سد «هراز» زیر سایه تهدید آلودگی «سایت پسماند عمارت»

قرار گرفتن سد هراز در پایین دست «سایت پسماند عمارت» سبب شده تا تهدیدات جدی متوجه این سد باشد و لذا باید یک مکان‌یابی دقیق برای احداث سایت پسماند انجام شود. به گزارش تسنیم، اوضاع نابسامان مدیریت پسماند در شمال کشور، به ویژه در استان‌های مازندران و گیلان، به یکی از چالش‌های اساسی زیست ‌محیطی تبدیل شده است. سالانه حجم انبوهی از زباله‌ها توسط ساکنین محلی و گردشگران تولید می‌شود که به دلیل نبود مدیریت کارآمد، به طور مستقیم به مناطق طبیعی نظیر جنگل‌ها، رودخانه‌ها و حتی مناطق ساحلی منتقل می‌شود. این شرایط موجب آلودگی منابع آب و خاک، تخریب مناظر طبیعی، و افزایش آلودگی هوا شده و تهدیدی جدی برای سلامت مردم و حیات وحش منطقه به شمار می‌آید. سایت‌های زباله پرازدحام مانند سایت عمارت آمل، که با مشکلات شدید بهداشتی و زیست‌محیطی روبرو است، نمونه‌ای از این بحران گسترده است. بر اساس آمارهای رسمی، سالانه بیش از 2 میلیون تن زباله در استان‌های شمالی کشور تولید می‌شود که بخشی از آن‌ها به صورت غیر اصولی در جنگل‌ها، رودخانه‌ها و حتی مناطق مسکونی انباشته می‌شود. به طور میانگین، هر خانوار در استان‌های شمالی روزانه حدود 800 گرم زباله تولید می‌کند. با توجه به جمعیت بالای مناطق شمالی و گردشگرانی که به این مناطق سفر می‌کنند، حجم زباله‌ها نیز به طور مداوم در حال افزایش است. دلایل اصلی نابسامانی مدیریت پسماند در شمال کشور نبود زیرساخت‌های مناسب برای بازیافت و دفع اصولی پسماند؛ عدم وجود تأسیسات کافی برای تفکیک و بازیافت زباله‌ها منجر به انباشت بی‌رویه زباله‌ها در طبیعت شده است. حجم بالای زباله‌ها؛ حضور پرتعداد گردشگران و افزایش جمعیت در شهرهای شمالی، حجم زباله‌ها را به شدت افزایش داده است. کمبود بودجه و نظارت ناکافی؛ نبود منابع مالی کافی و ضعف نظارت باعث شده که برنامه‌های مدیریت پسماند به درستی اجرا نشوند. فرهنگ‌سازی ناکافی در زمینه کاهش و تفکیک زباله در مبدا؛ عدم آگاهی عمومی و عدم مشارکت مردم در تفکیک زباله‌ها از مبدا نیز به تشدید این بحران کمک کرده است. تلاقی سایت پسماند عمارت و سد هراز یکی از چالش‌های پسماند شمال کشور مربوط به «سایت زباله عمارت آمل» است؛ سایت زباله عمارت در نزدیکی آمل یکی از بزرگ‌ترین مراکز دفع زباله در مازندران است که به دلیل ضعف در زیرساخت‌ها و نبود مدیریت اصولی، به شدت باعث آلودگی محیط ‌زیست شده است. این سایت در محلی قرار دارد که شیرابه‌های ناشی از زباله‌های انباشته شده، به طور مستقیم وارد خاک و آب‌های زیرزمینی می‌شود. این امر نه تنها منجر به آلودگی آب‌های زیرزمینی شده، بلکه سلامت مردم محلی را نیز تهدید می‌کند. بوی بد، افزایش آفات و حضور حشرات و جوندگان از دیگر مشکلات این سایت است که به شرایط نامناسب بهداشتی و زیستی منطقه دامن می‌زند. در کنار این چالش‌ها، مشکل اصلی مربوط به تلاقی محل سایت زباله عمارت و محل احداث «سد هراز» است. سد هراز که یکی از پروژه‌های مهم آبی در استان مازندران محسوب می‌شود، برای تأمین آب شرب و کشاورزی مناطق اطراف احداث شده است. این سد که در پایین‌دست سایت زباله عمارت قرار دارد، در صورت ورود شیرابه‌ها و آلودگی‌های ناشی از زباله‌ها، می‌تواند به شدت تحت تأثیر قرار گیرد. آلودگی آب سد نه تنها کیفیت آب شرب و کشاورزی را کاهش می‌دهد، بلکه باعث ایجاد مشکلات بهداشتی برای جمعیت گسترده‌ای از مردم خواهد شد. آب آلوده‌ای که از این سد برای آبیاری مزارع استفاده می‌شود، می‌تواند خاک و محصولات کشاورزی را آلوده کند و در نهایت باعث ورود مواد آلاینده به زنجیره غذایی مردم منطقه شود. تلاش‌های انجام‌شده و چالش‌ها تا کنون، تلاش‌های متعددی برای انتقال زباله‌ها به مکان‌های دیگر یا بهبود زیرساخت‌های بازیافت در این سایت صورت گرفته است، اما این تلاش‌ها به دلیل نبود منابع مالی کافی و ضعف در برنامه‌ریزی، نتوانسته‌اند به نتیجه مؤثری برسند. همچنین، برای جلوگیری از آلودگی سد هراز، برخی پیشنهادها مبنی بر ایجاد تصفیه‌خانه‌های محلی و نصب سیستم‌های کنترل شیرابه در این منطقه مطرح شده است. در نتیجه این اقدامات قرار است جانمایی مجدد سایت پسماند عمارت انجام شده و توسط سازمان حفاظت محیط زیست مطرح شود که این موضوع باعث نگرانی مردم و فعالان اجتماعی مازندران شده است چرا که با توجه به جنس خاک، بارندگی و... مکان‌‌یابی یک سایت زباله جدید که از هرنظر مناسب باشد، در شمال کشور دشوار است. در نظر گرفتن تمام جوانب در انتخاب محل جدید سایت پسماند در پاسخ به این نگرانی، شینا انصاری؛ رییس سازمان حفاظت محیط زیست در بازدیدی که از این سایت پسماند داشت، گفته است؛ متاسفانه به دلایل عدیده مدیریت اصولی پسماند در سال‌های اخیر در مازندران مغفول ماند و امروز با یک سری محل‌های دپو یا انباشت پسماند در قلب جنگل‌های هیرکانی یا مناطق دیگری مانند عمارت آمل مواجه هستیم که برای مدیریت زباله‌ در آن‌ها به هیچ عنوان از اصول محیط زیستی تبعیت نمی‌شود. صرف نظر از این‌که برای بهره‌برداری از سد هراز باید سایت زباله عمارت جمع‌آوری و فعالت آن متوقف شود، به هر حال مدیریت اصولی پسماند باید به شکلی اصولی مد نظر قرار گیرد. یعنی وضعیت نابه سامان و غیراصولی پسماند باید مدیریت شود. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: برای جانمایی محل جدید استقرار سایت زباله آمل باید همه ارزیابی‌های زیست‌محیطی و مطالعات مربوطه انجام شود. معمولاً در مسائل مرتبط با پسماند ابتدا انتقال و انباشت زباله انجام می‌شود و بعد به فکر اجرای کارهای دیگر می‌افتیم که این فرآیند اصولی و پذیرفتنی نیست. انصاری با اشاره به در نظر گرفتن چند نقطه پیشنهادی جایگزین برای انتقال باله‌های آمل تصریح کرد: باید محل جایگزینی که پیش‌بینی شده با لحاظ ههم جوانب محیط زیستی و ارزیابی اثرات مورد بررسی قرار بگیرد و پس از آن برنامه اصولی برای مدیریت پسماند با در نظر گرفتن همه مولفه‌ها و ایجاد همه زیرساخت‌های مرتبط مانند لاینر مناسب، محل پردازش و بازیافت، خط تولید کمپوست و سایر زیرساخت‌های اصولی تدوین و اجرایی شود. برای منطقه جدید باید همه این موارد بررسی شود و نباید اقدامی انجام شود باشد که تبعات دیگری داشته باشد. به گفته معاون رییس جمهور، بیش از چهار دهه است که زباله‌ها در این محل به صورت غیر اصولی انباشت شده‌اند. بنابراین نمی‌توان قول داد که این مشکل تا پایان سال برطرف شود. اما می‌توانیم با همکاری دستگاه‌های مسئول در استان و تدوین یک برنامه اصولی اقدام کنیم که در میان‌مدت این مشکل کاهش یابد و یک مرکز اصولی پسماند را در این منطقه داشته باشیم. شکی نیست که احداث سد در محل یک سایت پسماند، تهدیدی بالقوه برای سلامت مردم منطقه محسوب می‌شود اما نمی‌توان با تعجیل در مکان‌یابی سایت پسماند، معضلی جدید را به معضلات زباله استان اضافه کرد و چند سال بعد مشخص شود که محل جدید نیز مشکل دارد! لذا توقع این است که سازمان حفاظت محیط زیست به اصولی که توسط ریاست سازمان بیان شده پایبندی کامل داشته باشد و تحت فشار برای مکان‌یابی در این مهم تعجیل نکند. برای کاهش تهدیدهای زیست‌محیطی سایت زباله عمارت و سد هراز، همکاری میان سازمان‌های دولتی، سازمان‌های محیط زیست و مردم محلی ضروری است. اجرای سریع‌تر پروژه‌های تصفیه و مدیریت شیرابه، و انتقال سایت زباله یا ایجاد جایگزین‌های پایدار، می‌تواند نقش مهمی در حفاظت از آب‌ها و منابع طبیعی منطقه ایفا کند و کیفیت زندگی مردم را بهبود بخشد.