آیا روسیه می‌تواند نفوذ خود در سوریه را حفظ کند؟

فرارو- در ورودی پایگاه هوایی حمیمیم در غرب سوریه، پرتره‌ای از ولادیمیر پوتین به چشم می‌خورد که گویی بر اوضاع نظارت دارد. یک سرباز روس به کاروانی که از حمص می‌آید، سلام نظامی می‌دهد. در روزهای اخیر، کرملین صدها سرباز و تجهیزات نظامی را از دیگر مناطق سوریه عقب کشیده و به‌طور شتاب‌زده نیروهای خود را در پایگاه حمیمیم تجمیع کرده است.

به گزارش فرارو به نقل از اکونومیست، این همان باند پروازی است که بشار اسد برای فرار به مسکو از آن استفاده کرد. پس از سقوط نظام او، حضور روسیه در سوریه با ابهامات فراوانی روبه‌رو شده است. بسیاری تصور می‌کردند که « هیئت تحریرالشام» قدرتمندترین گروه شورشی که در سرنگونی نظام سابق نقش داشت، نیروهای روسیه را از سوریه بیرون خواهد کرد.

پایان خطوط قرمز؛ توافق هیئت تحریرالشام و روسیه در آستانه نهایی‌شدن؟

با این‌ حال، بنا بر گزارش « اکونومیست» این دو طرف اکنون وارد مذاکرات شده‌اند. یک منبع از هیئت تحریرالشام که در جریان این گفت‌وگوها قرار دارد، می‌گوید که این گروه نسبت به روابط آینده سوریه با روسیه رویکردی عمل‌گرایانه در پیش گرفته است. هیئت تحریرالشام پذیرفته که احتمالاً اجازه خواهد داد روسیه برخی یا تمام پایگاه‌های خود را حفظ کند. همچنین، این گروه به احتمال زیاد به قرارداد اجاره بندر طرطوس که حدود ۸۰ کیلومتر جنوب حمیمیم قرار دارد، احترام خواهد گذاشت. این امر به معنای حفظ دسترسی روسیه به تنها تأسیسات عمیق دریایی‌اش در مدیترانه است. هیئت تحریرالشام همچنین پذیرفته که احتمالاً نمی‌تواند خواهان استرداد بشار اسد شود (در این زمینه تاکنون درخواستی رسمی ارائه نشده است). منبع مذکور می‌گوید: «هیچ خط قرمزی وجود ندارد؛ این مذاکرات بر اساس منافع است، نه ایدئولوژی.»

روسیه تحت رهبری ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۱۵ در جنگ داخلی سوریه مداخله کرد تا از بشار اسد حمایت کند؛ در زمانی که به نظر می‌رسید نظام او در آستانه سقوط قرار دارد. در ازای این حمایت، پوتین به پایگاه‌های نظامی مهمی در سوریه دست یافت. دو پایگاه کلیدی شامل پایگاه تی۴ در صحرای حمص و پایگاه هوایی حمیمیم بودند. از همه مهم‌تر، در سال ۲۰۱۷، روسیه قراردادی ۴۹ ساله برای اجاره بندر طرطوس امضا کرد؛ بندری که حضور روسیه در آن به دهه ۱۹۷۰ باز می‌گردد.

در طول دهه گذشته، نیروی هوایی روسیه به‌طور روزانه مناطق تحت کنترل شورشیان را بمباران کرده، هزاران غیرنظامی سوری را به کام مرگ کشانده و بشار اسد را در قدرت نگه داشته است. هنگامی که اسد از سوریه گریخت، مسکو تنها مکانی بود که به او پناه داد. در هفته‌ای که از سقوط رژیم گذشته، هواپیماهای ترابری روسیه همچنان در حال انتقال مقامات سابق رژیم، از جمله وزرا و اعضای خانواده‌های گسترده اسد و مخلوف‌ها هستند. خانواده مخلوف از متحدان مالی اسد به شمار می‌رفتند که مدیریت مالی رژیم او را بر عهده داشتند. گفته می‌شود این انتقال‌ها در ازای دریافت مبالغ هنگفت انجام می‌شود.

پیشنهاد اوکراین به سوریه؛ جنگ گندم در سایه بحران جدید خاورمیانه

بشار اسد در نخستین بیانیه خود که روز دوشنبه منتشر شد، اعلام کرد که در تاریخ هشتم دسامبر با کمک روسیه و از طریق پایگاه حمیمیم از کشور گریخته است؛ پس از آن‌که «آخرین مواضع ارتش سقوط کرده بود.» در روزهای اخیر، نیروهای روسیه در سوریه ناچار شده‌اند با هیئت تحریر الشام هماهنگ عمل کنند؛ گروهی که تا همین اواخر از سوی دولت روسیه به‌عنوان تروریست شناخته می‌شد. پایگاه‌های کرملین اکنون در محاصره نیروهای مخالف قرار گرفته‌اند. یکی از مقامات هیئت تحریرالشام می‌گوید برخی پایگاه‌ها در حال اتمام ذخایر آب و غذا هستند و زباله و فاضلاب در حال انباشت است. هیئت تحریرالشام مسئولیت تأمین امنیت کاروان‌های روسیه را که از پایگاه هوایی تی ۴ به سمت حمیمیم در حال تخلیه هستند، بر عهده گرفته است.

در روستای حمیمیم، مغازه‌ها تابلوهای خود را به زبان روسی نوشته‌اند. سربازانی که در پایگاه مستقر بودند، روبل‌های خود را در کافه‌ها و داروخانه‌های محلی خرج می‌کردند. برخی از مغازه‌داران نیز اندکی زبان روسی یاد گرفته بودند. برای نزدیک به یک دهه، حضور روسیه در این منطقه با استقبال روبه‌رو شده بود؛ علی‌رغم غرش روزانه جت‌های روسیه که برای بمباران بیمارستان‌ها در مناطق تحت کنترل شورشیان به هوا برمی‌خاستند. با این‌ حال، خشم بسیاری از سوری‌ها در حال فوران است. در ورودی دیگر پایگاه، گروهی از نیروهای مضطرب هیئت تحریرالشام نگهبانی می‌دهند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «روسیه یک دولت تروریستی است. امیدوارم که به‌زودی بروند.»

روسیه اعلام کرده است که در ازای دسترسی به بندر طرطوس و پایگاه هوایی حمیمیم، حمایت‌های بشردوستانه‌ای به سوریه ارائه خواهد کرد. اما رهبران جدید سوریه می‌گویند این کافی نیست. آن‌ها خواهان روابط دیپلماتیک و اقتصادی با روسیه هستند تا بتوانند دست‌کم ارتباطی با دنیای خارج برقرار کنند. در همین حال، اوکراین - که درگیر جنگی طولانی و تلخ با روسیه است - پیشنهاد ارسال گندم به سوریه را داده است.

سوریه در برزخ؛ هیئت تحریرالشام به دنبال خروج از انزوای بین‌المللی

رهبران جدید سوریه با تصمیمات دشواری روبه‌رو هستند. یکی از مقامات هیئت تحریرالشام می‌گوید این گروه تلاش دارد میان قدرت‌های خارجی که برای نفوذ در سوریه رقابت می‌کنند، تعادل برقرار کند. آن‌ها نمی‌خواهند به‌طور قطعی در کنار هیچ قدرتی قرار گیرند، اما در عین‌ حال به دنبال به رسمیت شناخته شدن در سطح بین‌المللی هستند. اعضای هیئت تحریرالشام بارها به انزوای طالبان در افغانستان به‌عنوان یک تجربه هشداردهنده اشاره کرده‌اند.

با وجود نفرت گسترده بسیاری از سوری‌ها از روسیه، هیئت تحریرالشام فعلاً به دنبال انتقام‌گیری نیست. به نظر نمی‌رسد که خروج کامل روسیه در دستور کار باشد. در حال حاضر، آن‌ها کمک هر کسی را که پیشنهاد دهد، می‌پذیرند. یکی از مقامات هیئت تحریرالشام توضیح می‌دهد: «ما در اولین مرحله از مذاکرات هستیم. مردم به‌شدت تلاش می‌کنند که به خونریزی پایان دهند و زندگی جدیدی بسازند. ما مجبور به ترمیم روابط هستیم. این کشور مرده است. مردم در فقر مطلق به سر می‌برند.»