هر آنچه که درباره درد فانتوم باید بدانید.

درد فانتوم (Phantom pain) یا درد اندام خیالی به این معناست که شما پس از قطع عضو، در بخشی از بدن خود که دیگر وجود ندارد، احساس درد می‌کنید. ممکن است احساس درد در ناحیه‌ای از بدن که دیگر وجود ندارد، بیشتر شبیه توهم به‌نظر برسد، اما این درد واقعی است. چرا که بدن در حال تطبیق با این تغییر است. کنترل درد پس از قطع عضو یکی از چالش‌های اساسی در فرآیند بهبودی و بازگشت به زندگی روزمره است. اگر با چنین چالشی خود یا یکی از عزیزانتان مواجه هستید بهتر است با یک روانشناس یا روانپزشک در این باره صحبت کنید. شما می‌توانید از سامانه دکترتو برای دریافت نوبت حضوری یا مشاوره متنی و تلفنی با پزشکان استفاده کنید.

درد فانتوم چیست؟

درد فانتوم یا درد اندام خیالی به دردی اطلاق می‌شود که فرد در بخشی از اندام قطع عضو شده، احساس می‌کند. ممکن است عجیب به نظر برسد که در ناحیه‌ای از بدن که دیگر وجود ندارد، درد داشته باشید، اما این درد واقعا هست و احساس می‌شود. درد اندام خیالی از خفیف تا شدید متغیر است و ممکن است برای چند ثانیه، ساعت‌ها، روزها یا حتی مدت بیشتری ادامه یابد و معمولا در خانم‌ها بیشتر از آقایان احساس می‌شود.

مشاوره روانشناسی

با برترین روانشناسان ایران از دیدگاه کاربران

مشاوره حضوری و آنلاین۵۰۰+ خدمت

مشاهده همه

درد فانتوم در روانشناسی

درد فانتوم پدیده پیچیده‌ای در روانشناسی است که در آن فرد پس از قطع عضو، همچنان احساس درد در ناحیه‌ای از بدن می‌کند که دیگر وجود ندارد. این پدیده نشان‌دهنده ارتباط عمیق بین بدن و ذهن است؛ به عبارت دیگر، احساس درد در بخشی که دیگر وجود ندارد، نشان می‌دهد که ذهن فرد هنوز به آن قسمت وابسته است و همین وابستگی منجر به بروز درد می‌شود.

علاوه بر جنبه جسمی، درد فانتوم تاثیرات روانی قابل توجهی نیز دارد. افرادی که با این درد مواجهند، به اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی دچار می‌شوند. این احساسات می‌توانند شدت درد را افزایش داده و به طور کلی کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

انواع درد فانتوم

پس از قطع عضو، فرد انواع مختلفی از احساسات را تجربه کرده که همه آن‌ها مرتبط با درد نیستند. انواع درد فانتوم که فرد بعد قطع عضو با آن‌ها روبه‌رو می‌شود عبارتند از:

نوع درد	توضیحات
درد فانتوم	احساس درد در اندام از دست رفته پس از قطع عضو.
احساسات فانتوم	اندام از دست رفته هنوز به عنوان بخشی از بدن احساس می‌شود. در این حالت، هیچ دردی وجود ندارد، اما احساساتی مانند لمس، فشار، خارش، دما و لرزش را تجربه می‌کنید. ممکن است فراموش کنید که بخشی از اندام پایینی از بین رفته و به طور مثال سعی کنید با هر دو پا راه بروید.
سندرم درد فانتوم	احساس درد و سایر حس‌ها مانند لمس، فشار، خارش، دما و لرزش در ناحیه‌ای از بدن که تحت عمل قطع عضو قرار گرفته است.
درد اندام باقی‌مانده	این درد به بخشی از اندام مربوط می‌شود که پس از قطع عضو هنوز روی بدن است. درد اندام باقی‌مانده معمولا دلیل پزشکی دارد مانند عفونت یا آسیب به اعصاب.

انواع درد فانتوم

درد فانتوم چقدر شایع است؟

درد فانتوم یکی از عوارض شایع پس از قطع عضو است. تخمین‌ها نشان می‌دهند که حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد افرادی که یک یا چند عضو خود را از دست داده‌اند، تجربه درد فانتوم را خواهند داشت. این پدیده ممکن است در هر نوع قطع عضوی رخ دهد، اما در قطع اندام‌های پایینی مانند پا یا ساق شایع‌تر است.

متن انگلیسی:
Many people report that they feel phantom pain during the first six months after a limb loss. The pain intensity and frequency usually decrease after that. Research shows most people continue to have some phantom pain two years after amputation
ترجمه متن:
بسیاری از افراد گزارش داده‌اند که در شش ماه اول پس از قطع عضو، درد خیالی را احساس می‌کنند. معمولا شدت و دفعات این درد بعد از این بازه کاهش می‌یابد. تحقیقات نشان می‌دهند که اکثر افراد دو سال پس از قطع عضو، هنوز مقداری درد فانتوم را تجربه می‌کنند.

my.clevelandclinic

علائم و نشانه های درد فانتوم

درد فانتوم باعث بروز احساسات دردناک در ناحیه‌ای از بدن می‌شود که دیگر اندامی ندارید. این افراد احساس درد، سوزن سوزن شدن، خارش یا هر حس دیگری را در اندامی که دیگر وجود ندارد، تجربه می‌کنند. از علایم و نشانه های درد فانتوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد شدید
• سوزش
• خارش
• بی‌حسی
• فشار
• گزگز
• تیرکشیدن
• تغییر دما
• ضربان
• پیچ خوردن

فرد همچنین احساس می‌کند که هنوز عضو قطع شده به بدن متصل است یا در حال کوچک شدن است.

احساس سوزش و خارش در عضو قطع شده‌ی بدنت داری؟

برای بررسی از متخصص نوبت بگیر.

علت درد فانتوم چیست؟

پزشکان هنوز به طور دقیق نمی‌دانند که چرا درد فانتوم رخ می‌دهد. بسیاری از آن‌ها بر این باورند که این پدیده ناشی از ارتباط نادرست در سیستم عصبی و نوعی اختلال شبه جسمی است. اعصاب محیطی سیگنال‌هایی را به نخاع و مغز ارسال می‌کنند که به بدن می‌گویند چگونه حرکت کند. پس از قطع عضو، ارتباط عصبی همچنان در بدن وجود دارد، حتی اگر اعصاب در بخش قطع شده بدن دیگر وجود نداشته باشند.

قطع عضو باعث ایجاد تروما می‌شود و مغز در حال یادگیری نحوه سازگاری با این تغییر است. گاهی اوقات، اعصاب به دلیل تروما یا تغییرات دچار واکنش می‌شوند و ممکن است سیگنال‌های بیشتری نسبت به حالت عادی ارسال کنند یا سیگنال‌ها را اشتباه تفسیر کنند. مغز سیگنال‌هایی را که دریافت می‌کند، نادرست تفسیر کرده که حساسیت را افزایش داده و منجر به درد می‌شود.

تشخیص درد فانتوم

پزشک برای تشخیص درد اندام خیالی بعد از معاینه فیزیکی و انجام آزمایشات، سوالاتی از بیمار می‌پرسد تا بیشتر درباره احساسات او اطلاعات کسب کند. سپس، پزشک پوست را در نزدیکی محل قطع عضو بررسی می‌کند و به دنبال زخم‌های باز یا نشانه‌های عفونت می‌گردد.

آزمایشات کمک می‌کنند تا سایر علل ممکن درد را رد کنید. در صورت لزوم، ممکن است آزمایش‌های خون یا تصویربرداری نیز درخواست شود. از آنجا که قطع عضو تاثیر قابل توجهی بر سلامت روانی و عاطفی فرد دارد، پزشک ممکن است ارزیابی روان‌شناختی را توصیه کند. استرس، اضطراب و افسردگی می‌توانند درد فانتوم را تحریک کنند، بنابراین این ارزیابی ابزار مفیدی است برای شناسایی علل درد و تشخیص درد فانتوم تا پزشک بتواند درمان مناسبی ارائه دهد.

راه های درمان سندروم درد فانتوم

سندرم درد فانتوم، یک تجربه دردناک و پیچیده است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه، با پیشرفت علم پزشکی، روش‌های درمانی مختلفی برای کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به این سندرم ارائه شده است. راه‌های درمان سندروم درد فانتوم عبارتند از:

• داروها
• درمان با آینه
• تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
• تحریک نخاعی
• تحریک عصبی
• جراحی بازبینی ساق

علاوه بر این، درمان‌های مکمل زیر نیز ممکن است به کاهش درد فانتوم کمک کنند:

• طب سوزنی
• بیوفیدبک
• درمان شناختی-رفتاری (CBT)
• ماساژ درمانی
• مدیتیشن یا تمرینات ذهن ‌آگاهی

۱. درمان درد خیالی

درمان با آینه یا همان آینه درمانی یکی از تکنیک‌های درمان درد خیالی است که از آینه استفاده می‌کند تا توهمی ایجاد کند و به مغز القا شود که اندام قطع شده‌ هنوز متصل است. در این درمان، یک آینه در سمت همانند اندام قطع شده قرار می‌گیرد، به طوری که وقتی به آینه نگاه می‌کنید، می‌توانید اندام سالم و سمت مقابل را ببینید. تصویر انعکاسی آینه باعث می‌شود به نظر برسد که اندام از دست رفته شما هنوز وجود دارد.

پزشک حرکات تمرینی را با اندام سالم راهنمایی می‌کند و شما حرکات را در آینه مشاهده می‌کنید. این روش مغز را فریب می‌دهد که فکر کند دو اندام سالم دارید. حین انجام حرکات تمرینی، به مدت حدود ۲۰ دقیقه در روز، اندام سالم را در آینه مشاهده می‌کنید. با گذشت زمان، مغز این اطلاعات را پردازش می‌کند. از آنجا که مغز فکر نمی‌کند که اندام گم شده است، سیگنال‌های ارسال شده بین سیستم عصبی دچار اختلال نمی‌شوند و بنابراین احتمال احساس درد کمتر می‌شود.

علائم درد فانتوم رو مدام احساس می‌کنی و کلافه شدی؟ با متخصص مشورت کن.

۲. درمان خانگی درد فانتوم

درد فانتوم یک بیماری پیچیده عصبی است که نیاز به درمان‌های تخصصی دارد. درمان‌های خانگی به تنهایی نمی‌توانند جایگزین درمان‌های پزشکی شوند. درمان‌های خانگی به کاهش درد فانتوم کمک می‌کنند و احساس راحتی بیشتری ایجاد می‌کنند. روش‌های درمان خانگی درد فانتوم عبارتند از:

• کمپرس گرم یا سرد در ناحیه‌ای که درد احساس می‌شود.
• تکنیک‌های آرام‌سازی مانند تمرینات تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن
• ماساژ ناحیه‌ای که درد احساس می‌شود.
• طب سوزنی
• انجام حرکات نرم و ملایم برای حفظ انعطاف‌پذیری و کاهش احساس درد به ویژه تمرینات کششی
• برخی مکمل‌ها مانند روغن‌های گیاهی، زردچوبه یا امگا-۳
• رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی جهت بهبود سلامت عمومی و کاهش التهاب
• پرهیز از مصرف غذاهای فرآوری‌شده و قندهای اضافه
• توجه به کیفیت خواب و ایجاد عادات خواب سالم

۳. درمان درد فانتوم با داروی گیاهی

درمان درد فانتوم با داروهای گیاهی می‌تواند به عنوان مکمل در کنار درمان‌های دیگر مورد استفاده قرار گیرد. اما به تنهایی کارایی زیادی ندارند. برخی از این درمان‌های گیاهی عبارتند از:

• زردچوبه حاوی ترکیبی به نام کورکومین است که خاصیت ضد التهابی دارد که می‌تواند به عنوان ادویه در غذاها یا به صورت مکمل مصرف شود.
• زنجبیل خاصیت ضد التهابی دارد و باعث کاهش درد می‌شود.
• روغن نعناع درد را تسکین می‌دهد. می‌توانید چند قطره روغن نعناع را با روغن بادام یا نارگیل مخلوط کرده و روی ناحیه دردناک ماساژ دهید.
• روغن اسطوخودوس به خاطر خاصیت آرام‌بخشی و تسکین‌دهندگی‌ به شکل بخور یا برای ماساژ باعث کاهش درد فانتوم می‌شود.
• برخی گیاهان مانند بابونه، گل گاوزبان و سنبل الطیب، اضطراب و استرس را کاهش داده و باعث تسکین درد فانتوم می‌شوند.
• گیاهان ضد درد مانند فلفل کاین و گیاهان حاوی سالیسیلات (که در آسپرین وجود دارد) از راه‌های درمان خانگی درد فانتوم هستند که باعث تسکین درد می‌شوند.

۴. ورزش برای درد فانتوم

ورزش یکی از اجزای مهم در مدیریت درد فانتوم است. اگرچه نمی‌تواند به طور کامل این درد را از بین ببرد، اما می‌تواند به کاهش شدت آن، بهبود عملکرد اندام باقی‌مانده و افزایش کیفیت زندگی کمک کند. در زیر به برخی از تمرینات و ورزش‌های مفید برای درد فانتوم اشاره کرده‌ایم:

• تمرینات کششی
• حرکات تقویتی مانند استفاده از وزنه‌های سبک یا باندهای کششی
• تمرینات هوازی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا
• تمرینات یوگا
• مدیتیشن و تمرینات ذهن‌آگاهی
• تمرینات حرکتی مختص اندام باقی‌مانده
• تراپی با کمک فیزیوتراپیست

متن انگلیسی:
Transcutaneous electrical nerve stimulation (TENS) involves using electrical stimulation to block pain signals from reaching the brain. Phantom limb exercises are exercises that are designed to help improve the function of the remaining limbs and reduce the sensation of pain in the phantom limb
ترجمه متن:
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS) شامل استفاده از تحریک الکتریکی برای جلوگیری از رسیدن سیگنال‌های درد به مغز است. تمرینات اندام فانتوم تمریناتی هستند که برای کمک به بهبود عملکرد اندام‌های باقی مانده و کاهش احساس درد در اندام فانتوم طراحی شده‌اند.

blog.encompasshealth

۵. برای درد فانتوم چی بخوریم؟

درد فانتوم یک بیماری عصبی است که علل پیچیده‌ای دارد و تاکنون درمان قطعی برای آن پیدا نشده است. در حالی که تغذیه به طور مستقیم بر درد فانتوم تأثیر نمی‌گذارد، اما یک رژیم غذایی سالم و متعادل می‌تواند به بهبود سلامت کلی بدن و کاهش علائم مرتبط با درد مزمن، مانند التهاب و استرس، کمک کند. رژیم غذایی می‌تواند نقش مهمی در مدیریت درد فانتوم و بهبود سلامت عمومی ایفا کند. مصرف خوراکی‌های زیر در مدیریت درد فانتوم مفیدند:

• مواد غذایی ضد التهابی مانند سالمون و ساردین، مغزها و دانه‌ها مانند گردو و دانه‌ چیا
• میوه‌ها و سبزیجات مانند توت‌فرنگی، بلوبری و تمشک، سبزیجات سبز مانند کلم‌پیچ، اسفناج و بروکلی
• زردچوبه
• زنجبیل
• روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن نعناع و اسطوخودوس
• پروتئین‌های کم ‌چرب مانند مرغ، بوقلمون و حبوبات
• نوشیدن آب کافی و حفظ هیدراتاسیون بدن
• مکمل‌های امگا-۳
• مکمل‌های ویتامین D

عوارض درد فانتوم

درد فانتوم در طولانی‌مدت می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار دهد و روی روابط اجتماعی، فعالیت روزانه و خواب شخص تاثیر داشته باشد. عوارض درد فانتوم عبارتند از:

• درد مزمن، شدید و مداوم که کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• مشکلات خواب و بی‌خوابی ناشی از درد
• افسردگی و اضطراب، افزایش احساسات منفی و مشکلات روانی
• محدودیت در انجام فعالیت‌های روزمره و کاهش کیفیت زندگی
• تاثیر بر روابط اجتماعی، افزایش انزوا و کاهش تعاملات اجتماعی به دلیل درد و ناتوانی

این عوارض می‌توانند به شدت بر زندگی فرد تاثیر بگذارند و نیاز به درمان و مدیریت مناسب دارند.

پیشگیری از درد فانتوم

هیچ راه شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از درد فانتوم پس از قطع عضو وجود ندارد. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که استفاده همزمان از بی‌حسی نخاعی و بی‌هوشی عمومی در طول جراحی قطع عضو ممکن است خطر بروز درد فانتوم را کاهش دهد.

نتیجه گیری و راهنمای مراجعه به دکتر

درد فانتوم، تجربه رایج و پیچیده‌ برای افرادی است که قطع عضو را تجربه کرده‌اند و تاثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی، سلامت روان و توانایی‌های روزمره افراد دارد. در صورت مواجهه با درد فانتوم، مراجعه به دکتر روانشناس یا دکتر روانپزشک ضروری است. پزشک می‌تواند با انجام معاینه و تست‌های لازم، شدت و نوع درد را ارزیابی کرده و گزینه‌های درمانی مناسب مانند دارو، فیزیوتراپی، تکنیک‌های روان‌شناختی و روش‌های جایگزین مانند درمان با آینه را پیشنهاد دهد. همچنین، مشاوره آنلاین روانشناسی دکترتو و ویزیت آنلاین روانپزشک می‌تواند به مدیریت عوارض روانی ناشی از درد کمک کند.

دکترتو مراقب سلامتی شماست!