نقشه کشورهای عربی برای آینده سوریه چیست؟

«علیرضا مجیدی» در بخش دوم ویدئویی تحلیلی خود ، مواضع پنج کشور عربی «قطر»، «مصر»، «امارات»، «عربستان» و «اردن» نسبت به تحولات اخیر سوریه و آینده سیاسی این کشور را تشریح کرده است.

به باور این کارشناس مسائل غرب آسیا، قطر اصلی‌ترین کشور حامی ابومحمد الجولانی، سرکرده گروهک تحریرالشام به شمار می‌رود. دوحه بر این باور است که الجولانی از خود چهره‌ای قدرتمند در تحولات سوریه نشان داده که می‌تواند رهبری سوریه در دوره پس از بشار اسد را برعهده بگیرد.

قطر با به کارگیری تلاش‌های دیپلماتیک و رسانه‌ای خود در تلاش است تا الجولانی و تحریرالشام را از فهرست گروه‌های تروریستی کشورهای غربی از جمله آمریکا خارج کند. علاوه بر این قطر متعهد شده است تا کلیه حمایت‌های مالی لازم را برای پروژه بازسازی سوریه به ویژه در راه‌اندازی مجدد نیروگاه های برق و پرداخت حقوق کارکنان دستگاه های دولتی در اختیار الجولانی قرار دهد تا بدین شکل مشروعیت وی را در میان اقشار مختلف جامعه سوریه تقویت کند.

مقامات قطری همزمان با هدف تقویت مشروعیت بین‌المللی دولت خودخوانده الجولانی تفسیر خاصی از قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل ارائه می‌دهند تا پروژه تدوین قانون اساسی و نظام‌سازی در سوریه را مطابق منافع خود پیگیری کنند. به همین دلیل قطری‌ها در تلاش‌اند تا نیروهای معارض سوری همسو با خود از جمله «احمد طعمه» تکنوکرات، «احمد معاذ الخطیب» اسلام‌گرای سنتی، «خلیل المقداد» اسلام‌گرای تندرو، و حتی برخی چهره‌های رسانه‌ای اقلیت‌های سوری همچون «فیصل القاسم» مجری دروزی الاصل شبکه الجزیره را تقویت و آنها را به عنوان جریان معارض در کنار الجولانی برای مذاکرات تدوین قانون اساسی جدید این کشور و تشکیل دولت جدید در سوریه معرفی کند.

مجیدی در تشریح رویکرد قاهره به تحولات سوریه اظهار داشت: مصر برخلاف قطر، بیش‌ترین واهمه را نسبت به تحولات اخیر سوریه دارد و نمی‌خواهد این کشور به سامان برسد. جریان رسانه‌ای نزدیک به عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر از زمان آغاز موج بیداری اسلامی در جهان عرب با تقبیح این روند می‌کوشد تا مخالفت آشکار خود را با به قدرت رسیدن اسلام‌گرایان در کشورهای عربی اظهار کند.

مصری‌ها معتقدند در موج دوم ناآرامی در جهان عرب جریان‌های تکفیری و اسلام‌گرای تندرو برخلاف موج نخست نه از طریق صندوق‌های رای بلکه با اتکا به قدرت نظامی می کوشند تا قدرت سیاسی را به انحصار خود درآورند. در همین راستا عبدالفتاح السیسی در دیدار با چهره‌های رسانه‌ای مصری تلاش کرد تا هشدارهای لازم را در مورد تحولات سوریه در فضای رسانه‌ای این کشور نیز تزریق کند. به نظر می‌رسد قاهره از عدم برقراری ثبات سیاسی در سوریه استقبال می کند تا با نشان دادن تجربه تلخ سوریه، ثبات سیاسی را در داخل مصر تحکیم و جریان‌های عمدتا اسلامگرا و نزدیک به ترکیه همچون اخوان‌المسلمین را بیش از پیش به حاشیه براند.

امارات عربی متحده همانند مصر از به قدرت رسیدن جریان‌های اسلام گرا در سوریه احساس خطر می‌کند. ابوظبی علاوه بر تلاش‌های اخیر خود برای بهبود روابط با نظام بشار اسد برای سالها میزبان بسیاری از معارضین سوری بود و اکنون تلاش می کند تا ضمن حمایت از جریان‌های سکولار، آنها را در ساختار سیاسی پیش روی سوریه دخیل کند. در همین راستا مدیر شبکه «اورینت» از کمک 20 میلیون دلاری این شبکه به معارضین سوری خبر داده تا بدین شکل جای پای جریان‌های سکولار همسو با ابوظبی را در آینده سیاسی سوریه تقویت کند. امارات علاوه بر این همسو با رژیم صهیونیستی در تلاش است تا ضمن حمایت از گزینه ریاست فهد المصری وی را به عنوان چهره‌ای معتدل و مطلوب در مقام جانشینی بشار اسد معرفی کند.

در این بین رسانه‌های نزدیک به قطر مدعی شده‌اند ابوظبی در روزهای اخیر میزبانی شورایی را بر عهده داشته است که در حال بررسی اجرای سناریویی مشابه لیبی در سوریه است. ابوظبی پس از سقوط «معمر قذافی»، دیکتاتور سابق لیبی از ژنرال «خلیفه حفتر» حمایت کرد و اکنون در تلاش برای طراحی سناریویی مشابه در سوریه و روی کار آمدن چهره‌ای مشابه حفتر در این کشور است.

مجیدی در تشریح رویکرد ریاض به تحولات سوریه افزود: عربستان سعودی برای سالها از زمان آغاز بحران سوریه در سال 2012 میزبان بسیاری از گروه‌های معارض سوری در خاک خود بود. کنفرانس «ریاض 1» و «ریاض 2» مهم‌ترین تشکل سازمان‌یافته معارضین سوری در آن سالها به شمار می‌رفت. ریاض در همین راستا رقابتی تنگاتنگ را با ترکیه بر سر رهبری جریانات معارض سوری در پیش گرفت تا بدین شکل جای پای خود را در نظام سوریه پس از بشار اسد تحکیم کند. با این حال ناکامی در صفوف معارضین و تشدید اختلافات در میان آنها سبب شد تا عربستان ضمن بازنگری در سیاست خود در قبال سوریه بکوشد تا روابط خود را با نظام بشار اسد احیا کند.

با این حال اکنون و پس از سرنگونی نظام سوریه عربستان بار دیگر در تلاش است تا ساختار معارض همسو با خود را سازماندهی مجدد کند و در همین راستا از تقویت چهره‌های سلفی همچون شیخ «عدنان عرعور» و یا چهره‌های سیاسی همچون «بشار الزعبی» حمایت کند. با این حال مشخص نیست که آیا ریاض موفق خواهد شد تا چهره‌های مزبور را پس از شش سال بایکوت بار دیگر به صحنه سیاسی تحولات سوریه بازگرداند یا خیر؟

این کارشناس مسائل غرب آسیا در بخش پایانی ویدئوی تحلیلی خود به بررسی مواضع دولت اردن در قبال تحولات سوریه پرداخت و اضافه کرد: پنجمین بازیگر مهم عربی درمعادلات آتی سوریه اردن است که از نفوذ بالایی در میان معارضین سوری مستقر در جنوب سوریه برخوردار است. با این حال امّان به طور همزمان از رشد و قدرت‌یابی جریانات سلفی و تکفیری در این کشور واهمه دارد.