توقف 20 ساله کاوش ها در گورستان عصرآهن+فیلم

خبرگزاری مهر_ گروه جامعه؛ سال ۱۳۷۶ وقتی ساختمان سازان طرف قرارداد با شهرداری در شهر تبریز زمین را با لودر می‌کندند تا بتوانند وارد عمق زمین شوند و از همان پایین بنای آسمان خراش و ساختمان‌های تجاری خود را بسازند به اسکلت‌هایی برخورد کردند که تعدادشان کم نبود. شاید قبلاً هم به اسکلت‌هایی برخورد کرده بودند ولی صدایش را در نیاوردند تا کار و کاسبی شأن بهم نریزد اما این بار دیگر نمی‌شد آن را پنهان کرد. تعداد اسکلت‌ها و اشیایی که با آنها دفن شده بود زیاد بودند همین باعث شد تا بالاخره متولیان میراث فرهنگی آن زمان از این اتفاق مطلع و برای یافتن معمای اجساد راهی محوطه‌ای نزدیک به مسجد کبود شوند.

جسد زن جنگجو

شهریورماه ۱۳۷۷ نصرت الله معتمدی کارشناس سازمان میراث فرهنگی کشور، از محوطه بازدید کرد و نشانه‌هایی از آثار هزاره اول ق. م را دید و به پژوهشکده باستان شناسی گزارش داد. پس از آن میراث فرهنگی آذربایجان شرقی در فاصله ۸۰ متری شرق بنای مسجد کبود گمانه‌ای حفر کرده و وجود تدفین متعلق به هزاره اول ق. م آشکار شد. در اردیبهشت و خرداد ۱۳۷۸ هیأتی به سرپرستی معتمدی برای کاوش در محوطه مسجد کبود به تبریز اعزام شد. طی فصل اول کاوش، تعداد ۳۸ گور، پیدا و کاوش شد.

بعد از آن در سال‌های ۷۹ تا ۸۲ علیرضا هژبری نوبری کارهای حفاظت مقدماتی را انجام داد. آنها به این نتیجه رسیدند که چون این محوطه نزدیک به مسجد کبود است و داخل شهر واقع شده و از طرفی نزدیک به موزه آذربایجان هم هست؛ در همین محوطه یک موزه باز ایجاد شود. بنابراین عملیات ساماندهی و تجهیز محوطه به منظور آماده سازی برای بازدید عموم در سال ۱۳۸۵ انجام شد. در سال ۸۶ عملاً اینجا به یک سایت موزه تبدیل شده و آن را افتتاح کردند. از آن سال اتفاقات مختلفی برای این سایت موزه افتاد مهمترینش ادامه ساخت و سازهای اطراف بود که بارها و بارها فعالان میراث فرهنگی نسبت به آن اعتراض کردند و گفتند ساخت و سازهای دهه ۷۰ کم به این اسکله‌های عصر آهن صدمه نزده چرا دوباره باید این اتفاق تکرار شود و اگر اثری در اطراف باقی مانده دوباره در معرض خطر قرار گیرد؟ با این وجود ساختمان‌ها ساخته شد. بناهای تجاری که الان هم بعد از سال‌ها از افتتاح آنها خالی هستند! تنها اتفاقی که افتاد این بود که ارتفاع ساختمان‌ها زیادتر نشد.

حالا موزه عصر آهن با ۳۸ اسکلتی که دارد شامل محوطه‌ای با ۲۷۶ متر و ۱۰۲ متر عرض به مساحت سه هکتاری است. همه ۳۸ گور اینجا هستند جز اسکلت مشهور به عشاق که به موزه آذربایجان انتقال پیدا کرد. در واقع کل بلوک این گور برداشته شد و با خاک‌های اطراف دو اسکلت زن و مرد را که رو به روی هم خوابیده‌اند جا به جا کردند. چرا که این گور از همه آنها منحصر به فردتر بوده است‌.

گور دیگری که شگفت انگیز است مربوط به اسکلت زن جنگجویی است که گویا با یک سلاح سرد که به جمجمه اش وارد شده از بین رفته است. به نظر می‌رسد این زن نگون بخت چند روز پس از مرگش پیدا شده و در حالی که دست و پاهایش خشک شده بوده به صورت طاق باز دفن شده است.

این تنها اسکلتی است که به این شکل دفن شده چون همه جسدهای دیگر که بیشترشان جوان بوده‌اند یا رو به غروب و یا رو به طول آفتاب دفن شده‌اند از آنجا که دیوارچینی گورها به شکل رحم طراحی شده و صورت‌ها به سمت خورشید است می‌توان گفت که دین مردمی که در اینجا دفن شده‌اند، مهرپرستی بوده است. همچنین زن‌ها به پهلوی چپ و مردان به پهلوی راست دفن شده‌اند و حالت جنینی دارند.

اقوام این افراد در کنار عزیزانشان هدیه‌ای برای دنیای پس از مرگ آنها گذاشته بودند از غذا و ظرف شیر گرفته تا اسباب بازی و لوازم جنگی و حتی استخوان دنده گوسفند اهلی شده.

این لوازم برای آنکه اکسید نشوند یا از بین نروند به موزه آذربایجان انتقال داده شده‌اند.

روی اسکلت‌ها را نیز با ماده‌ای پوشانده‌اند که دوام بیشتری داشته باشند.

با این حال این محوطه باستانی ارزشمند سالهاست که کاوش نشده است و با علم روز بیگانه است.

در این باره خبرنگاران از مدیرکل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی و رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی سوال پرسیدند.

احد حمزه زاده مدیرکل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی درباره توقف کاوش در موزه عصر آهن گفت: در موزه عصر آهن برای بخش‌هایی که کاوش شده اعتباری گذاشتیم تا آثار تثبیت شود کنار آن خانه‌ای بود که مشکل تملک داشت ولی بالاخره به صورت کامل خریدیم و یک خانه بالای آن بود که تخریب شد. الان به دنبال اخذ مجوز از پژوهشگاه میراث فرهنگی هستیم تا کارهای کاوش را در آنجا انجام دهیم.

مصطفی ده پهلوان که ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی را چند روزی است تحویل داده درباره کاوش‌ها در این محوطه گفته است: باید ببینیم آیا قرار نگهداری از گورهای جدید را داریم یا نه.

همچنین سوال جدیدی در این کاوش‌ها مطرح است یا خیر؟ در صورت نبود پرسش مهم برای حل ابهامی از گذشته فرهنگی ایران با کاوش جدید موافقت نمی‌کنیم، حتی اگر کشور از لحاظ حفاظت محوطه‌ها هم در شرایط مطلوب قرار داشت، باز هم باید به اندازه نیاز کاوش می‌کردیم.

وی گفت: آیندگان به این ذخایر میراثی نیاز دارند و قطعاً تجهیزات و روش‌های چند صد سال آینده بهتر از امروز عمل می‌کند و می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری به مخاطب بدهد.

سیروس هاتفی رهنمای موزه عصر آهن درباره این سایت موزه به خبرنگار مهر گفت: شاید آنچه که اکنون مشاهده می‌کنید آنها یک سوم از کل مجموعه باشد چون خیلی از بخش‌های محوطه‌ی سال‌ها از بین رفته است. به تازگی بخش‌هایی توسط میراث فرهنگی تملک شده است و این اتفاق خوبی است.

هاتفی گفت: آثاری از سکونتگاه این مردم پیدا نشده است شاید اگر کاوش‌ها ادامه پیدا کند به کارگاه‌ها و آثار زندگی قبیله‌ای که داشته‌اند دست پیدا کنیم.

کاوش‌ها در سایت موزه عصر آهن از سال ۸۲ متوقف شده است شاید بهتر باشد گمانه‌های جدیدی در برخی از نقاط نزدیک به آن زده شود و به علم روز برخی از یافته‌ها مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرد اما این اتفاق نیازمند توجه و اعتبار است. اعتباری که پژوهشگاه میراث فرهنگی با آن دست به گریبان است.