حوزه‌های علمیه و ضرورت ورود به حکمت و فقه حکمرانی در عصر هوش مصنوعی

به گزارش بهداشت نیوز حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، در این مراسم ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدا، به‌ویژه شهدای خدمت و مقاومت، گفت: خداوند متعال را شاکریم که شاهد ۴۰ سالگی تأسیس این نهاد ارزشمند هستیم. این اجلاس باشکوه، گرامیداشت چهل سال فعالیت جامعه‌الزهرا (س) است که از سال ۱۳۶۳ تاکنون توانسته کارنامه‌ای مثبت و اثربخش ارائه دهد.
وی افزود: جامعه‌الزهرا در طول این سال‌ها در حوزه‌های مختلف علمی و تخصصی از جمله فقه و اصول، قرآن و حدیث، اخلاق و تربیت، تاریخ، ادبیات عرب، فلسفه و کلام، مطالعات اسلامی زنان و تبلیغ رشد چشمگیری داشته است. در ابتدای تأسیس، فعالیت این نهاد محدود به فقه و اصول بود که در همان زمان نیز گامی ارزنده محسوب می‌شد، اما امروز شاهد گستره علمی و تخصصی جامعه‌الزهرا در عرصه‌های آموزشی، پژوهشی، تبلیغی و فرهنگی هستیم.
استاد خسروپناه همچنین به فعالیت‌های بین‌المللی این مرکز اشاره کرد و گفت: جامعه‌الزهرا تاکنون موفق به تربیت طلاب و دانش‌آموختگانی شده که در کشورهای مختلف به فعالیت پرداخته و حتی مؤسسات مشابهی تأسیس کرده‌اند. این دستاوردها نشان‌دهنده اثربخشی چشمگیر این نهاد است.
وی افزود: این مجموعه در حوزه‌های آموزشی، از آموزش‌های آزاد و مهارتی گرفته تا تخصصی، و در پاسخ به نیازهای مختلف بانوان، دانش‌آموزان، دانشگاهیان و طلاب، برنامه‌های گسترده‌ای داشته است. همچنین آثار ارزشمند علمی و فرهنگی این مرکز، که به زبان‌های مختلف ترجمه شده، نشان‌دهنده جایگاه علمی و بین‌المللی جامعه‌الزهرا است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به نقش جامعه‌الزهرا در دوران دفاع مقدس تأکید کرد: این نهاد در طول دفاع مقدس تا امروز گام‌های بلندی برداشته و شهدای گرانقدری تقدیم انقلاب اسلامی کرده است. این اقدامات ارزنده و گسترده، به لطف الهی و عنایت حضرت زهرا (س) تحقق یافته و شایسته قدردانی است.
استاد خسروپناه در ادامه سخنان خود در مراسم بزرگداشت چهلمین سالگرد تأسیس جامعه‌الزهرا (س)، به جایگاه ویژه این نهاد اشاره کرد و گفت: عملیات‌های دوران دفاع مقدس که مزین به رمز «یا زهرا (س)» بودند، پیروزی‌های بزرگی را به همراه داشتند. امروز نیز این نهاد ارزشمند که به نام مبارک حضرت زهرا (س) مزین شده است، رسالت سنگینی در پیش دارد. اکنون، گام دوم جامعه‌الزهرا آغاز شده که باید مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب مقام معظم رهبری باشد.
وی با اشاره به مفهوم نظریه نظام انقلابی در بیانیه گام دوم مقام معظم رهبری، افزود: این نظریه سه رکن اساسی دارد: خودسازی، جامعه‌پردازی و تمدن‌سازی. این ارکان به یکدیگر مرتبط و متوالی هستند؛ به این معنا که اگر دغدغه تمدن‌سازی نداشته باشیم، در مسیر تحقق نظریه نظام انقلابی گامی برنخواهیم داشت. تمدن نوین اسلامی نیازمند جامعه‌پردازی است و جامعه‌پردازی بدون خودسازی ممکن نیست.
جامعه‌الزهرا در گام دوم باید در حوزه‌های مختلف نقش‌آفرینی کند
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه به هفت مأموریت کلیدی بیانیه گام دوم انقلاب اشاره کرد و گفت: رهبر معظم انقلاب در این بیانیه، مأموریت‌هایی را در حوزه‌های علم و پژوهش، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزت ملی و روابط خارجی، مرزبندی با دشمن و سبک زندگی تعیین کرده‌اند. جامعه‌الزهرا در گام دوم باید در هر یک از این حوزه‌ها نقش‌آفرینی کند.
وی در اولویت‌بندی مأموریت‌های مطرح‌شده، بر دو محور اساسی تأکید کرد و گفت: برای جامعه الزهرا دو مأموریت مهم‌تر از بقیه هستند: اخلاق و معنویت. البته منظور این نیست که تنها به دیگران درس اخلاق بدهیم، بلکه ما که حامل بار سنگین علم، دین و معرفت هستیم، باید ابتدا به خودسازی و رشد معنوی خود بپردازیم. اخلاق و معنویت زیربنای سایر مأموریت‌ها است و می‌تواند تأثیر گسترده‌ای بر دیگر حوزه‌ها داشته باشد.
گام مؤثر جامعه الزهرا در تحقق نظریه نظام انقلابی و تمدن نوین اسلامی
حجت‌الاسلام و المسلمین خسروپناه افزود: اگر جامعه‌الزهرا بتواند این دو مأموریت را با جدیت دنبال کند، می‌تواند در مسیر تحقق نظریه نظام انقلابی و تمدن نوین اسلامی گام‌های مؤثری بردارد.
استاد خسروپناه در ادامه سخنان خود به سومین سوره‌ای که بر پیامبر گرامی اسلام (ص) نازل شد، اشاره کرد و گفت: سوره مبارکه مزمل آغاز مأموریت پیامبر اکرم (ص) را به تصویر می‌کشد. در این سوره، خداوند به پیامبر امر می‌کند: یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمْ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا. خداوند در این آیات، شب‌زنده‌داری و سحرخیزی را به همراه تلاوت قرآن به پیامبر توصیه می‌کند. چرا؟ زیرا خداوند می‌فرماید: إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا. بار سنگینی که بر پیامبر اکرم (ص) نهاده شد، تنها با شب‌زنده‌داری و تهجد قابل تحمل بود.
وی با اشاره به تأثیر این آموزه در مسئولیت عالمان دینی، افزود: امروز نیز ما عالمان مسئولیم که چرا کلماتمان اثرگذار نیست. چرا سخنان امام جامعه می‌توانست قلوب مردم را دگرگون کند؟ راز آن را باید در همین سوره مزمل جست‌وجو کرد. شب‌زنده‌داری و تهجد نسخه‌ای است که خداوند برای پیامبر و پیروان ایشان تجویز کرده است.
استاد خسروپناه با بیان اهمیت ارتباط با خداوند، ادامه داد: خداوند در این سوره پیامبر را به قطع وابستگی از غیرخدا و توسل و اتصال به او فرمان می‌دهد: وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا. این یعنی فنا شدن در خداوند؛ بریدن از همه تعلقات و تنها به خدا توسل کردن. آن خدایی که رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ است و هیچ وکیلی جز او نیست.
وی با تأکید بر لزوم بازنگری در ارتباط با خداوند متعال گفت: چقدر در زندگی روزمره خود با خداوند ارتباط داریم؟ چقدر واقعاً به او وصل هستیم؟ این پرسش‌ها را باید از خودمان بپرسیم و به دنبال تقویت این رابطه باشیم.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنان خود با تأکید بر اهمیت خودسازی در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی گفت: مگر می‌شود بار سنگینی همچون حکمرانی اسلامی و تمدن نوین اسلامی را بدون خودسازی و برنامه‌ریزی به دوش کشید؟ بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که در دولت‌های شیعی مانند آل‌بویه، آل‌تیار، صفویه و سربداران، تا زمانی که حکمرانان اهل تهجد، ساده‌زیستی و مردم‌داری بودند، دولت‌ها اثرگذار بودند. اما هر زمان که گرفتار فسادهای مالی و اخلاقی شدند و از خدا و مردم فاصله گرفتند، زمینه رکود و سقوطشان فراهم شد.
وی با اشاره به سومین سوره‌ای که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد، افزود: پس از سوره‌های علق و قلم، سوره مبارکه مزمل نازل شد که مهم‌ترین رکن حکمرانی را به رهبر حکمرانی جهان اسلام معرفی می‌کند. در این سوره خداوند به پیامبر فرمان می‌دهد: قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا. شب‌زنده‌داری و انس با قرآن از ضروریات این مسیر است. خداوند در پایان سوره نیز رعایت حال مؤمنین را کرده و فرموده: فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ. اما تأکید بر تلاوت قرآن و ارتباط با این منبع بزرگ حکمرانی همچنان باقی است.
اهمیت معنویت و اخلاق در گام دوم انقلاب
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه با اشاره به اهمیت معنویت و اخلاق در گام دوم انقلاب گفت: اگر حوزه‌های علمیه می‌خواهند در گام دوم انقلاب مؤثر باشند، رکن اول آن معنویت و اخلاق است. نباید تعارف داشته باشیم. زمانی که طلبه بودیم، در شهرهایی مانند دزفول، شوشتر و قم عرفا و بزرگان زیادی می‌دیدیم. اما امروز وضعیت ما در این حوزه‌ها کجاست؟ متأسفانه در این زمینه عقب‌مانده‌ایم و نیازمند بازگشتی جدی به اصول معنویت و اخلاق هستیم.
وی خاطرنشان کرد: قرآن و نهج‌البلاغه و فرمایشات اهل بیت (ع) مهم‌ترین منابع حکمرانی اسلامی هستند. چقدر با این منابع انس داریم؟ اگر می‌خواهیم گام دوم انقلاب را محقق کنیم، باید از این منابع الهام بگیریم و معنویت را در اولویت قرار دهیم.
ضرورت علم و پژوهش در گام دوم انقلاب
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنان خود، علم و پژوهش را به عنوان دومین وظیفه مهم در گام دوم انقلاب اسلامی معرفی کرد و گفت: علم و پژوهش، وظیفه‌ای است که اگر در گام دوم انقلاب اسلامی مورد توجه قرار گیرد، تأثیرات عمیقی بر سایر وظایف خواهد داشت. علم امروز تنها با فقه‌المسائل، پاسخگو نیست. نمی‌گویم این مسائل دیگر لازم نیست، اما نیازمند حرکت فراتر از پاسخ به شبهات فقهی و کلامی هستیم. حوزه‌های علمیه ما در گذشته به شبهات کلام جدید و الهیات مدرن که از غرب به ایران راه یافت، با قدرت پاسخ دادند، اما اکنون نیاز به تولید علوم انسانی اسلامی داریم.
ضرورت پرداختن به حکمت و فقه حکمرانی
وی با اشاره به تأکید امام خمینی (ره) در چهار دهه گذشته بر تولید علوم انسانی اسلامی افزود: امام (ره) بیش از ۴۰ سال پیش به ستاد انقلاب فرهنگی دستور دادند که از حوزه‌های علمیه برای این امر کمک بگیرند. اگرچه در این زمینه گام‌های بلندی برداشته شده است، اما کافی نیست. مهم‌ترین نیاز امروز ما در حوزه علم و پژوهش، پرداختن به حکمت و فقه حکمرانی در عرصه‌های فرهنگی، امنیتی، اقتصادی، سیاسی و سایر حوزه‌هاست.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر اهمیت حکمت حکمرانی گفت: ما به شدت نیازمند حکمت و فقه حکمرانی هستیم. اگر رهبر معظم انقلاب در گام دوم بر عدالت و اقتصاد تأکید می‌کنند، این مسائل همگی در حوزه حکمرانی قرار می‌گیرند. متأسفانه ما در این عرصه بسیار عقب هستیم. در حالی که در آمریکا و اروپا طی ۴۰ سال گذشته صدها کتاب در زمینه حکمرانی نوشته شده است، حوزه حکمت و فقه حکمرانی ما نیازمند توجه جدی است. اگر امثال شیخ انصاری و ملاصدرا در این زمان حضور داشتند، قطعاً به نگارش حکمت و فقه حکمرانی می‌پرداختند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: توجه به حکمرانی و تولید علوم انسانی اسلامی، نه تنها نیاز امروز ماست، بلکه می‌تواند پایه‌ای برای تحقق عدالت، امنیت و پیشرفت در تمام ابعاد گام دوم انقلاب باشد.
لزوم توجه به حکمت حکمرانی و فناوری‌های نوین در گام دوم انقلاب
استاد خسروپناه در ادامه سخنان خود با تأکید بر نقش حکمت حکمرانی و فناوری‌های نوین در گام دوم انقلاب اسلامی، گفت: وقتی از گام دوم انقلاب صحبت می‌کنیم، نباید صرفاً همان اقدامات گام اول را با تعمیق و قوت بیشتر ادامه دهیم؛ این معنای واقعی گام دوم نیست. گام دوم، ورود به عرصه حکمت حکمرانی و فقه حکمرانی است. تمامی شوراهای عالی کشور که به حکم امام راحل و رهبر معظم انقلاب تشکیل شده‌اند، به شدت نیازمند حکمت و فقه حکمرانی هستند. مسائل حکمرانی امروز پیچیده و مفصل است و ما باید به این موضوعات به شکل جدی بپردازیم.
وی با اشاره به نقش فناوری‌های نوین در این عرصه افزود: برای دستیابی به حکمت حکمرانی، لازم است از ابزارهای جدید بهره بگیریم. ابزارهایی که نه تنها بر بینش و منش، بلکه بر سبک زندگی تأثیر می‌گذارند. در حال حاضر، مسئله اساسی دیگر تنها فضای مجازی یا رسانه‌های مدرن نیست، بلکه هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی که هنوز بر پایه الگوریتم‌های کلاسیک فعالیت می‌کند، اگر بر مبنای الگوریتم‌های کوانتومی پیش رود، تحولی عظیم در دنیا ایجاد خواهد کرد. شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه اقدامات لازم را آغاز کرده، اما حوزه‌های علمیه نیز باید این تحول را جدی بگیرند.
استاد خسروپناه در ادامه با قدردانی از تلاش‌های انجام‌شده در حوزه‌های علمی زنان، به‌ویژه جامعه‌الزهرا (س)، گفت: از سیاستگذاران و اعضای هیئت امنای جامعه‌الزهرا درخواست دارم که در حوزه‌های حکمت حکمرانی، فقه حکمرانی و فناوری‌های نوین، برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشند. این مرکز ارزشمند، که امروز به جایگاهی بالنده و اثرگذار دست یافته، می‌تواند نقشی مهم در تحقق اهداف گام دوم انقلاب اسلامی ایفا کند.