تمام جمعیت ایران بر روی گسل‌های فعال ساکن هستند

علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله شناسی و خطر پذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه ایران جز ۱۰ کشور فعال لرزه‌خیزی قرار داد و آمار رخ داد زلزله در کشورمان نسبت به سایر کشورها بسیار بالا است، اظهار کرد: در ایران تعداد زلزله‌های ویرانگر تاریخی و دستگاهی بزرگ قابل توجهی رخ داده و به زلزله‌هایی که پیش‌از نصب دستگاه‌های ثبت زلزله پیش آمده است، «زلزله‌های تاریخی» گفته می‌شود؛ عمدتاً این زلزله‌ها به ۱۲۵ سال قبل و پیش‌تر از این تاریخ بازمی‌گردد.

وی با بیان اینکه زلزله‌هایی که با دستگاه‌ها موقعیت دقیق‌تری از آنها ثبت شده نیز «زلزله‌های دستگاهی» گفته می‌شود، ادامه داد: با توجه به اینکه کشور ایران در موقعیت کم‌آب، خشک و نیمه خشک قرار داشت، به طبع آن نیاکان ما در نواحی که «آب» وجود داشت، اطراق کردند و همین مسئله موجب تشکیل هسته‌های ابتدایی مراکز جمعیتی شد، به عبارت دیگر محل ظهور آب که از طریق سیستم چشمه‌ها، شکستگی‌ها و شکاف‌ها بین سنگی بوده، عموماً منطبق با گسل و خورد شده به شمار می‌روند، بنابراین اغلب شهرهای کشور هم‌جوار منابع آب‌های زیرزمینی قرار دارند.

رئیس بخش زلزله شناسی و خطر پذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی افزود: اگر شهرها و پراکنش سکونتگاه‌های کشور را با توضیحات نقشه‌ای زمین‌لرزه‌ها تطابق دهیم، هماهنگی و هم‌خوانی بین رخ داد زلزله‌ها و توزیع جمعیتی ایران وجود دارد، تمام موارد ذکر شده گواه بر آن است که جمعیت ایران در جوار کانون خطرهای لرزه‌ای ساکن هستند، به عنوان مثال گسل شمال تهران همجوار با استان تهران، گسل شمال تبریز همجوار با استان تبریز، گسل جنوب مشهد هم‌جوار با استان مشهد است. جمعیت متراکم ایران هم‌راستای گسل‌ها شکل گرفته است.

وی بیان کرد: با توجه به موارد ذکر شده، تعداد زلزله در ایران بالاست و زلزله در کانون‌های جمعیتی رخ می‌دهد. شدت و نیروی زلزله در نزدیکی محل رخ داد به مراتب بیشتر است، بر همین اساس تخریب گسترده‌ای هم در پی خواهد داشت، به عنوان مثال «زلزله بم» هنوز در حافظه تعداد زیادی از افراد همچنان فراموش نشده، که این زلزله در نقطه وسطی شهر بم و مسبب گسل آن رخ داد، که در این زلزله بیش‌از ۳۰ هزار نفر جان باختند؛ این گسل و زلزله‌ها به نوعی خصوصیات ذاتی سرزمین ما به شمار می‌رود.

بیت‌اللهی با اشاره به اینکه چاره‌ای جز زندگی کردن و کنار آمدن با گسل‌ها در کشور نداریم، زیرا اگر از یک گسل فاصله بگیریم به یک گسل دیگر نزدیک خواهیم شد، افزود: گاهی گفته می‌شود، می‌توان پایتخت کشور را به نفطقه‌ای که زلزله‌خیز نباشد، انتقال داد، اما واقعیت است که چنین نقطه‌ای در کشور وجود ندارد. همچنین در مناطق کویری کشور به دلیل نبود ایستگاه، دستگاه‌های لرزه‌نگاری و عدم وجود تمدن و زیستگاه‌های بشری اطلاعات دقیقی در زمینه زمین لرزه‌های وجود ندارد، اما این مسئله بدین معنا نیست که در این نقاط زلزله رخ نداده و در حال حاضر امکانات بررسی این نواحی وجود ندارد.

این مقام مسئول تاکید کرد: با توجه به نمونه زلزله‌های کشور که جمع‌آوری کردیم، از سال ۱۹۰۰ میلادی تا به امروز بیش‌از ۶۵ هزار زمین لرزه دستگاهی در ایران رخ داده، که این تعداد زلزله به مراتب بیشتر این عدد گفته شما بوده، اما به دلیل نبود یا وجود تعداد محدودی از دستگاه‌های لرزه‌نگاری در ایران در دهه‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۶۵ میلادی به صورت دقیق تعداد زمین‌لرزه‌ها ثبت نشده است. به عنوان مثال بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۱۰ میلادی حدود ۲۴ زلزله در ایران ثبت شده، اما در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ میلادی بیش‌از هزار و ۵۰۰ زلزله در ایران به ثبت رسیده، بر همین اساس از گذشته تا به امروز تعداد زلزله‌های کشور بیش‌از ۱۰۰ هزار تا برآورد می‌شود.

وی یادآور شد: با توجه به موارد ذکر شده، در مدت ۱۲۵ ساله در ایران حدود ۲۰ زمین لرزه با بزرگی بیش‌از ۷ ریشتری داشتیم که این زمین لرزه‌ها بسیار مخرب هستند، همچنین در بازه زمانی ذکر شده حدود ۱۵۰ زمین‌لرزه با بزرگی ۶ الی ۷ ریشتری در کشور رخ داده است، که تمام این زمین‌لرزه‌ها جز زلزله‌های مخرب عنوان می‌شوند.

رئیس بخش زلزله شناسی و خطر پذیری مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی افزود: در بازه ۱۲۵ ساله ایران جمعاً حدود ۱۰ هزار زلزله ۴ و بیش‌از ۴ ریشتر رخ داده که تنها حدود ۱۶ درصد از زمین لرزه‌های کشور را تشکیل می‌دهد و ۸۴ درصد زلزله‌ها که بالغ‌بر ۵۶ هزار زمین‌لرزه می‌شود، زلزله‌های کوچک و زیر ۴ ریشتر به شمار می‌روند و عموماً این زلزله‌ها توسط عموم افراد حس نمی‌شود و عبارت دیگر مخرب هم نیستند، بلکه تنها توسط دستگاه‌ها ثبت می‌شود.

وی ادامه داد: رخ داد زمین لرزه‌ها گویای یک واقعیت مهم است، تمام سیستم گسلی که در سرتاسر سرزمین ما را پوشش می‌دهد، با همین زمین لرزه‌های کوچک نشان از فعال بود خود می‌دهند، و دائماً در معرض تنش هستند.