افشای نقش صادرکنندگان در جهش نرخ ارز در بازار توافقی 

رئیس سابق سازمان برنامه و بودجه با اشاره به افزایش افسارگسیخته نرخ ارز و ضرورت پاسخگویی وزیر اقتصاد در این خصوص گفت؛ چند شرکت صادرکننده، بازار ارز را درقالب یک انحصار چندگانه در اختیار دارند و به‌طور بی‌رویه نرخ را افزایش می‌دهند. داوود منظور رئیس سابق سازمان برنامه و بودجه کشور اخیراً گفته است که به‌بهانه حذف رانت و تحت حمایت شدید وزیر اقتصاد و سکوت دستگاه‌های نظارتی و دستگاه قانون‌گذاری، جهش نرخ ارز مبادله‌ای و متعاقب آن نرخ غیررسمی ارز همچنان ادامه دارد. منظور با طرح این پرسش؛ جایگاه حکمرانی و مقررات‌گذاری کجاست؟ گفت: مسئولیت افزایش هزینه‌های تولید و تورم‌ مترتب بر آن به‌عهده کیست؟این اقتصاددان کشورمان در ادامه با اشاره به نقش صادرکنندگان در جهش ارزی پس از تک‌نرخی‌سازی، گفت: چند شرکت صادرکننده، بازار ارز را درقالب یک انحصار چندگانه در اختیار دارند و در غیاب مقررات‌گذاری مؤثر با اعمال قدرت بازار، قیمت ارز را در بازار به‌اصطلاح توافقی به‌طور بی‌رویه افزایش می‌دهند.وی در پایان تأکید کرد: نتیجه این امر تورم تولیدکننده و با یک تأخیر تورم مصرف‌کننده خواهد بود. با وجود اینکه بانک مرکزی به دنبال افزایش تدریجی نرخ ارز نیما و راه‌اندازی بازار ارز تجاری بود؛ اما عرضه نشدن ارز توسط صادرکنندگان به دلیل دریافت سیگنال‌های گران شدن ارز رسمی از سوی همتی باعث شد این تغییرات ناگهانی اجرا شود و قیمت ارز جهش پیدا کند.«درز اخبار راه‌اندازی بازار ارز توافقی باعث شد شرکت‌های بزرگ عرضه کننده ارز در سامانه نیما همچون پتروشیمی‌ها ارز خود را در این سامانه عرضه نکنند، قیمت ارز بالا رفت و بانک مرکزی مجبور شد زودتر از برنامه‌ریزی‌ها سقف ارز نیما را بردارد.»این خلاصه اتفاقاتی بود که در چند وقت اخیر در بازار ارز کشور اتفاق افتاد و میثم ظهوریان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس آن را از قول رئیس کل بانک مرکزی بازگو کرد.بانک مرکزی قبل از شروع به کار دولت چهاردهم به صورت آرام و تدریجی در حال افزایش نرخ ارز نیما بود، اما با شروع به کار دولت چهاردهم و ابقای رئیس کل بانک مرکزی سیاست جدید دولت افزایش بیشتر قیمت ارز رسمی شد.وزیر اقتصاد نیز مکرر در مصاحبه‌ها اعلام می‌کرد که دولت به دنبال کاهش فاصله قیمت ارز رسمی و بازار آزاد و تک نرخی کردن ارز است.به‌عنوان مثال وزیر اقتصاد در حاشیه جلسه معارفه خود در ۵ شهریور ماه گفت که تعداد نرخ‌های ارز را کاهش خواهیم داد که این یک سیگنال مثبت به صادرکنندگان است. او بار دیگر در بیستم شهریور ماه و در حاشیه همایش بانکداری اسلامی به خبرنگاران گفت که «ارز نیما باید به ارز آزاد نزدیک شود.»بعد از این در نهم مهرماه و در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی اظهارات خود را تکرار کرد و گفت که «اختلاف قیمت بین نرخ ارز آزاد و نیما باید به حداقل برسد تا جایی که توجیه داشته باشد. هنوز این اختلاف قیمت توجیه ندارد و خیلی زیاد است.»وزیر اقتصاد بار دیگر در حاشیه بیست و هشتمین همایش ملی توسعه صادرات غیر نفتی در مورد سیاست دولت در خصوص نرخ ارز گفت: «دولت قصد دارد نرخ نیما و توافقی را به یکدیگر نزدیک کند تا دغدغه صادر کنندگان کاهش یابد.» صحبت‌های چندین و چندباره وزیر اقتصاد درباره افزایش نرخ ارز نیما باعث شد تا نرخ آزاد نیز واکنش نشان دهد و به کانال‌های بالاتر برود با این حال وزیر اقتصاد زیر بار تاثیر صحبت‌های خود بر قیمت ارز نمی‌رفت.او در مصاحبه‌ها می‌گفت که «افزایش نرخ ارز آزاد ارتباطی به دولت ندارد و به دلیل شرایط و تنش‌های منطقه‌ای و انتظارات روانی است.» از طرف دیگر تمایل شدید وزیر اقتصاد به نزدیک‌ شدن هرچه بیشتر نرخ ارز نیما و ارز آزاد باعث شد که قیمت ارز نیما در آبان و اواخر آذر به طور متوسط بیشتر از ۲ هزار تومان افزایش پیدا کند.با وجود این به دلیل سیگنال‌های وزیر اقتصاد، عرضه‌کنندگان عمده ارز در سامانه نیما همچون صادرکنندگان محصولات پتروشیمی و پالایشگاهی نیز منتظر راه‌اندازی بازار ارز تجاری شدند و ارز خود را در سامانه نیما عرضه نکردند. این در حالی بود که به دلیل انتشار اخبار افزایش قیمت ارز هر روز به تقاضای ارز واردکنندگانی که ارز خود را از سامانه نیما دریافت می‌کردند، افزوده می‌شد.یک مقام ارشد در بانک مرکزی با تایید این موضوع گفت که بانک مرکزی در شرایطی قرار گرفت که عرضه‌کنندگان ارز خود را عرضه نمی‌کردند و تقاضاکنندگان هر روز تقاضای ارز داشتند. به همین دلیل بانک مرکزی به صورت ناگهانی بازار ارز تجاری را راه‌اندازی کرد‌.بانک مرکزی در اولین اطلاعیه خود در ۲۲ آذرماه اعلام کرد که از ۲۶ آذرماه تمامی صادرکنندگان به جز صادرکنندگان محصولات پتروشیمی و پالایشگاهی، فولادی و فلزات اساسی باید ارز خود را در سامانه ارز تجاری عرضه کنند. این اطلاعیه زمان ورود صادرکنندگان محصولات پتروشیمی و پالایشی و گروه‌های باقی‌مانده به بازار ارز تجاری را اول بهمن ماه اعلام کرد با وجود این بانک مرکزی در اول دی‌ماه اعلام کرد که این گروه‌ها نیز می‌توانند از سوم دی‌ماه ارز خود را در بازار ارز تجاری عرضه کنند.به این ترتیب نه تنها بازار ارز توافقی زودتر از موعد و به صورت ناگهانی راه‌اندازی شد بلکه گروه‌هایی که عمده تامین‌کنندگان ارز سامانه نیما بودند نیز بسیار زودتر از موعد مقرر به بازار ارز توافقی منتقل شدند.این موضوع باعث شد هم بانک مرکزی فرآیند تدریجی که در پیش گرفته بود را از دست بدهد و هم قیمت ارز در بازار آزاد تحت تأثیر قرار بگیرد. با این حال وزیر اقتصاد همچنان دست از اظهارنظرهای غیر مسئولانه خود برنداشته است؛ چنانکه چند روز پیش با اعلام کف قیمت ۷۳ هزار تومانی دلار توسط او بازار ارز آزاد که با ورود بازارساز به کانال ۷۴ هزار تومانی وارد شده بود روند صعودی به خود گرفت و به حدود ۷۹ هزار تومان رسید‌ و همچنان نیز به کانال پایین‌تر بازنگشته است. در شرایطی که رئیس کل بانک مرکزی پیش تر اعلام کرده بود نرخ نیما بالای ۴۷هزار تومان تورم زا است، نرخ ارز رسمی به نزدیکی۶۵ هزار تومان رسیده و این در حالی است که در پی آن نرخ ارز غیر رسمی نیز جهش کرده است.مرداد امسال محمدرضا فرزین رئیس‌کل بانک مرکزی در صحن علنی مجلس شورای اسلامی سخن گفت و توضیحاتی درباره ارز نیما ارائه داد. فرزین در این خصوص گفت: دیدگاهی مطرح می‌شود که اگر قیمت ارز افزایش پیدا کند صادرات نیز افزایش پیدا می‌کند، که این تصور درست نیست چرا که یکی از سیاست‌های اساسی ما باید کنترل نرخ ارز باشد.وی افزود: از ابتدای سال تاکنون (مرداد 1403) قیمت این ارز از حدود 41 هزار تومان تا بیش از 46 هزار تومان رسیده است یعنی ما تحت تأثیر متغیرهای بنیادین اصلاحاتی در نرخ ارز انجام داده‌ایم، نمی‌توان نرخ آن را بیش از این مقدار افزایش داد چون ما نگران نرخ تورم هم هستیم، پایین بودن نرخ ارز برای کنترل تورم است و چنانچه با سیاست‌های ارزی اتخاذشده نرخ تورم افزایش پیدا کند، آن سیاست‌ها مناسب به‌نظر نمی‌رسند. در شرایطی که از این صحبت های رئیس کل بانک مرکزی هنوز 5 ماه نگذشته است، نرخ ارز نیمایی توسط بانک مرکزی تا 55 هزار تومان بالا آورده شد و در نهایت با ایجاد ارز توافقی در جهشی عجیب هم اکنون از 64 هزار تومان نیز عبور کرده است. به نظر می رسد دیدگاه تیم اقتصادی دولت چهاردهم و در راس آن همتی، سیاست آزاد سازی است و گویا قصد دارند نرخ نیما را از این مقدار نیز بالاتر ببرند. این در حالی است که رئیس کل بانک مرکزی در مرداد امسال نیمای بالای 47 هزار تومان را تورم زا عنوان کرده بود و از سویی افزایش نرخ ارز را عامل تقویت صادرات نمی دانست.حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز با انتقاد از رفتار دوگانه، رئیس کل بانک مرکزی نوشت: آقای فرزین شما که به درستی در مجلس فرمودید افزایش نرخ ارز نیما بیش از 47 هزار تومان باعث افزایش تورم می‌شود، چرا رضایت دادید امروز این نرخ تا 64500 تومان گران شود؟