جنگل ابر، میراث جهانی شاهرود

جنگل ابر نمادی از زیبایی و تنوع زیستی در قلب البرز در شمال شرقی شاهرود، به عنوان بخشی از جنگل های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

به گزارش «دنیای سفر»، جنگل ابر با مساحتی حدود ۲۰ هزار هکتار و با چشمه سارهای فراوان و پوشش گیاهی متنوع، نمادی از زیبایی و تنوع زیستی در قلب البرز در شمال شرقی شاهرود، به عنوان بخشی از جنگل های هیرکانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

جنگل ابر، بخشی از پرونده ثبت جهانی جنگل های هیرکانی است که در ۱۴ تیرماه ۱۳۹۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. این میراث طبیعی، در فاصله حدود ۵۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان شاهرود، با مساحتی بالغ بر ۲۰ هزار هکتار، به عنوان یکی از خاص ترین جنگل های ایران شناخته می شود. جنگل های ابر از شمال روستای ابر شاهرود به صورت پراکنده و انبوه آغازشده و تا جنگل های متراکم استان گلستان ادامه دارد. نام این جنگل از وضعیت خاص اقلیمی منطقه گرفته شده است. به دلیل شرایط خاص کوه های البرز و رطوبت بالای مناطق شمالی کشور، در اکثر اوقات سال، ابرها در طی روز چندین بار تا سطح زمین پایین می آیند و دوباره اوج می گیرند. ارتفاع زیاد جنگل از سطح دریا، پایین بودن درجه حرارت در فصل گرما، و وجود چشمه سارهای فراوان و پوشش جنگلی متنوع از ویژگی های این جنگل است.

این جنگل در شهرستان شاهرود، استان سمنان و در نزدیکی روستای ابر واقع شده و تقریباً مرز استان سمنان و استان گلستان است. در اینجا، از ضخامت کوه های البرز کاسته می شود و ابرهای گرفتار در پشت این دیواره از لابه لای دره ها به سمت جنوب سرازیر می شوند؛ به همین خاطر، تقریباً از بعدازظهر تا نیمه های شب با سرد شدن هوا، چنان می نماید که جنگل بر روی ابرها سوار شده است. این پدیده، منطقه ابر را دگرگون کرده و آب و هوایی متفاوت از سراسر استان سمنان به آن بخشیده است. در عمق جنگل، تپه های پرشیبی وجود دارد که سراسر پوشیده از درختان بلند است. مشهورترین درخت منطقه، اورس است؛ درختی باریشه های بلند که روی زمین می خزد. مناطق ابتدایی جنگل ابر، ییلاق چوپانان گلستانی است، اما در عمق جنگل اثری از انسان دیده نمی شود.

اولاً، این جنگل بخشی از جنگل های باستانی هیرکانی است و گیاهان دارویی آن کم نظیر است که مربوط به «اکوتن» این ناحیه می شود؛ یعنی مرز میان بند بین دو اکوسیستم منطقه نیمه بیابانی و جنگلی. به طوری که می توان در جنگل های این ناحیه، درختان سوزنی برگ را در کنار درختان پهن برگ مشاهده کرد که این امر در گونه های جانوری هم تأثیرگذار بوده است. دلیل دیگر آنکه به خاطر جغرافیای خاص منطقه که دو منطقه کم ارتفاع و بلند را در کنار هم قرار داده است، شاهد تشکیل اقیانوس ابر در این منطقه هستیم که پدیده ای کم نظیر در دنیا محسوب می شود.

قدمت جنگل های هیرکانی که جزو دوران سوم زمین شناسی هستند از یک سو و وجود ۸۰ گونه گیاهان چوبی به همراه گونه های گیاهی بسیار نادری مانند بلوط، توسکا، نارون، گیلاس وحشی، باران، سرخدار، نمدار و نظایر آن از سوی دیگر، نشان می دهد که این اراضی می توانند همچون موزه زنده ای برای جذب گردشگران داخلی و خارجی مورداستفاده قرار بگیرند. بخشی از گردشگران این منطقه، گیاه شناسانی هستند که برای دیدن گونه های نادر گیاهی موجود در جنگل های هیرکانی به ایران می آیند.محدوده جنگلی ابر، مجموعه ای از اراضی کوهستانی با پوشش جنگلی و بعضاً مرتعی است که تحت عنوان حوزه ابر موردمطالعه قرار می گیرد. این محدوده در شمال شهرستان شاهرود در استان سمنان قرارگرفته است. ازنقطه نظر ساختاری محدوده یادشده در زون ساختاری البرز شرقی قرار گرفته است.

بر اساس بررسی عکس های هوایی و عملیات صحرائی سیزده واحد لیتولوژیک شامل سازندهای سلطان میدان، مبارک و قزل قلعه، خوش ییلاق، رسوبات پرمین، دورود، روته، الیکا، زیارت، شمشک، ولکانیک های دونین، نهشته های پلیوسن به همراه رسوبات جوان کواترنری شناسایی گردیده اند که واحدهای ذکرشده عمدتاً مربوط به پالئوزوئیک و مساحت کمتری مربوط به مزوزوئیک می باشند و واحدهای آبرفتی مربوط به هولوسن بوده و در این زمان تشکیل شده اند. بر اساس بررسی های ساختاری به عمل آمده در محدوده حوزه و بخش های اطراف آن گسل ها دارای یک روند غالب می باشند که سازوکار گسل های یادشده راندگی، گسل معکوس پر زاویه و گسل راست لغز است.

بر اساس بررسی آماری روند درزها در ۲ ایستگاه در نظر گرفته شده و سطح واحدهای سنگی در حوزه حاکی از وجود درزهای برشی و کششی در منطقه بوده و روند کوتاه شدگی محلی بر اساس روند درزها تعیین شد. بر اساس بررسی های صورت پذیرفته بر روی نمونه های میکروسکوپی و همچنین گزارش های موجود عملکرد هوازدگی فیزیکی شامل اثر یخبندان، عملکرد ریشه گیاهان و تغییرات درجه حرارت در طول شبانه روز بوده و همچنین هوازدگی شیمیائی در سطح واحدهای لیتولوژیک حوزه ها و به ویژه واحد آهکی چشمگیر است. بررسی های صورت پذیرفته ازنقطه نظر حساسیت به فرسایش واحدهای سنگی حاکی از این امر است که واحدهای سنگی نسبتاً مقاوم به فرسایش؛ و رسوبات مخروط های آبرفتی جوان و واریزه های حساس، رو به فرسایش می باشند. پس از بررسی سن، بافت و ترکیب سنگ شناسی واحدهای آبرفتی حوزه منشأ رسوبات آبرفتی و عوامل جابجایی آن ها موردبررسی قرارگرفته است. بر اساس بررسی صورت پذیرفته رسوبات آبرفتی در اوایل هولوسن در اثر ریزش های جوی شدید در طول دوره های پر بارش گذشته حاصل شده اند.

گونه های درختی، درختچه ای و علفی متنوع و باارزشی در جنگل ابر وجود دارد که هرکدام در زمان مشخصی از فصل رویش، رشد و نمو پیدا می کنند که لیست تشریحی فلورستیک گونه های گیاهی آن در جدول ذیل ارائه گردیده است.

گونه های کمیاب جانوری شامل پلنگ، خرس، گربه جنگلی، چوکا، مرال یا گاو کوهی، انواع خزندگان و انواع پرندگان در این ناحیه زندگی می کنند که با احداث جاده و سپس ویلا سازی پس ازآن زندگی این گونه های جانوری و گیاهی در معرض خطر قرار می دهد.

به لحاظ جنگل شناسی، گونه های ارس و سرخدار از درختان جنگلی غیرقابل قطع طبق قانون و همچنین بی نظیر در دنیا هستند که در جنگل ابر به چشم می خورند. با برنامه ریزی برای احداث جاده ای که مقرر بود شاهرود را به استان گلستان متصل کند و از میانه این جنگل عبور کند، ممکن بود گونه های ۴ هزارساله درخت کمیاب ارس زیر چرخ بولدوزرها و ماشین های راه سازی از بین بروند. این خطر هنوز هم تا حدودی پابرجا است.

جنگل ابر از دوره سوم زمین شناسی برجای مانده و دارای درختان سرخدار است که قدمتی ۴ هزارساله دارد. در این جنگل، ۵۰۰ هکتار درخت سرخدار به چشم می خورد که به لحاظ وسعت، مشابه چندانی در جهان ندارد. از این درختان اسانسی به نام «تاکسول» به دست می آید که در درمان انواع سرطان ها کاربرد دارد.