آیا تغییرات الجولانی واقعی است؟

فرارو– آتار پورات، تحلیلگر ارشد مسائل دفاعی و نظامی روزنامه جروزالم پست

به گزارش فرارو به نقل از روزنامه جروزالم پست، طی هفته‌های اخیر، ابو محمد الجولانی، که اکنون ترجیح می‌دهد با نام اصلی خود «احمد الشرع» شناخته شود، کمپینی هدفمند را برای جلب توجه مخاطبان غربی و ترمیم چهره عمومی خود آغاز کرده است. او تلاش دارد تا تصویری عمل‌گرا و میانه‌رو از خود ارائه کند. در همین راستا، الجولانی مصاحبه‌هایی با رسانه‌های بین‌المللی نظیر بی‌بی‌سی و سی‌ان‌ان انجام داده و با دیپلمات‌هایی از آلمان و بریتانیا دیدار کرده است. او در این دیدار‌ها تلاش کرده است تا از تصویری که او را به‌عنوان رهبر یک گروه جهادی نشان می‌دهد، فاصله بگیرد و خود را به‌عنوان یک شخصیت سیاسی و مدیری شایسته برای منطقه معرفی کند.

از جهاد تا همزیستی؛ چرخش بزرگ در گفتمان رهبر هیئت تحریر الشام!

الجولانی با کنار گذاشتن لقب جنگی خود و انتخاب لباس‌های رسمی به‌جای لباس‌های نظامی، در حال ارسال پیامی تازه به جامعه بین‌المللی است. او همچنین گفتمان خود را از تأکید بر جهاد و فتح، به ترویج همزیستی میان اقلیت‌های سوریه و مدیریت یکپارچه مناطق تحت کنترلش تغییر داده است.

ابو محمد الجولانی سال‌هاست که تلاش می‌کند چهره خود را از یک جهادی سلفی، که به القاعده و داعش مرتبط بود، به رهبری میانه‌رو و عمل‌گرا تغییر دهد. با این حال، پرسش اصلی این است: آیا این تغییر واقعی است یا تنها نمایشی ماهرانه از سوی یک سیاستمدار زیرک که پیام‌هایش را بر اساس مخاطبان هدف خود طراحی می‌کند؟

برای غربی‌ها، الجولانی تصویری از آینده سوریه ارائه می‌کند که در آن حقوق اقلیت‌ها محفوظ خواهد بود و تکنوکرات‌های نظام بشار اسد، به منظور تضمین عملکرد نهاد‌های دولتی، در سمت‌های خود باقی خواهند ماند. این پیام، به‌ویژه در سایه احتمال فروپاشی نظام اسد، نشان از رویکردی عمل‌گرایانه دارد. در مصاحبه‌های اخیر با رسانه‌های غربی، او بر ضرورت وجود نهاد‌های دولتی در سوریه تأکید کرد، اما از ارائه جزئیات درباره قوانین حاکم بر سوریه آینده، به‌ویژه میزان اجرای قانون شریعت، خودداری نمود.

برای نمونه، زمانی که جرمی بوئن، خبرنگار بی‌بی‌سی، از او درباره ممنوعیت احتمالی الکل در سوریه جدید پرسید، الجولانی با اجتناب از پاسخ مستقیم، گفت: «بسیاری از مسائل هستند که حق صحبت درباره آنها را ندارم، زیرا این مسائل حقوقی هستند.» بوئن در تحلیل خود، الجولانی را شخصی باهوش و آگاه به سیاست توصیف کرد که با مهارت از پاسخ‌گویی به پرسش‌های حساس طفره رفت.

الجولانی چگونه خود را از سایه داعش و القاعده جدا کرد؟

ابو محمد الجولانی، از چهره‌های برجسته تحولات جهادی در خاورمیانه، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اطلاعات موجود درباره او محدود به روایت‌های گزینشی و بیانیه‌هایی است که عمدتاً برای ارائه تصویری اصلاح‌شده و عمل‌گرایانه به رسانه‌های غربی منتشر شده‌اند، در تلاش برای جدا کردن او از پیشینه جهادی‌اش.

الجولانی بخش عمده‌ای از بزرگسالی خود را در فضای شورشی و جهادی گذرانده است. او در این محیط مهارت‌هایی را فراگرفت که به او اجازه داد جناح‌های پراکنده را به یک گروه منسجم و منضبط تبدیل کند و جایگاه خود را به‌عنوان رهبری کارآمد تثبیت نماید. در سال ۲۰۰۵، الجولانی به‌دلیل فعالیت‌های مرتبط با جنگ عراق توسط نیرو‌های آمریکایی بازداشت شد. او مدعی است که دوران زندان را به تدوین استراتژی‌هایی برای مبارزه در سوریه اختصاص داده است. این دوره همچنین نقطه آغاز روابط او با ابو بکر البغدادی، رهبر آینده داعش بود. البغدادی او را تحت حمایت خود گرفت و در مسیر جهادگری تربیت کرد.

با پیوستن به القاعده، الجولانی مأمور شد تا شاخه سوریه این سازمان را ایجاد کند. اما پس از شکاف میان داعش و القاعده، او تصمیم گرفت وفاداری خود را به ایمن الظواهری، رهبر القاعده، حفظ کند و در مقابل تلاش‌های البغدادی برای تبدیل شدن به خلیفه مقاومت کند. این انتخاب، الجولانی را به مدیری با مهارت در مدیریت سیاست‌های داخلی گروه‌های جهادی تبدیل کرد. در ادامه، او با جذب نیرو‌هایی از جناح‌های مختلف، از جمله جنگجویان خارجی مانند چچنی‌ها، اویغور‌ها و مسلمانان غربی، پایه‌های قدرت خود را گسترش داد. قطع ارتباط رسمی با القاعده و تغییر مکرر نام سازمانش، بخشی از تلاش او برای ارائه چهره‌ای جدید بود. انتخاب نام «سازمان آزادی‌بخش شام» به‌جای نام‌های نظامی‌گرایانه نشان‌دهنده تمایل او به ارائه تصویری سیاسی‌تر بود.

در میانه دهه ۲۰۱۰، با ظهور داعش و جلب توجه جهانی به خشونت‌های این گروه، جامعه بین‌المللی ائتلافی گسترده علیه داعش تشکیل داد. این ائتلاف که بازیگرانی همچون آمریکا، روسیه و ایران را دربرمی‌گرفت، تمرکز خود را بر نابودی داعش قرار داد. در این فضای متشنج، الجولانی فرصت یافت تا با ارائه چهره‌ای متفاوت و عمل‌گرایانه، موقعیت خود را در مناطق تحت کنترلش تقویت کند.

هیئت تحریر الشام و مسیر پیچیده مشروعیت؛ تاکتیک یا تحول واقعی؟

ابو محمد الجولانی، با بهره‌گیری از تجربیات گذشته، به این درک رسیده که برای جلب حمایت غرب در تلاش برای سرنگونی بشار اسد، باید از داعش و گذشته جهادی خود فاصله‌ای محسوس ایجاد کند. اقدامات او در این راستا شامل تلاش‌های رسانه‌ای گسترده و تغییرات استراتژیک در سیاست‌های داخلی هیئت تحریر الشام بوده است.

در سال ۲۰۲۱، الجولانی به شبکه پی بی اس اجازه داد تا طی یک مستند، با او مصاحبه کند و تصویری متفاوت از او به نمایش بگذارد. این تلاش‌ها از سال ۲۰۱۳ آغاز شد، زمانی که او از طریق مصاحبه‌هایی با الجزیره سعی کرد روابط عمومی مثبتی برای خود و سازمانش ایجاد کند. در این مصاحبه‌ها، او سعی داشت چهره‌ای متفاوت از یک رهبر افراطی جهادی ارائه دهد.

پس از کنترل مناطقی از سوریه توسط هیئت تحریر الشام، الجولانی دستوراتی صادر کرد که تخریب اماکن مقدس و میراث فرهنگی اقلیت‌ها متوقف شود. این سیاست‌ها به‌ویژه در تضاد با اقدامات داعش بود. او همچنین نیرو‌های خود را ملزم کرد که در امور مربوط به پوشش زنان دخالت نکنند، اقدامی که به‌وضوح برای کاهش نگرانی‌های غربی درباره ایجاد خلافت اسلامی صورت گرفت. هدف از این تغییرات، کاهش فشار‌های بین‌المللی، رفع تحریم‌ها و افزایش مشروعیت هیئت تحریر الشام بود. الجولانی با نشان دادن چهره‌ای میانه‌رو، به‌دنبال آن است که حمایت ضمنی یا حتی مستقیم غرب را جلب کند.

در اقدامی کم‌سابقه، الجولانی اخیراً با باربارا لیف، معاون وزیر خارجه آمریکا در امور خاورمیانه دیدار کرد. او توانست وزارت خارجه آمریکا را متقاعد کند که جایزه ۱۰ میلیون دلاری برای دستگیری او را لغو کند. اکنون او به‌دنبال خروج هیئت تحریرالشام از فهرست سازمان‌های تروریستی است. پس از این دیدار، لیف، الجولانی را «رهبری عمل‌گرا» توصیف کرد، توصیفی که می‌تواند گامی مهم در راستای اهداف او باشد.

با وجود نشانه‌هایی از میانه‌روی در مواضع الجولانی، اقدامات او بیشتر به یک نمایش تاکتیکی برای جلب حمایت غربی‌ها شباهت دارد. مدیریت الجولانی و هیئت تحریرالشام بر ادلب، تحت چارچوب «دولت نجات سوریه» نشان‌دهنده الگوی حکومتی مشابه است. موارد متعدد نقض حقوق بشر، از جمله حملات به شهروندان معترض و سرکوب مخالفان سیاسی، به‌وضوح شباهت‌های این حکومت به نظام‌های استبدادی را نمایان کرده است. با وجود تلاش‌های تکنوکراتیک و توسعه زیرساخت‌ها، دولت نجات سوریه همچنان ساختاری غیرشفاف و مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی افراطی دارد. اگرچه الجولانی در تلاش است چهره‌ای متفاوت ارائه دهد، رهبران غربی باید با احتیاط رفتار کنند و از دادن مشروعیت کامل به او خودداری کنند. همان‌طور که ضرب‌المثل معروف می‌گوید: «احترام بگذار، اما شک کن.»