زنان تاثیرگذار تاریخ ایران؛ آنها که تغییر ایجاد کردند

زنان ایران در ادوار مختلف نقشی پررنگ در ابعاد گوناگون ایفا کرده‌اند، از سیاست گرفته تا پزشکی، از هنر گرفته تا نجوم. تأثیر این زنان گاهی به حدی بوده است که سرنوشت یک جامعه یا ابعاد یک علم را دگرگون کرده است. در این مقاله، شما را با زنان تاثیرگذار تاریخ ایران از پیش از میلاد تا زمان حال آشنا می‌کنیم.

۱. ماندانا (حدود ۵۵۹ تا ۵۸۴ پیش از میلاد)

ماندانا مادر کوروش کبیر بود. او نخستین مدرسه جمعی را بنیان‌گذاری کرد که در آن به دانش‌آموزان درس حقوق و قانون می‌آموخت. وی همواره به کوروش توصیه می‌کرد از زیردستان دست‌گیری و پایه و اساس ظلم را ویران کند.

۲. آتوسا (۵۵۰ تا ۴۷۵ پیش از میلاد)

آتوسا دختر کوروش کبیر، همسر سه پادشاه ایرانی و مادر خشایارشای اول بود. او ابتدا با کمبوجیه دوم که برادرش بود، سپس با بردیای دروغین (یا گئومات که پس از مرگ بردیا خود را بردیا معرفی کرد و به پادشاهی رسید) و در نهایت با داریوش اول ازدواج کرد. می‌گویند او زنی قوی و مستقل بوده که کسب‌وکار خود را اداره می‌کرده و دربار و ارتش خود را داشته است.

۳. آرتونیس (۵۴۰ تا ۵۰۰ پیش از میلاد)

او جانشین فرمانده ارتش تحت‌فرمان کوروش کبیر و دختر یکی از ژنرال‌های کوروش به‌نام آرتباز بود. اطلاعاتی درباره جزئیات زندگی و سابقه خدمت او در دست نیست. کاوه فرخ، پژوهشگر، به بعضی از لوازم پیداشده در قبرهای کاوش‌شده اشاره می‌کند که شاهدی بر حضور زنان جنگجو در ارتش ایران در دوره هخامنشیان‌اند، از جمله نیزه و تیروکمان و چاقویی که در مقبره زنی پیدا شده‌اند و به‌وضوح متعلق به آرتونیس‌اند.

۴. آرتمیس یکم (۴۶۰ تا ۴۸۴ پیش از میلاد)

او ملکه هالیکارناس و فرمانده بخشی از نیروی دریایی ایران هنگام جنگ ایرانیان با یونانیان در زمان خشایارشا بود.

۵. یوتاب (۳۳۰ پیش از میلاد)

در بعضی منابع، یوتاب را خواهر آریوبرزن دانسته‌اند، اما این موضوع کاملا قابل‌تأیید نیست. روایت شده است که داریوش سوم این خواهر و برادر را مأمور کرد تا از دروازه‌های ایرانی در برابر دشمنان محافظت کنند. یوتاب همراه برادرش به‌مدت ۱ ماه جنگید تا اینکه شکست خوردند و کشته شدند. اقدام آنها زمان لازم برای تشکیل ارتش توسط داریوش سوم را فراهم کرد.

۶. آزاددخت (۲۴۰ تا ۲۷۰ پیش از میلاد)

او همسر شاپور اول پادشاه ساسانی بود. طبق شواهد، آزاددخت پزشکان یونانی را برای ایجاد بیمارستان گرد هم آورد و الهام‌بخش و مشوق راه‌اندازی مرکز علمی و پزشکی جندی‌شاپور شد.

۷. آرتادخت (سده سوم میلادی)

آرتادخت وزیر دارایی اردوان چهارم در دوران حکومت اشکانیان بود. او توانست بدون اعمال فشار بر مردم، با جلوگیری از مخارج بیهوده دربار و گرفتن مالیات از توانگران، کشور را به توانگری برساند.

۸. پوران‌دخت (حدود ۶۲۹ تا ۶۳۱ میلادی)

او نخستین زن ایرانی است که به‌عنوان پادشاه رسمی و مستقل بر ایران حکومت کرد. او تلاش کرد با تثبیت امپراطوری، در مقابل درگیری‌های داخلی و تهدیدهای خارجی بایستد و امپراطوری را به شکوه سابق برگرداند و در همین حال اقتصاد کشور را بهبود بخشید.

۹. آپرانیک (سده هفتم میلادی)

از دیگر زنان تاثیرگذار تاریخ ایران آپرانیک زنی در دوران ساسانیان بود که فرماندهی ارتش یزدگرد سوم در برابر حمله اعراب را بر عهده داشت.

۱۰. خیرالنساء بیگم (۹۲۶ تا ۹۵۸ شمسی)

او همسر شاه‌محمد خدابنده و مادر شاه‌عباس یکم بود. او زنی بانفوذ در امور سیاسی بود و به‌مدت ۲ سال اداره امور کشور را به دست گرفت و مسئولیت‌های مهمی مثل انتصاب و عزل افسران عالی‌رتبه و مقامات امپراتوری صفوی را بر عهده داشت.

۱۱. بی‌بی‌خانم استرآبادی (۱۲۳۶ تا ۱۳۰۰ شمسی)

او اولین زنی بود که مقاله‌هایش در نشریات رسمی کشور چاپ شدند. کتاب «معایب‌الرجال» او که در پاسخ به کتاب مردسالارانه و زن‌ستیز «تأدیب‌النسوان» نوشته شده بود، یکی از نخستین بیانیه‌های فمنیستی در ایران به حساب می‌آید.

۱۲. بی‌بی مریم بختیاری (۱۲۵۳ تا ۱۳۱۶ شمسی)

او از زنان تاثیرگذار تاریخ معاصر ایران و زنی مبارز در دوران مشروطه بود که با نامه‌ها و سخنرانی‌های پرشور و تأثیرگذار، افراد ایل را برای مبارزه با استبداد آماده می‌کرد. او با قزاق‌های طرف‌دار محمدعلی‌شاه جنگید و نقشی پررنگ در فتح تهران داشت.

۱۳. طوبی آزموده (۱۲۵۷ تا ۱۳۱۵ شمسی)

طوبی آزموده بی‌تردید یکی از زنان تاثیرگذار تاریخ ایران بوده است. او از پیشگامان جنبش زنان در ایران بود. طوبی آزموده در سال ۱۲۸۶ شمسی دبستان ناموس و ۲۱ سال بعد در سال ۱۳۰۷، نخستین دبیرستان دخترانه در تهران را تأسیس کرد.

۱۴. مریم عمید (۱۲۵۸ تا ۱۲۹۷ شمسی)

او نخستین زن روزنامه‌نگار ایرانی بود و نشریه‌ای مصور ویژه زنان به‌نام نشریه شکوفه را منتشر کرد. او با مطالب این نشریه در راستای تساوی حقوق زنان و مردان تلاش می‌کرد.

۱۵. اشرف‌الملوک/فخرالدوله (۱۲۶۱ تا ۱۳۳۴ شمسی)

فخرالدوله دختر مظفرالدین‌شاه بود. او نقش واسطه بین رضاشاه و خاندان قاجار را داشت و در تلاش بود که با آرام نگه‌داشتن ایل قاجار، مانع درگیری و خون‌ریزی شود. فخرالدوله نخستین مؤسسه تاکسی‌رانی در تهران را بنیان نهاد.

۱۶. مهین افشار

او اولین زن ایرانی بود که در سال ۱۳۲۶ موفق شد کارت بازرگانی دریافت کند. او با فروش بخشی از جهیزیه‌اش سرمایه‌ای فراهم کرد و مشغول تجارت شد.

۱۷. صدیقه دولت‌آبادی (۱۲۶۱ تا ۱۳۴۰ شمسی)

او از فعالان انقلاب مشروطه و همچنین فعال حقوق زنان بود. صدیقه دولت‌آبادی دبیرستانی دخترانه را در تهران تأسیس کرد. او در سال ۱۲۹۸ نشریه‌ای به‌نام «زبان زنان» را راه‌اندازی کرد که در آن درباره حقوق زنان نوشته می‌شد.

۱۸. سکینه پری (متولد ۱۲۷۷ شمسی)

یکی دیگر از زنان تاثیرگذار تاریخ ایران پزشک و اولین زن جراح در ایران بود. سکینه پری بیشتر زندگی‌اش را وقف کمک به مردم و کارهای انسان‌دوستانه کرد. او سال‌های پایانی عمرش را در تنگ‌دستی گذراند، اما هرگز از طبابت رایگان تهی‌دستان دست برنداشت.

۱۹. فخرآفاق پارسا (متولد ۱۲۷۷ شمسی)

او به‌همراه همسرش نشریه «جهان زنان» را منتشر می‌کرد و هدفشان تفهیم لزوم تعلیم و تعلم زنان و آشناکردن آنان با حقوقشان بود. او برای تساوی حقوق زنان و مردان تلاش می‌کرد.

۲۰. پروین اعتصامی (۱۲۸۵ تا ۱۳۲۰ شمسی)

او را معروف‌ترین شاعر زن ایرانی می‌دانند. او شیوه‌ای کم‌نظیر در استفاده از آرایه‌های شخصیت‌بخشی، تخیل و تمثیل را در اشعار خود به کار می‌برد. پروین اعتصامی نخسین کتابدار زن ایران هم بود.

۲۱. نصرت‌الملوک کاشانچی (۱۲۹۳ تا ۱۳۶۹ شمسی)

او اولین پزشک زنی بود که به پزشکی قانونی ایران راه یافت. او یک کلینیک تخصصی زنان و مامایی در جنوب تهران راه‌اندازی کرد و به زنان محروم و ستم‌دیده رایگان خدمت می‌کرد. از آنجایی که بدبختی زنان را ناشی از بی‌سوادی آنان می‌دانست، در جوار درمانگاه یک کلاس اکابر نیز برای زنان بی‌سواد دایر کرد.

۲۲. مه‌لقا ملاح (۱۲۹۶ تا ۱۴۰۰ شمسی)

او برای حفاظت از محیط‌زیست تلاش‌های بسیاری کرد. مه‌لقا ملاح در سال ۱۳۷۳ با همراهی همسرش و چند استاد دانشگاه، سازمان غیردولتی زیست‌محیطی «جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط‌زیست» را بنیان‌گذاری و تمام وقت خود را صرف مبارزه با آلودگی محیط‌زیست کرد. به او لقب «مادر محیط‌زیست ایران» را داده‌اند. مه‌لقا ملاح نوه بی‌بی‌خانم استرآبادی بود.

۲۳. سیمین دانشور (۱۳۰۰ تا ۱۳۹۰ شمسی)

او اولین زن ایرانی بود که حرفه‌ای داستان‌نویسی کرد. سیمین دانشور اولین رئیس کانون نویسندگان ایران بود. رمان «سووشون» او مهم‌ترین اثرش است که به ۱۷ زبان ترجمه شده‌ است.

۲۴. آذر اندامی (۱۳۰۵ تا ۱۳۶۳ شمسی)

او پزشک و باکتری‌شناس و از زنان تاثیرگذار تاریخ ایران بود. آذر اندامی نوع ایرانی واکسن وبا را اختراع کرد. به‌پاس خدمات علمی و پژوهش‌های آذر اندامی، یکی از حفره‌های سیاره زهره را «اندامی» نامیده‌اند.

۲۵. توران میرهادی (۱۳۰۶ تا ۱۳۹۵ شمسی)

او نویسنده، استاد ادبیات کودک و کارشناس آموزش‌وپرورش بود. توران میرهادی مدرسه فرهاد را در سال ۱۳۳۴ با رویکردی متفاوت تأسیس کرد. کتابخانه از مهم‌ترین بخش‌های مدرسه فرهاد بود. توران میرهادی به‌همراه جمعی از کارشناسان تعلیم و تربیت، شورای کتاب کودک را در سال ۱۳۴۱ بنیان نهاد.

۲۶. اِولین باغچه‌بان (۱۳۰۷ تا ۱۳۸۹ شمسی)

او که موسیقی‌دان و خواننده اپرا بود، به‌همراه فاخره صبا اپرای تهران را بنیان‌گذاری کرد. او همچنین هنگامی که ۲۲ سال داشت، نخستین کلاس تخصصی آواز را در هنرستان عالی موسیقی تهران راه‌اندازی کرد.

۲۷. فروغ فرخزاد (۱۳۱۳ تا ۱۳۴۵ شمسی)

یکی دیگر از زنان تاثیرگذار تاریخ معاصر ایران فروغ فرخزاد است. فروغ یکی از تأثیرگذارترین شاعران ایرانی بود. او همواره در آثارش با زبانی ساده و قابل‌فهم زنی جسور را به تصویر می‌کشید، زنی که روی بایدها و نبایدهای جامعه پا می‌گذارد و درباره عشق سخن می‌گوید.

۲۸. گلی امامی (متولد ۱۳۲۱ شمسی)

این مترجم مطرح ایرانی از پرکارترین مترجمان سال‌های اخیر است. ترجمه‌های خوب گلی امامی باعث شده‌اند که اگر نام او را روی کتابی ببینیم، از اهمیت و اعتبار آن کتاب مطمئن شویم و با خیالی آسوده از درستی و روانی ترجمه به‌سراغ آن کتاب برویم.

۲۹. مرضیه برومند (متولد ۱۳۳۰ شمسی)

او پرکارترین کارگردان ایران در حوزه ساخت برنامه کودک و عروسکی است. او همیشه دغدغه کودکان و نوجوانان را داشته و ازاین‌رو آثار بسیاری را برای کودکان و نوجوانان ساخته است، از جمله مدرسه موش‌ها، خونه مادربزرگه و قصه‌های تابه‌تا.

۳۰. پوران درخشنده (متولد ۱۳۳۰ شمسی)

او کارگردان مطرح سینماست که همیشه دغدغه مشکلات و آسیب‌های اجتماعی را دارد و همین مسائل را محور اصلی فیلم‌هایش قرار می‌دهد. پوران درخشنده تاکنون در فیلم‌هایش به مسائل مربوط به نوجوانان و جوانان، زنان و مشکلات خانوادگی پرداخته است.

۳۱. سعیده قدس (متولد ۱۳۳۰ شمسی)

او نویسنده، کارآفرین و خیّری ایرانی است که در سال ۱۳۷۰ مؤسسه خیریه محک را برای حمایت از کودکان مبتلا به سرطان بنیان‌گذاری کرد.

۳۲. مریم کاظم‌زاده ( ۱۳۳۵ تا ۱۴۰۱ شمسی)

او اولین خبرنگار و عکاس زن در جنگ ایران و عراق بود. او حین جنگ و در زمان مستندسازی آن، از سربازان مجروح نیز مراقبت می‌کرد.

۳۳. ماریا خرسند (متولد ۱۳۳۶ شمسی)

او دانشمند رایانه است و تابه‌حال مدیرعامل شرکت‌های بزرگ حوزه تکنولوژی مثل اریکسون و دل بوده است. فناوری بلوتوث در زمان مدیریت او در شرکت اریکسون اختراع شد. ماریا خرسند یکی از بنیان‌گذاران این فناوری محسوب می‌شود.

۳۴. کریستین امان‌پور (متولد ۱۳۳۶ شمسی)

از دیگر زنان تاثیرگذار تاریخ معاصر ایران کریستین امان‌پور مجری و خبرنگار معروف ایرانی‌انگلیسی است که به‌خصوص در حوزه اخبار جنگی شهرت بسیار دارد. فعالیت‌ها و سابقه کریستین امان‌پور او را به شخصیتی مهم تبدیل کرده است و گزارش‌های او به‌منزله اهمیت خبرند.

۳۵. مرضیه محبوب (متولد ۱۳۳۷ شمسی)

تصویری از جوانی مرضیه محبوب (نفر سمت چپ) در کنار مریم سعادت

او عروسک‌ساز و عروسک‌گردان و سازنده بسیاری از عروسک‌های معروف و دوست‌داشتنی سینما و تلویزیون است. مجموعه عروسک‌های سریال کلاه قرمزی ساخته دست مرضیه محبوب هستند. از او با نام «مادر عروسک‌های ایرانی» یاد می‌شود.

۳۶. فاطمه مقیمی (متولد ۱۳۳۷ شمسی)

او کارآفرین مطرح ایرانی و نخستین زنی است که صنعت حمل‌و‌نقل و کشتی‌رانی خصوصی در ایران را بنیان‌گذاری کرد. او اولین پرزیدنت سازمان جهانی تبلیغات IAA در ایران، عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی و صنعت و معدن تهران است.

۳۷. انوشه انصاری (متولد ۱۳۴۵ شمسی)

همه او را به‌عنوان اولین فضانورد ایرانی می‌شناسند. او اولین زنی است که با هزینه شخصی خودش به فضا سفر کرده است. علاوه بر این، او کارآفرینی موفق است که بارها به‌عنوان کارآفرین برتر و موفق جایزه گرفته است.

۳۸. آزاده تبازاده (متولد ۱۳۴۶ شمسی)

او ژئوفیزیک‌دان و نویسنده است و در سازمان ناسا کار می‌کند. آزاده تبازاده به‌خاطر فعالیت و پژوهش‌هایش در حوزه علوم جوی معروف است. تحقیقات آزاده تبازاده نشان داد که نیترات‌زدایی در استراتوسفر عامل مهم تخریب و نابودی لایه اُزون است.

۳۹. سپیده حبیب (متولد ۱۳۴۹ شمسی)

او روان‌پزشک و مترجم ایرانی است. شهرت سپیده حبیب به‌خاطر ترجمه آثار اروین د.یالوم است. او با ترجمه‌های روان و تخصصی آثار یالوم، خواندنشان را لذت‌بخش‌تر کرده است.

۴۰. پردیس ثابتی (متولد ۱۳۵۴ شمسی)

او زیست‌شناس محاسباتی و تبارشناس پزشکی است و الگوریتمی را طراحی کرده که اثرات ژنتیک بر تکامل بیماری را توضیح می‌دهد. نام پردیس ثابتی در فهرست ۱۰۰ فرد تأثیرگذار مجله تایم در سال ۲۰۱۵ درج شده است.

۴۱. مریم میرزاخانی (۱۳۵۶ تا ۱۳۹۶ شمسی)

او ریاضی‌دان بزرگ ایرانی بود که به افتخارات جهانی بسیاری دست یافت. مریم میرزاخانی اولین ایرانی و اولین زن جهان بود که برنده مدال نوبل ریاضی (فیلدز) شد. او موفق به حل مسائل پیچیده‌ای شد که دانشمندانِ پیش از او از حل آنها ناامید شده بودند.

۴۲. رکسانا مصلحی

رکسانا مصلحی از طریق تحقیقات خود به درک علل ارثی بیماری‌ها و همچنین تأثیر تعاملات ژن-محیط بر خطر ابتلا به بیماری کمک کرده است. اغلب پژوهش‌های او در حوزه سرطان و پیش‌سازهای سرطان هستند.

۴۳. پریسا تبریز (متولد ۱۳۶۲ شمسی)

او متخصص امنیت رایانه‌ای است. از سال ۲۰۰۷ وارد شرکت گوگل شد و هم‌اکنون سرپرست محصولات، مهندسی و UX گوگل کروم است. به او لقب «شاهزاده امنیت» را داده‌اند.

۴۴. زهرا نعمتی (متولد ۱۳۶۴ شمسی)

او قهرمان رشته تیراندازی با کمان بانوان معلول است. زهرا نعمتی ابتدا در رشته تکواندو فعالیت می‌کرد، اما سانحه رانندگی باعث آسیب شدید به نخاع او شد و بعد از آن به تیراندازی با کمان روی آورد. زهرا نعمتی نخستین زنی است که موفق شد در ۳ دوره پیاپی پارالمپیک لندن ٢٠١٢، ریو ٢٠١۶ و توکیو ٢٠٢٠ مدال طلا کسب کند.

۴۵. سارا خادم‌الشریعه (متولد ۱۳۷۵ شمسی)

او قهرمان شطرنج زنان ایران است که در مسابقات شطرنج قهرمانی جوانان جهان در سال ۲۰۱۴ مقام دوم را کسب کرد. سارا خادم‌الشریعه نخستین زن ایرانی است که عنوان استاد بین‌المللی شطرنج را به دست آورده.

۴۶. کیمیا علیزاده (متولد ۱۳۷۷ شمسی)

از دیگر زنان تاثیرگذار تاریخ معاصر ایران کیمیا علیزاده تکواندوکار ایرانی است که در بازی‌های المپیک ریو در سال ۲۰۱۶ مدال برنز گرفت. او اولین زن ایرانی است که در بازی‌های المپیک برنده مدال شده است.

۴۷. تهمینه میلانی (متولد ۱۳۳۹ شمسی)

کارگردان، نویسنده و تهیه‌کننده برجسته سینمای ایران است که آثارش به‌طور مداوم به موضوعات اجتماعی، روابط انسانی و مسائل زنان پرداخته‌اند. فیلم‌هایی مانند دو زن، نیمه پنهان و واکنش پنجم او را به یکی از تأثیرگذارترین فیلم‌سازان در بیان مسائل زنان تبدیل کرده است. میلانی با وجود محدودیت‌ها، همواره در آثارش جسورانه درباره نابرابری‌های جنسیتی صحبت کرده است.

۴۸. لیلا حاتمی (متولد ۱۳۵۱ شمسی)

یکی از بازیگران بین‌المللی ایرانی است که شهرت جهانی او با فیلم جدایی نادر از سیمین، برنده جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان، به اوج رسید. حاتمی بارها در جشنواره‌های جهانی، از جمله کن و برلین، مورد تقدیر قرار گرفته است و در سال ۲۰۱۴ عضو هیئت‌داوران جشنواره فیلم کن بود. او چهره‌ای فرهنگی و نماینده سینمای ایران در سطح بین‌المللی است.

۴۹. نوش‌آفرین انصاری (متولد ۱۳۱۸ شمسی)

یکی از بنیان‌گذاران شورای کتاب کودک و پیشگامان ترویج کتاب‌خوانی در ایران است. او با تألیف، ترجمه و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، توانسته فرهنگ مطالعه را در میان کودکان و نوجوانان گسترش دهد. نوش‌آفرین انصاری تأثیر مهمی در پیشرفت کتابداری و تقویت ادبیات کودکان داشته است.

۵۰. نیلوفر بیضایی (متولد ۱۳۴۵ شمسی)

کارگردان، نویسنده و فعال فرهنگی است که در آثارش موضوعاتی چون مهاجرت، هویت و حقوق بشر را مورد بررسی قرار می‌دهد. او در خارج از ایران به فعالیت تئاتری می‌پردازد و آثارش بازتاب‌دهنده مشکلات و چالش‌های ایرانیان مهاجر و همچنین مسائل زنان است. نیلوفر بیضایی با نوآوری‌های هنری و نگاه دقیق به مسائل اجتماعی، جایگاهی ویژه در هنر معاصر دارد.

۷. منصوره حسینی (۱۳۰۵ تا ۱۳۹۱ شمسی)

یکی از نقاشان برجسته هنر مدرن ایران که آثارش از ترکیب هنر سنتی و سبک‌های مدرن بهره می‌برد. حسینی در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی شرکت کرد و هنر ایرانی را به جهانیان معرفی نمود. او با جسارت در به‌کارگیری رنگ و فرم، الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان نسل‌های بعدی بود. استادان منصوره حسینی، حیدریان، وزیری، صدیقی، مقدم، رولان دوبرول و مارت سلستین آیو (خانم امین‌فر) بودند.

۵۱. ثریا دارابی (متولد ۱۳۶۲ شمسی)

کارآفرین در حوزه فناوری است که شرکت‌های موفقی مانند Foodspotting را راه‌اندازی کرده است. او یکی از زنان ایرانی موفق در سیلیکون‌ولی است که توانسته است نام خود را در میان کارآفرینان برجسته جهان مطرح کند.

۵۲. فرزانه طاهری (متولد ۱۳۳۷ شمسی)

مترجم برجسته ایرانی که آثار مهمی از نویسندگان جهانی را به فارسی ترجمه کرده است. ترجمه‌های او نقش بسزایی در آشنایی خوانندگان ایرانی با ادبیات جهان داشته‌اند. او همسر نویسنده معروف هوشنگ گلشیری بود و به گسترش ادبیات معاصر نیز کمک کرده است.

سخن پایانی

در این مقاله، ۵۶زن موفق و تأثیرگذار تاریخ ایران را معرفی کردیم. در قسمت دیدگاه‌ها برایمان بنویسید دستاوردهای کدام‌یک از این زنان برای شما جالب‌تر است.