خانه و خانواده در قاب تلویزیون

شبکه‌های مختلف تلویزیون با کدام برنامه‌ها به حوزهٔ خانواده و سبک زندگی می‌پردازند؟ مباحثی که در هر کدام از این برنامه‌ها مطرح می‌شود چیست؟ تلویزیون برای خانواده است و سبک زندگی مخاطبان خود را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. اما ممکن است در بسیاری از برنامه‌ها به طور مستقیم به موضوع خانواده و سبک زندگی پرداخته نشود. هدف این گزارش بررسی برنامه‌هایی است که مشخصاً با موضوع و محوریت خانواده و سبک زندگی تولید می‌شوند و حوزه‌های مربوط به این مسائل را پوشش می‌دهند. همچنین نیم‌نگاهی هم به جنبهٔ سرگرمی برنامه‌های سیمای ملی خواهیم داشت. *شبکهٔ ۱ سیما، از «خونه‌مونه» تا «سیمای خانواده» شبکهٔ یک رسانهٔ ملی در مجموع با ۵ برنامه وارد بحث خانواده و سبک زندگی می‌شود. یکی از پرطرف‌دارترین آنها مستند مسابقهٔ خانوادگی «خونه‌مونه» است که خانواده‌های شهری را در قالب مهاجرت معکوس به روستا می‌برد تا سبک زندگی روستایی را تجربه کنند و ضمناً شرکت‌کنندگان و مخاطبان با فرهنگ و آداب و رسوم شهرها و روستاهای مختلف آشنا شوند.در این برنامه دو خانوادهٔ شهری به روستا می‌روند و در قالب یک مسابقه با کارهای معمول روستاییان آشنا می‌شوند و خودکفایی در روستا (مانند پختن نان و غذاهای محلی، باغداری، کشاورزی، دامداری و...) را تمرین می‌کنند. تجربهٔ شغل‌های روستایی و آشنایی با ایجاد و گرداندن یک کسب‌وکار روستایی (دام و طیور، گلخانهٔ تولید صیفی‌جات یا گیاهان زینتی، زنبورداری و...) با راهنمایی و هدایت کارشناس یکی از بخش‌ها و از مزایای این برنامه است. شرکت‌کنندگان «خونه‌مونه» فرصتی می‌یابند برای وقت گذراندن اعضای خانواده در کنار هم همراه با آموزش، تمرین تفاهم و تعامل، همکاری، هم‌فکری و مشورت، تصمیم‌گیری خانوادگی، تقسیم وظایف و مسئولیت‌پذیری فرزندان. «سیمای خانواده» یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های سیما است که به مسائل و موضوعات مربوط به نظام خانواده می‌پردازد. این برنامه بخش‌های متنوعی دارد که بسته به مناسبت‌ها و موضوعات روز تغییر می‌کنند. حضور در خانواده‌های پرجمعیت و نمایش سبک زندگی و ارتباطات بین آنها، گفت‌وگو با نخبگان با حضور خانواده‌شان، گفت‌وگو با خانواده‌های شهدا، گفت‌وگو با اعضای یک خانواده با حضور والدین و فرزندان دربارهٔ زندگی و آشنایی و ازدواجشان و نیز ارتباط خانوادگی‌شان، گفت‌وگو با زوج‌های مسن، گفت‌وگو با کارشناسان دربارهٔ ارتباط مؤثر با اعضای خانواده، سواد رسانه و والدگری رسانه‌ای، کارآفرینی، آموزش‌های تربیتی برای والدین و...، نمایش زندگی روستایی و پرداختن به کسب‌وکارها، سبک زندگی، غذاهای سنتی، هنرها و صنایع‌دستی بومی آن روستا و به طور کلی ترویج سبک زندگی ایرانی‌اسلامی و آموزش‌های متفاوت برای افزایش کیفیت زندگی و روابط خانوادگی از موضوعات و بخش‌های محوری این برنامه است.«ایران ما» برنامهٔ دیگری است که به طور مستقیم به موضوع خانواده می‌پردازد. این برنامه در مراکز استان‌ها تولید و به‌صورت سراسری پخش می‌شود. «ایران ما» در بخش «چشم‌وچراغ» به موضوع جمعیت و فرزندآوری می‌پردازد و با کارشناسان حوزه‌های مختلف برای آموزش والدین دربارهٔ مسائل تربیتی، آسیب‌های تک‌فرزندی و... گفت‌وگو می‌کند. در بخش پزشکی نیز به آگاهی‌بخشی و آموزش خانواده در حوزهٔ مسائل پزشکی پرداخته می‌شود. برنامهٔ «چشم‌وچراغ» (با یکی از بخش‌های برنامهٔ «ایران ما» تشابه اسمی دارد) به سبک زندگی شهدا و خانواده‌هایشان می‌پردازد و در بعضی شبکه‌های دیگر نیز پخش می‌شود.«کهن‌ترین سرزمین» برنامه‌ای با موضوع سفر به مناطق کهن ایران و آشنایی با فرهنگ و رسوم و سبک زندگی مردم آنجاست. اگرچه به نظر می‌رسد این برنامه بیشتر در حوزهٔ گردشگری قرار بگیرد، اما به دلیل گفت‌وگو با زوج‌های مسن دربارهٔ سبک زندگی قدیمی، ارتباطات خانوادگی، رسوم ازدواج، مناسبات بین زوج‌ها و... و مقایسهٔ این موضوعات در گذشته با امروز، می‌توان آن را در حوزهٔ خانواده و سبک زندگی نیز قرار داد. شبکهٔ ۲، «صبحانهٔ ایرانی» با گردشگردان خارجی در «سندباد» این شبکه با ۲ برنامه به طور مستقیم به موضوع خانواده و سبک زندگی می‌پردازد. برنامهٔ «صبحانهٔ ایرانی» که گفت‌وگومحور است در میز «مصرف خانواده» به موضوعاتی مثل فرزندآوری، فرزندپروری، آموزش مسائل تربیتی برای والدین، بارداری سالم و نیز نکات پزشکی مربوط به خانواده، درمان‌های خانگی و... می‌پردازد. برنامهٔ «سندباد» نیز در گفت‌وگو با جهانگردان و گردشگران خارجی و ایرانی دربارهٔ موضوعات مختلف کشورهای مختلف در حوزهٔ فرهنگ و سبک زندگی بحث می‌کند؛ مسائلی مثل جایگاه خانواده، آشنایی با سبک زندگی، خلق و خوی مردم، وضعیت اقتصادی، مسائل فرهنگی، آداب و رسوم، عادت‌های غذایی، ناهنجاری‌ها و مشکلات اجتماعی، فرهنگ زندگی مشترک و فرزندآوری، و شرایط زندگی در کشورها و فرهنگ‌های مختلف جهان. *شبکهٔ ۳، «سلام صبح به‌خیر» و سرگرمی در «عمارت» شبکهٔ ۳ سیما با برنامهٔ «سلام صبح به‌خیر» و پرداختن به مسائل مختلف در حوزه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، اقتصادی و... وارد خانه‌ها می‌شود. این برنامه به مسائل مربوط به زوج‌ها نیز می‌پردازد و آیتم‌هایی مربوط به زوج‌ها در حوزهٔ ارتباط و شناخت آنها از همدیگر و نحوهٔ تعامل آنها با همدیگر دارد. موضوع برنامهٔ «عمارت» که در دستهٔ برنامه‌های سرگرمی قرار می‌گیرد، تردستی و شعبده‌بازی است. این برنامه، دورهمی شبانهٔ چند چهره است که در یک فضای دوستانه و با حضور تماشاچیان و مهمانان برگزار می‌شود. «امیر جوادزاده» تهیه‌کنندهٔ این برنامه گفته است «هدف کلی از ساخت این برنامه این بود که ضمن سرگرمی، مردم متوجه شوند که این‌ها چیز‌های ماورایی و عجیبی نیست. بلکه یک سری فن، ترفند و توانایی است که بعضی از آدم‌ها بلد هستند.» شبکهٔ ۵، از «سلام تهران» تا «به خانه برمی‌گردیم» در تهران شبکهٔ تهران ۶ برنامهٔ اصلی دارد که در آنها به موضوع خانواده و سبک زندگی پرداخته می‌شود. «سلام تهران» برنامهٔ صبحگاهی این شبکه در حوزهٔ اجتماعی و سرگرمی، بخشی با عنوان «خانواده و سبک زندگی» دارد. حال خوب، آموزش آشپزی همراه با نکات تغذیهٔ سالم، سواد رسانه‌ای، نکات پزشکی و سلامت خانواده، آموزش نکات کارآفرینی و کسب‌وکار، مسائل مختلف در حوزهٔ سبک زندگی، قیمت اقلام سبد خوراک خانوار، آموزش بازی‌های کودکانه در خانه، برنامه‌های مختلف مربوط به مناسبت‌ها و مسائل روز از جمله بخش‌های خانوادگی این برنامه است. «آشپزی با مامان» یک مسابقهٔ خانوادگی است که دو دختر به همراه مادرشان در دو گروه با هم مسابقهٔ آشپزی می‌دهند و کارشناس آشپزی به کار آنها امتیاز می‌دهد. برنامهٔ «به خانه برمی‌گردیم» که از قدیمی‌ترین تولیدات شبکهٔ تهران است بخش‌های مختلفی از جمله آموزش کارهای هنری، آشپزی، گفت‌وگو با متخصصان تغذیه و سلامت خانواده، مشاوره در حوزه‌های مختلف (کودک، قضایی و...) دارد. آموزش تکنیک‌های موفقیت در کسب‌وکار و کارآفرینی، پرورش و نگهداری گیاهان آپارتمانی، آموزش نکات تربیتی و فرزندپروری، گفت‌وگو دربارهٔ مسائل پزشکی و سلامت نیز از موضوعات مطروحه در این برنامه است. «مهربانو» برنامه‌ای برای معرفی بانوان موفق جامعه در مشاغل مختلف و به تصویر کشیدن یک روز از زندگی روزمرهٔ آنها است. در «مهربانو» به ارتباط بین اعضای خانواده، کسب‌وکارشان، تلاششان برای موفقیت تحصیلی، شغلی و خانوادگی، خاطرات زندگی خانوادگی، سبک زندگی و فرزندپروری و... آنها پرداخته می‌شود. «تهرانگرد» به جاذبه‌های دیدنی تهران و نحوهٔ زندگی مردم در مناطق مختلف پایتخت می‌پردازد. برنامهٔ «بچه‌ها بیاید تماشا» نیز مهارت‌های زندگی، فردی و تربیتی را به مخاطب کودک و خردسال آموزش می‌دهد. شبکهٔ آموزش، «محرمانه» و «مثبت آموزش» برنامهٔ «محرمانه» در حوزهٔ خانواده و تربیت، اصول تربیت فرزند به‌ویژه تربیت جنسی کودک را به والدین آموزش می‌دهد. «مثبت آموزش» برنامه‌ای آموزشی در قالب مجلهٔ تلویزیونی با موضوعات فرهنگی، ورزشی، سبک زندگی و... است. شبکهٔ قرآن با «منم بچه‌مسلمان» «منم بچه‌مسلمان» برنامه‌ای اعتقادی و آموزشی سبک زندگی ویژهٔ خردسالان و کودکان و تولید شبکهٔ قرآن و معارف سیما است که با ساختار ترکیبی نمایشی به موضوعاتی مثل وضو، مسئولیت‌پذیری، احترام به پدر و مادر، راست‌گویی و... می‌پردازد. این برنامه در شبکهٔ پویا نیز پخش می‌شود. شبکهٔ نسیم و «کودک شو» شبکهٔ نسیم این روزها فصل هفتم «کودک شو» را روی آنتن می‌برد که یک مسابقهٔ خانوادگی با محوریت فرزندآوری و فرزندپروری است و تعامل بین کودک و خانواده را در قالب بازی و مسابقه به تصویر می‌کشد. در خلال این برنامه با کودکان دربارهٔ شغل آینده، تصورشان از افراد موفق، اسباب‌بازی یا بازی موردعلاقه و... گفت‌وگو می‌شود. همچنین کارشناس دربارهٔ مهارت‌های تربیت فرزند و تکنیک‌های ارتباط مؤثر زوج‌ها نکاتی را در هر برنامه مطرح می‌کند. شبکهٔ سلامت، از «حال خوب» تا «پا به ماه» شبکهٔ سلامت در ۴ برنامه به طور مستقیم به خانواده و سبک زندگی می‌پردازد. در «با هم تا بهشت» که برنامه‌ای با محوریت مسائل مربوط به خانواده است، نکات تربیتی برای والدین، ارتباط مؤثر زوج‌ها و فرزندان، نکاتی برای داشتن خانوادهٔ سالم و... مطرح می‌شود. «مادر کودک» برنامه‌ای برای آموزش مهارت‌های مختلف زندگی به کودکان و سلامت مادر و کودک است که دربارهٔ موضوعاتی مثل نکات تربیتی و پزشکی برای والدین، مسائل مربوط به سلامت مادر و جنین، بارداری سالم و... بحث و گفت‌وگو می‌کند. «پا به ماه» نیز برنامه‌ای با موضوع محوری فرزندآوری است که لحظات و روزهای آخر بارداری و روز تولد فرزندان را در شهرها و روستاهای مختلف به تصویر می‌کشد و تجربیات والدین را در این باره جویا می‌شود. در «حال خوب» هدف آموزش مهارت‌های زندگی و بهبود کیفیت زندگی فردی و اجتماعی است و در قالب گفت‌وگو با کارشناس مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های زندگی، راهکارهای تربیتی، روابط همسران و... را آموزش می‌دهد. شبکهٔ امید، «تیک‌تاک» لحظات نوجوانی در «باشگاه امید» و «بازی‌ویزیون» مجلهٔ تصویری فرهنگی و هنری «تیک‌تاک» تولید مرکز کیش است که بخش‌های متنوعی دارد. معرفی کتاب و صحبت با والدین دربارهٔ مسائل مربوط به نوجوانان (مثل مشورت، مسئولیت‌پذیری، استقلال و...) بعضی از بخش‌های این برنامه است. در «باشگاه امید» با اجرای مجریان نوجوان، به مهارت‌های نرم و دغدغه‌های نوجوانان پرداخته می‌شود. «بازی‌ویزیون» برنامهٔ ویژهٔ گیمرها است که با هدف آموزش بازی‌سازی و افزایش سواد رسانه‌ای به بررسی بازی‌های رایانه‌ای می‌پردازد. معرفی و استریم بازی‌های رایانه‌ای سالم و مناسب نوجوان ایرانی در سبک‌های مختلف با هدف بازخوانی هویت نوجوان علاقه‌مند به این عرصه، اخبار بازی‌های موبایلی و رایانه‌ای و کنسولی، و مشارکت مخاطبان برنامه در بخش‌های مختلف از موضوعات و ویژگی‌های این برنامه است.