جهان بینی های آن ها در زندگی است. فرهنگ عمومی به معنای فرهنگ غالب و گسترده ای است که در میان عموم جامعه رواج و رسوخ دارد و حوزه ای از عقاید، ارزش ها، جلوه های احساسی و هنجارهاست که اجبار اجتماعی غیررسمی از آن حمایت می کند و فراتر از گروه ها و اقشار خاص در کلیّت جامعه موردقبول است.

ویژگی ها و شاخص های فرهنگ عمومی شامل موارد زیر است:

۱. فرهنگ عمومی دارای دو جهت «عینی» و «اعتباری» است که باید هر دو را مدنظر داشت. هیچ کس بهتر از مقام معظم رهبری این دو بُعد فرهنگ عمومی را تبیین نکرده ‏اند. از نظر ایشان، فرهنگ عمومی دو بخش دارد: یک بخش آن ظاهری و بارز مثل شکل لباس و شکل معماری است که تأثیر خاصی بر روی ذهنیات، خلقیات و منش و تربیت افراد دارد و بخش دیگرش مربوط به امور نامحسوس مثل اخلاقیات فردی و اجتماعی مردم، وقت شناسی، وجدان کاری، مهمان دوستی و احترام به بزرگترها است.

۲. فرهنگ عمومی حوزه ‏ای از نظام فرهنگی جامعه است که پشتوانه ی آن اجبار قانونی و رسمی نیست، بلکه تداوم آن در گرو اجبار اجتماعی اعمال شده از سوی آحاد جامعه و تشکل ها و سازمان های غیردولتی (غیررسمی) است. بر خلاف حوزه ی فرهنگ رسمی که در نهایت اجبار فیزیکی از آن حمایت می ‏کند، حوزه فرهنگ عمومی عمدتاً بر پذیرش و اقناع استوار است و عدم پایبندی به آن، مجازات به معنای حقوقی کلمه را در پی ندارد. به عبارت دیگر، مفهوم فرهنگ عمومی در تقابل مردم - دولت مفهوم پیدا می ‏کند.

۳. فرهنگ عمومی مؤلفه هایی از فرهنگ است که تأثیرات آن عام و فراگیر است و عامه ی مردم در کیفیت آن نقش دارند و از شیوه رفتارهای عمومی مردم یا عرف، عادات، رسوم و زبان ساخته می ‏شود و یا تأثیر مشهود می پذیرد و عموم جنبه ‏ها و عرصه ‏ها و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار می ‏دهد و عموم مردم نسبت به آن ها حساسیت و شناخت دارند.

۴. فرهنگ عمومی، سازندگان و عاملان خاص خودش را دارد که بر بخشی از آن ها دولت نظارت می ‏کند. نزدیک شدن به فرهنگ عمومی و اصلاح آن از طریق بخشنامه میسّر نیست.

۵. فرهنگ عمومی مانند کل نظام فرهنگی و فرهنگ، در چهار وجه ظاهر می ‏شود: درونی، روانی، نمادی، نهادی و آثار. از این رو می ‏توان رگه ‏های فرهنگ عمومی را در همه ی این جلوه ‏ها یافت. فرهنگ عمومی در کنار فرهنگ رسمی در همه ی حوزه ‏های زندگی اجتماعی، خانواده، حکومت، اقتصاد و آموزش و پرورش و نظایر این ها حضور دارد، از این رو نمی توان آن را به حوزه مشخصی محدود ساخت.

زبان، قدرت نرم هر کشور متمدّن

«قدرت نرم» از مهم ترین ارکان حکمرانی است که بخش اعظم آن را زبان گفتمانی تشکیل می دهد. زبان، بستر فرهنگ، بینش، تفکرات و جهان بینی ملت ها و از مهمترین اجزای هویت هر ملت و تمدنی است. زبان، تمدن ساز و الهام بخش است و لازمه ی این الهام بخشی نیز، داشتن نظریه و جهان بینی جذّاب برای ملت ها است. ناگزیر، زبان یک ملت در توسعه و ترویج آن، نقش مهمی ایفا می کند، بر این اساس «زبان فارسی» رکن قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است، کشوری با تمدن دیرینه که بسیاری از ملت های همسایه ی آن تا سده های گذشته به زبان پارسی گفت وگو می کردند.

در همین راستا، «محمدعلی ربانی»، مدیرکل همکاری های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با تشریح نسبت زبان با «دیپلماسی فرهنگی» و کارکردهای آن در دنیای معاصر، به توضیح «ارتباط زبان فارسی در تولید قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران» پرداخت و اظهار کرد: « زبان جزء لاینفک از یک فرهنگ و تمدن و میانجی مهمی جهت فهم درست ارزش های فرهنگی یک ملت به شمار می رود. از این رو، امروزه زبان ابزاری صرف برای گفت وگو و اقناع محسوب نمی شود بلکه می تواند پیامدهای مهمی برای حفظ منافع دیپلماتیک، ژئوپلیتیکی و اقتصادی یک کشور به دنبال داشته باشد. این ویژگی، زبان را به عنوان یک منبع قدرت نرم تبدیل کرده و ترویج و آموزش زبان به عنوان یک رویه ی بین المللی جهت اعمال دیپلماسی فرهنگی و عمومی کشورها مورد توجه قرار گرفته است.»

وی افزود: «زبان و ادب فارسی علی رغم فراز و فرودهای مربوط به از دست دادن پشتوانه های سیاسی و اقتصادی خود در جهان، هنوز زنده است و مردمان بسیاری در گوشه کنار جهان زبان و ادبیات فارسی را منبعی الهام بخش و سرچشمه ای جوشان از فرهنگ، اخلاق و ارزش های معنوی دانسته و به آن دل بسته اند. متاسفانه امروزه رویکردهای تک جهتی به زبان فارسی و منحصر دانستن آن به عنوان زبان مکالمه و با تمرکز به حوزه آموزش، دیپلماسی فرهنگی را از ظرفیت ها و قابلیت های جهانی و تاثیرگذار ادبیات فارسی و ابعاد فرهنگی، دینی و تمدنی آن محروم کرده است.»

مدیرکل همکاری های علمی و دانشگاهی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ادامه داد: «دستگاه دیپلماسی فرهنگی می تواند با بهره گیری از ظرفیت زبان و ادب فارسی، بخش وسیعی از مخاطبان را در جهان اسلام، حوزه فرهنگی - تمدنی ایران، ایرانیان مهاجر و مشتاقان و تشنگان به شاهکارهای ادبی ایران را، جذب کند و از قابلیت بالای تصویرسازی آن بهره گیرد. همان گونه که بهره گیری از ظرفیت زبان و ادب فارسی به دلیل قدرت بالای تبیینی و اقناعی آن، دستگاه دیپلماسی فرهنگی را در راه رسیدن به اهداف پیش بینی شده ی آن در تبیین و معرفی اسلام، انقلاب اسلامی و مکتب اهل بیت(ع) به جهانیان کمک می کند، استفاده از زبان فارسی به ویژه شاهکارهای ادبی و جهانی آن امروزه نیز، فرصت و ظرفیت مناسبی جهت همکاری های فرهنگی، هنری، گردشگری، علمی و آموزشی و نهضت ترجمه به شمار می رود و بیش از دیگر عناصر فرهنگی، از قابلیت اجماع سازی و فراهم آوردن فرصت های همکاری ها و مشارکت و همچنین تبدیل شدن به فعالیتی سودآور و پربازده، برخوردار است.»

گسترش زبان فارسی، عامل ترویج گفتمان انقلاب اسلامی

حجت الاسلام والمسلمین «محمد ایمانی پور» رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، بهمن سال گذشته(۱۴۰۲) در دهمین گردهمایی مؤسسه های فعال در حوزه آموزش زبان فارسی در جهان، زبان فارسی را قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران دانست و اظهار کرد: «با گسترش زبان فارسی از هر نظر به جریان توسعه ی ایرانِ فرهنگی کمک می کنیم. زبان فارسی به ارتباطات بیشتر با کشورهای همسایه کمک می کند. زبان فارسی، زبان انقلاب اسلامی است و گسترش آن به ترویج گفتمان انقلاب منجر خواهد شد.»

وی با بیان این که ترویج زبان فارسی از جهات مختلفی حائز اهمیت است، افزود: «از منظر اسلامی می توان گفت که زبان فارسی مملو از عرفان و حکمت اسلامی است که ترویج زبان فارسی در واقع ترویج مکتب اهل بیت(ع) است، در همین راستا هر سال «بنیاد سعدی» با برگزاری همایش فعالان حوزه زبان فارسی، اتفاق مبارکی را رقم می زند که امروز شاهد دهمین دوره ی آن هستیم. ظرفیت شناسی، ظرفیت سازی و هم افزایی مؤسسات مرتبط با زبان فارسی، به ارتقای آموزش این زبان کمک می کند.»

رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ادامه داد: «خرسندم که نمایندگان ما در خارج از کشور برای گسترش زبان فارسی، نمایندگان بنیاد سعدی هستند و انتظار داریم که با وجود ظرفیت بنیاد سعدی، زبان فارسی روز به روز گسترش یابد. ما نیز به نوبه ی خود در خدمت تمام مؤسسات آموزش زبان فارسی از جمله بنیاد سعدی هستیم.»

آموزش زبان فارسی به ملل مستعد، ظرفیت بین المللی توسعه زبان فارسی

«قهرمان سلیمانی» رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی، با اشاره به این که کشور هندوستان بخشی از عقبه ی فرهنگی تاریخ ماست، گفت: «اگر کاری برای زبان فارسی در هند انجام می دهیم، برای یک کشور خارجی نیست زیرا این کار یک کار ملّی است. اگر قرار است اقلیم فرهنگی ایران باقی بماند، ضرورت دارد که به هند به عنوان بخشی از این اقلیم توجه کند. آموزش زبان فارسی در هند به هویّت ملّی ما ربط دارد.»

رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی بنیاد سعدی، اضافه کرد: «از مساعدت همه ی دوستان در هند بهره مند بودم. دانشگاه ها کمک کردند، اما این فعالیت ها را کافی نمی دانم. تقاضا دارم به هند به چشم یک کشور خارجی نگاه نشود و هر کار برای هند، خشتی گذاشتن برای فرهنگ ایرانی است. بر همین مبنا، باید در زمینه ی دانش افزایی، پذیرش دانشجو و در دسترس قرار دادن منابع، به هند نگاه کنیم و کمک کنیم هند در چرخه ی مناسبات زبان فارسی قرار گیرد. به کلمبیا استاد زبان فارسی اعزام کردیم اما سال هاست هند از استاد اعزامی محروم است. زبان فارسی در هند وضع مطلوبی ندارد.»

«مهیار علوی مقدم»، مدیر مرکز آموزش زبان دانشگاه حکیم سبزواری نیز عنوان کرد: «مرکز آزفای دانشگاه حکیم سبزواری، مرکزی جوان است که در سال ۱۳۹۹ تأسیس شد. در نشست مشترک دانشگاه های ایران و هند در سال ۱۴۰۰ حضور داشتیم. همچنین آزمون مقدماتی را برای دانشجویان پاکستانی برگزار کردیم.»

وی با اشاره به این که مرکز آزفای دانشگاه حکیم سبزواری در تیر ۱۴۰۱ از اساتید کشور هندوستان میزبانی کرد، خاطرنشان ساخت: «هفت درس گفتار و دو کارگاه برای این اساتید داشتیم. اکنون ۵۰ مرکز آموزشی در هند داریم که مستقیم آموزش زبان فارسی را انجام می دهند. در مهر امسال(۱۴۰۲) ما ۱۸۶ دانشجوی عراقی را در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا جذب کردیم و برای بهمن امسال (۱۴۰۲) نیز، ۱۵۵ دانشجوی عراقی را جذب کردیم.»

مدیر مرکز آزفای دانشگاه حکیم سبزواری با اشاره به ضرورت استفاده از روش های نوین در حوزه ی آموزش زبان فارسی، بیان کرد: «در عرصه ی تمام حوزه های آموزشی به ویژه آموزش زبان فارسی، در کنار روش های سنتی باید از روش های نوین هم استفاده کرد. همکاری، فراگیرمحوری، بی مرز بودن و یادگیری اکتشافی، برخی از ویژگی های روش های نوین آموزش است.»

علوی مقدم تصریح کرد: «آسیب شناسی آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، مسأله ای مهم و ضروری است و این مساله می تواند عنوان دوره ی بعدی گردهمایی مؤسسه های فعال در آموزش زبان فارسی در جهان باشد که از سوی بنیاد سعدی برگزار می شود. در آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، نقاط ضعف از نقاط قوّت بیشتر است که باید بررسی و رفع شود.»

ترویج فرهنگ ایرانی با توسعه ی گردشگری

یکی از مواهب درخشان رونق گردشگری در کشور، توسعه ی زبان فارسی است. می‎ دانیم که یکی از لازمه های مرجعیّت سازی و تمدن سازی ایران اسلامی در جهان، گسترش زبان فارسی در خارج از مرزها و شناخته تر شدن آن در افکار عمومی جهانیان است. با تسهیل حضور گردشگران خارجی و رونق هرچه بیشتر ایرانگردی در نزد خارجی ها، زمینه ای مناسب و هموار برای آشنایی آنان با زبان فارسی فراهم می شود. بنابر این، می توان سیاست های مرجعیّت سازی زبان فارسی را، با سهل ترین و سریع ترین شکل ممکن انجام داد.

«پیمان ماهور گیلانی»، دکترای مدیریت رسانه در یادداشتی نوشت: «گردشگری پدیده ای چندوجهی و موضوع مطالعه ی بین رشته ایِ علوم مختلف همچون اقتصاد، مدیریت، بازاریابی، مردم‏ شناسی، انسان‏ شناسی، روان‏ شناسی، تاریخ، جغرافیا، علوم سیاسی و جامعه‏ شناسی است. فهم فرآیند پیچیدۀ اجرایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگیِ گردشگری، نیازمند اتخاذ رویکرد نظری جامعی است. انسان محور بودن این صنعت، موجب نقش پررنگ عامل انسانی در کمّ و کیف توسعه و افول آن است.

بنابراین سیاست‏ گذاری، برنامه‏ ریزی و مدیریت گردشگری، بدون توجه به وجوه انسانی، اجتماعی و فرهنگیِ گردشگری، با نقصان روبه‏ رو است. گردشگری، فعالیتی اجتماعی و بر اساس انتخاب فرد و متأثــر از فرهنگ اســت. اکنون مشخص شده اســت که، مبنای هر نوع توسعه و نه تنها توسعه ی گردشگری، توسعه ی فرهنگی است.»

با توجه به مطالب فوق، امروز (۱۴ آبان) به عنوان «روز ملی فرهنگ عمومی» در تقویم کشورمان ثبت شده است که اهمیّت آن موجب ترویج زبان فارسی در سطح بین المللی شده است، به نحوی که زبان مادری ما در بسیاری از کشورهای همسایه تدریس می شود؛ کشورهایی که در سده های پیش به زبان آریایی ما سخن می گفتند.

در کنار آن، در حال حاضر گردشگران در قالب انواع گردشگری در ایران، با فرهنگ ملی و تمدّن ما آشنا می شوند که این بستر جذّاب، فرصت مناسبی برای تجلّی «فرهنگ ایران اسلامی» در سطح جهانی است.