پدر آموزش نوین ایران

اما حسن رشدیه کیست که پدر شعر نوی ایران را این‌گونه مجذوب خود کرده است؟ میرزا حسن تبریزی، مشهور به رشدیه، یکی از چهره‌های شاخص و تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران است. او را به‌حق پدر آموزش نوین ایران می‌نامند. رشدیه با تاسیس مدارس نوین و رویکردی مدرن به آموزش‌و‌پرورش، تحولی عظیم در نظام آموزشی کشور ایجاد کرد و نقش بسزایی در بیداری و آگاهی مردم ایران داشت. میرزا حسن در سال ۱۲۳۱ خورشیدی در تبریز متولد شد. او در خانواده‌ای روحانی پرورش یافت و تحصیلات مقدماتی را در مکتب‌خانه فرا گرفت. با‌این‌حال، روحیه جست‌وجوگر و علاقه‌مندی او به دانش نوین، وی را به فراتر از مباحث سنتی سوق داد. رشدیه برای آشنایی با روش‌های نوین آموزشی به کشورهای عثمانی و لبنان سفر کرد و در آنجا با سیستم آموزشی مدرن آشنا شد. این سفر نقطه‌عطفی در زندگی او بود و مسیر آینده‌اش را مشخص کرد.

هنگام بازگشت ناصرالدین‌شاه از سفر فرنگ، رشدیه طرح‌های آموزشی خود را ارائه کرد و شاه او را مامور کرد که به ایران آمده و همین سبک را در شهرهای ایران راه‌اندازی کند. پس از بازگشت به ایران، رشدیه با جدیت به تاسیس مدارس نوین پرداخت. او اولین مدرسه نوین را در تبریز و سپس دومین مدرسه را در تهران (پس از دارالفنون) تاسیس کرد. این مدارس با روش‌های آموزشی جدید و محتوای به‌روز، تحولی شگرف در نظام آموزشی ایران ایجاد کردند. با توجه به نوآوری‌های رشدیه و مخالفت برخی از سنت‌گرایان با روش‌های آموزشی او، وی با مشکلات و مخالفت‌هایی روبه‌رو شد، بارها مدارسش به آتش کشیده شد و حتی مدتی به تبعید نیز رفت، اما هیچگاه از پا ننشست و سرانجام مدارس رشدیه به کانون پرورش نخبگان و روشنفکران تبدیل شد و بسیاری از چهره‌های برجسته تاریخ معاصر ایران، تحصیلات خود را در این مدارس گذراندند. در یکی از مقالات حسن رشدیه که در شماره سال سوم «مجموعه معارف» درباره بازگشایی مدارس خطاب به دانش‌آموزانش منتشر شده، آمده است: «می‌دانید که امروز برای شما چه عید بزرگی است.

امروز روزیست که شما از خرابه ندانی به شهر دانایی داخل شده‌اید. تا دیروز ولگرد کوچه‌ها بودید. امروز شاگرد مدرسه شده‌اید. مردم به کربلا و مشهد و مکه می‌روند، کربلایی و مشهدی و حاجی می‌شوند. شما امروز اصل حاجی شده‌اید که به مدرسه آمده‌اید. شاگرد مدرسه حرمتش در پیش خدا، از هر کربلایی و مشهدی و حاجی بیشتر است، زیرا که به تحصیل علم وارد شده‌اید. آدم بی‌سواد مرده‌است و آدم باسواد زنده است.

شما امروز زنده شده‌اید. همه می‌دانید که تخم مرغ در زیر مرغ می‌ماند و جوجه درمی‌آورد. یک تخم صددیناری یک مرغ پنج‌قرانی می‌شود. شما مثل یک آدم بی‌قیمت، مانند مرغ و خروس با خاک بازی می‌کردید، و از امروز شاگرد مدرسه شده بعد از این با کاغذ و کتاب بازی خواهید کرد. به به به! می‌دانید مدرسه چه جایی است؟ مدرسه جای خداشناسی است، مدرسه جای تربیت و تعلیم است، همه علما، همه وزرا، همه بزرگان از مدرسه بیرون آمده‌اند. ان‌شاءالله سعی می‌کنید شما هم آدم بزرگ و یکی از بزرگان بشوید. تاریخ امروز را باید تا آخر عمرتان در یادتان نگه دارید که در روز پنج‌شنبه پنجم ربیع‌الاول، اول برج میزان ۱۳۰۴ وارد به مدرسه شده‌اید.»

میرزا حسن رشدیه در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در قم درگذشت.