چرا ایران در قعر جدول آزمون های بین المللی قرار دارد؟

به گزارش تجارت نیوز،

نتایج آزمون بین‌المللی تیمز 2023 منتشر شد و عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در این دوره همچنان ضعیف ارزیابی شده است.

آزمون بین‌المللی تیمز (TIMSS)، که هر چهار سال یک‌بار برگزار می‌شود، عملکرد دانش‌آموزان پایه‌های چهارم و هشتم را در دروس ریاضی و علوم بررسی می‌کند. این آزمون، به‌عنوان یکی از معتبرترین مطالعات تطبیقی در حوزه آموزش، اطلاعات ارزشمندی درباره روند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان بیش از 60 کشور جهان ارائه می‌دهد.

در سال 2023، ایران در میان 64 کشور شرکت‌کننده در ریاضی پایه چهارم، رتبه 54 را به‌دست آورد.

نمره دانش‌آموزان ایرانی در این سال 420 بوده است، در حالی که این عدد در سال 2019 برابر با 443 بود. این کاهش، افت عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی را نشان می‌دهد.

در علوم پایه چهارم، ایران در میان 63 کشور شرکت‌کننده، رتبه 49 را کسب کرده است.

نمره دانش‌آموزان ایرانی در این بخش در سال 2023 برابر با 432 بوده است که نسبت به سال 2019، با نمره 441، کاهش نشان می‌دهد.

ایران در میان کشورهای منطقه نیز عملکرد قابل‌قبولی نداشته است. از مجموع 29 کشور منطقه، 24 کشور حداقل در یکی از پایه‌ها در آزمون تیمز شرکت کرده‌اند. نتایج مقایسه جایگاه کشورها در پایه چهارم نشان می‌دهد که از میان 15 کشور منطقه شرکت‌کننده، ایران در ریاضی پایه چهارم رتبه دوازدهم و در علوم پایه چهارم رتبه نهم را کسب کرده است.

این در حالی است که در سال 2011، از میان همین تعداد کشور، ایران جایگاه هشتم در ریاضی و چهارم در علوم را به خود اختصاص داده بود.

در گفت‌وگویی با رضوان حکیم‌زاده؛ معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش، عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون‌های بین‌المللی تیمز و پرلز مورد بررسی قرار گرفت.

محورهای اصلی این گفت‌وگو عبارت‌اند از:

عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در آزمون بین‌المللی تیمز 2023 و پرلز 2021

مقایسه عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در تیمز 2023 با نتایج تیمز 2019

بررسی دلایل افت عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در دوره‌های مختلف

نقش عوامل زمینه‌ای همچون بی‌توجهی به مدارس دولتی عادی، عدم توانمندسازی معلمان، استفاده از معلمان بازنشسته در دوره ابتدایی و... در افت عملکرد دانش‌آموزان

مشروح این گفت‌و‌گو بدین شرح است:

*نتایج آزمون بین‌المللی تیمز 2023 و عملکرد ضعیف دانش‌آموزان ایرانی مورد توجه قرار گرفته است. چرا عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در سال‌های مختلف روند کاهشی داشته است؟

ایران از سال 1995 تا 2023 در آزمون تیمز شرکت کرده است. میانگین جهانی نمره این آزمون 500 است، اما ایران تاکنون به این سطح نرسیده است. اگرچه از نخستین دوره شرکت در آزمون (سال 1995 با نمره 387) پیشرفت نسبی حاصل شده، این بهبود هرگز در حد انتظار نبوده است.

افت عملکرد ایران در سال 2023 نسبت به 2019

برای مثال، در سال 2019 نسبت به 2015، نمره ریاضی ایران از 431 به 443 افزایش یافت، اما در سال 2023 مجدداً اُفت کردیم و به نمره 420 رسیدیم. این روند در درس علوم نیز مشابه است. در سال 2019، نمره ایران از 421 به 441 افزایش یافت، اما در سال 2023 این نمره به 432 کاهش پیدا کرد.

در رتبه‌بندی کشورها، ایران در آزمون ریاضی پایه چهارم سال 2023 میان 64 کشور شرکت‌کننده، رتبه 54 را کسب کرده است. این در حالی است که در سال 2019، میان 57 کشور شرکت‌کننده رتبه 49 را داشتیم.

افت سواد خواندن دانش‌آموزان ایرانی

عملکرد ایران در آزمون پرلز (پیشرفت سواد خواندن) نیز روند نزولی را نشان می‌دهد. در نخستین حضور خود در سال 2001، ایران با نمره 414، در میان 35 کشور شرکت‌کننده رتبه 32 را کسب کرد. اما در سال 2021، نمره ایران به 413 کاهش یافت و در میان 66 کشور شرکت‌کننده رتبه 40 را به دست آورد.

*آیا تحلیل شما صرفاً بر اساس نتایج آزمون‌هاست؟ عوامل زمینه‌ای چه نقشی دارند؟

برای تحلیل دقیق‌تر نتایج، باید به ورودی‌ها و عوامل مؤثر توجه کرد. عواملی مانند تعداد دانش‌آموزان در کلاس، سرانه دانش‌آموزی، حقوق معلمان، و امکانات مدارس تأثیر بسزایی بر عملکرد نظام آموزشی دارند.

عواملی که کیفیت آموزش در مدارس ایران را کاهش داده‌اند

برای نمونه، معلمی که در کلاسی با 45 دانش‌آموز و با پایین‌ترین حقوق در میان کارکنان دولت فعالیت می‌کند، نمی‌تواند شرایط مناسبی برای آموزش فراهم کند. علاوه بر این، تعطیلی مکرر مدارس به دلایلی مانند برودت هوا، فشار مضاعفی بر نظام آموزشی وارد می‌کند.

یکی از موضوعات کلیدی در بحث کیفیت آموزش، زمان واقعی آموزش است. در ایران، اگرچه زمان اسمی آموزش ممکن است زیاد به نظر برسد، اما تعطیلی‌های مکرر این زمان را کاهش داده است. این در حالی است که در بسیاری از کشورهایی که در آزمون تیمز نتایج خوبی کسب کرده‌اند، حتی در مناطق سردسیر، مدارس به‌ندرت تعطیل می‌شوند.

تصمیماتی که به تعطیلی مکرر مدارس یا ایجاد فشارهای اضافی بر نظام آموزشی منجر می‌شود، بی‌شک بر کیفیت یادگیری دانش‌آموزان تأثیر منفی دارد. ازاین‌رو، لازم است پیامدهای چنین تصمیماتی در سیاست‌گذاری‌های آموزشی به‌طور جدی مورد بررسی قرار گیرد.

این عوامل نشان می‌دهند که عملکرد نظام آموزشی تک‌بعدی نیست و مقایسه ایران با کشورهای برتر بدون در نظر گرفتن این زمینه‌ها، نادرست است.

* با توجه به نتایج آزمون تیمز و پرلز، چه برنامه‌هایی برای بهبود وضعیت آموزشی در نظر گرفته شده است؟

وزیر آموزش‌وپرورش کارگروهی برای بررسی نتایج آزمون تیمز و پرلز تشکیل داده است که مسئولیت آن بر عهده من است. یکی از برنامه‌های اصلی این کارگروه، تمرکز بر ارتقای مهارت‌های سواد پایه است.

تحلیل سؤالات آزمون‌های تیمز و پرلز نشان می‌دهد که این آزمون‌ها بر درک، فهم، و تحلیل تأکید دارند. اما روش‌های آموزشی فعلی در مدارس ایران، چنین رویکردی را دنبال نمی‌کنند. ازاین‌رو، نیاز به تغییرات اساسی در برنامه‌های درسی و روش‌های آموزشی وجود دارد.

افزون بر این، بهبود کیفیت یادگیری مستلزم کاهش تراکم دانش‌آموزان در کلاس‌ها، افزایش سرانه دانش‌آموزی، و ارتقای شرایط آموزش در مدارس است.

کشورهایی که مدارس خاص و ویژه ندارند، موفق‌ترند

* حتی با افزایش حقوق معلمان یا کاهش تعطیلی مدارس، آیا تا زمانی که دانش‌آموزان تفکیک می‌شوند یا برخی از ثبت‌نام در مدارس دولتی عادی به دلیل نمرات ضعیف محروم می‌شوند، تغییری در عملکرد ایران ایجاد خواهد شد؟

تحقیقات نشان می‌دهد کشورهایی که از جداسازی دانش‌آموزان خودداری کرده و تلاش دارند شرایط آموزشی را برای تمامی دانش‌آموزان بهبود دهند، در آزمون‌های بین‌المللی موفق‌تر هستند.

جداسازی دانش‌آموزان، محروم‌سازی دانش‌آموزان ضعیف از ثبت‌نام در مدارس دولتی عادی، و به‌کارگیری معلمان فاقد مهارت کافی یا بازنشسته برای دوره ابتدایی، همگی عواملی هستند که به افت عملکرد منجر می‌شوند.

تا زمانی که تحول اساسی در روش‌های آموزش و برنامه‌های درسی ایجاد نشود، نمی‌توان انتظار بهبود در نتایج را داشت.

* با توجه به ورود رئیس‌جمهور و توجه ویژه او به مدارس دولتی عادی، آیا می‌توان به تغییر وضعیت امیدوار بود؟

بله، یکی از نکات مثبت و غیرمنتظره، تمرکز ویژه رئیس‌جمهور بر تقویت مدارس دولتی عادی است. این رویکرد می‌تواند نقطه عطفی برای ایجاد تغییرات مثبت باشد.

امیدواریم با افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت این نتایج و لزوم تغییر سیاست‌ها و روش‌های آموزشی، بتوانیم عملکرد دانش‌آموزان را در سطح ملی و بین‌المللی ارتقا دهیم.

نتایج گزارش‌های سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) درباره آزمون پیزا نشان می‌دهد کشورهایی که از جداسازی دانش‌آموزان اجتناب کرده و تلاش می‌کنند شرایط بهتری را برای کل نظام آموزشی و تمامی دانش‌آموزان فراهم کنند، در آزمون‌های بین‌المللی موفق‌تر عمل کرده‌اند. این رویکرد می‌تواند به‌عنوان یک سیاست کلیدی در کشور مورد توجه قرار گیرد.