به گزارش خبرنگار مهر، نظام آموزش از راه دور سابقه‌ای بیش از ۴ دهه در کشور دارد. با این وجود توسعه این نظام آموزشی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است. به‌ویژه چالش‌هایی که سیاست‌گذاران و مجریان امر آموزش از راه دور در مسیر توسعه آموزشی، اداری و ساختاری این شیوع آموزشی به طور عام و دانشگاه پیام نور به عنوان یک دانشگاه باز به طور خاص با آن مواجه شده‌اند.

دانشگاه باز نمادی از آموزش از راه دور است که ویژگی‌هایی همچون تنوع در روش‌های مطالعه، انعطاف‌پذیری در دسترسی به منابع و شیوه‌های یاددهی-یادگیری، پشتیبانی متنوع و مداوم از فراگیران، استفاده از فناوری در آموزش، توانایی مطالعه و یادگیری در هر زمان، هر مکان و با هر سرعتی است. این دانشگاه‌ها در مقایسی طراحی شده‌اند که دانشگاه‌های سنتی به دلیل محدویت‌های بودجه‌ای و سازمانی قادر به انجام آن نیستند.

دانشگاه پیام نور به عنوان یک دانشگاه باز است که می‌توان با مقایسه آن از طریق مطالعات تطبیقی با سایر دانشگاه‌های باز در دنیا میزان انطباق آن را باشاخص‌های دانشگاه‌های باز بررسی کرد تا در جهت رفع مشکلات این دانشگاه اقدامات اصلاحی انجام شود.

بر همین اساس مرکز پژوهش‌های مجلس در یک مطالعه تطبیقی دانشگاه‌های باز را در ایران مورد بررسی قرار داده است تا به این پرسش پاسخ دهد که دانشگاه پیام نور تا چه حد توانسته است یه عنوان یک دانشگاه باز و با سیستم آموزش از راه دور فعالیت کند؟ و انحرافات دانشگاه پیام نور از هدف اولیه را باید در چه شاخص‌هایی جستجو کرد؟

در این مطالعه اسنادی کلیه دانشگاه‌های آموزش از دور کشورهای کانادا، انگلستان، مالزی، استرالیا و ایران مورد بررسی قرار گرفتند.

این مطالعه تطبیقی نشان می‌دهد که دانشگاه پیام نور ایران با وجود تلاش برای ارائه آموزش از راه دور و با وجود تصریح اساسنامه آن بر آموزش باز و از راه دور از برخی جهات با استانداردهای بین‌المللی دانشگاه‌های باز فاصله دارد.

دانشگاه پیام نور پیشتاز در زمینه بیشترین تعداد شعبه

دانشگاه پیام نور با ۲۷۵ شعبه داخلی بیشترین تعداد شعبه را در میان دانشگاه‌های باز مورد بررسی دارد. دانشگاه باز مالزی شعبه داخلی ندارد و دانشگاه باز انگلستان به عنوان قدیمی‌ترین دانشگاه باز دنیا، تنها ۱۳ شعبه دارد.

از نظر روش‌های آموزشی دانشگاه پیام نور از دوره‌های نیمه‌حضوری (یادگیری مستقل و خودآموز) استفاده می‌کند که در دیگر دانشگاه‌های باز مرسوم نیست. این روش جدا از این‌که با ساختار آموزشی دانشگاه باز مغایرت دارد، موجب می‌شود کلاس‌های آموزشی کمتر از ساعت مصوب برگزار شوند و در نتیجه منجر به کاهش کیفیت آموزش می‌شود.

۱۰۰ دانشجو برای هر استاد، در مقابل ۳۶ دانشجو برای هر کارمند!

شاخص دیگری که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته است، نسبت دانشجو به استاد است. نسبت دانشجو به استاد در دانشگاه پیام نور ۱۰۰ به یک است که در مقایسه با دانشگاه باز استرالیا که بهترین وضعیت را دارد و به ازای هر ۹ دانشجو یک استاد وجود دارد، بسیار نامناسب است.

در مقابل نسبت دانشجو به کارکنان غیر هیئت‌علمی در دانشگاه پیام نور ۳۶ به یک است که در مقایسه با دانشگاه باز استرالیا که به ازای هر ۲۶۳ دانشجو، یک کارمند وجود دارد، نشان‌دهنده ساختار اداری سنگین‌تر است. دانشگاه پیام نور از این نظر در بین کشورهای مورد بررسی بدترین وضعیت را دارد. دانشگاه‌های باز در دنیا عمدتاً بر بستر آموزش از راه دور متمرکز هستند و قاعدتاً نیاز آن‌ها به نیروی انسانی کم‌تر است؛ اما در دانشگاه پیام نور این موضوع کاملاً بر عکس است.

یکی دیگر از تفاوت‌های برجسته دانشگاه‌های مورد مطالعه در مقایسه با دانشگاه پیام نور در بحث هدف و فلسفه شکل‌گیری دانشگاه است. دانشگاه‌های باز دیگر کشورها بر آموزش‌های شغلی و آموزش بزرگسالان تاکید دارند، در حالی که دانشگاه پیام نور بیشتر بر آموزش‌های عمومی متمرکز است.

ضرورت وجود نظام فرابخشی ارزیابی و تضمین کیفیت برای دانشگاه‌ها

یکی دیگر از مسائل مهمی که نقطه قوت مشترک بین دانشگاه‌های باز دنیا است، وجود نظام فرابخشی ارزیابی و تضمین کیفیت است. در اکثر دانشگاه‌ها در دنیا نظام تضمین کیفیت جامعهی وجود دارد که برنامه درسی، روش‌های تدریس و رضایت دانشجویان را بررسی می‌کند. این سازوکارها در ارزیابی دانشگاه‌های کشور و در اینجا دانشگاه پیام نور، جایگاهی ندارد و غالباً ارزیابی‌ها توسط مرکز نظارت ارزیابی و تضمین کیفیت وزارت علوم انجام می‌شود که اثربخشی لازم را در ارتقای کیفیت دانشگاه‌ها ندارد.

بررسی‌های این مطالعه نشان داد که دانشگاه پیام نور کشور با وجود تصریح اساسنامه آن بر آموزش باز و از راه دور، در عمل از بعضی استاندارد و شاخص‌های مهم دانشگاه‌های باز فاصله بسیار دارد.

تعداد بالای واحدهای دانشگاهی، استخدام بیش از حد کارکنان و نسبت پایین دانشجویان و کارکنان دانشگاه، بهره‌گیری اندک از شیوه‌های نوین آموزشی از جمله استفاده از فناوری واقعیت مجازی، بازه زمانی محدود جهت ثبت‌نام فراگیران، برگزاری کلاس‌های آموزشی مجازی و غیر حضوری کم‌تر از ساعت مصوب و از همه مهم‌تر نبود یک سیستم نظارتی قوی با هدف ارزیابی و تضمین کیفیت این دانشگاه موجب شده است که دانشگاه پیام نور با یک دانشگاه باز فاصله زیادی داشته باشد.

پیشنهاداتی برای بهبود کیفیت دانشگاه پیام نور

بر همین اساس مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش برای بهبود ارتقای دانشگاه پیام نور و سامان‌دهی وضعیت نظام آموزش از راه دور کشور پیشنهاداتی ارائه کرده است.

هیئت امنای دانشگاه با استفاده از امکانات در اختیار خود نسبت به به بازبینی سیاست‌های توسعه از طریق تجمیع امکانات و ظرفیت‌ها دانشگاه در راستای تقویت زیرساخت‌های آموزش از راه دور، بازبینی در تعداد رشته‌های فعال، مقاطع تحصیلی، روش‌ها و محتوای آموزشی متناسب با فناوری‌های نوین، متناسب‌سازی نسبت دانشجو به عضو هیئت علمی و کارکنان غیر هیئت علمی اقدام کند.

همچنین در بعد سیاستی نیز با هدف سامان‌دهی وضعیت آموزش‌های مجازی، از راه دور یا عناوین مشابه، سند سیاستی با ضوابطی از جمله شرایط صدور مجوز آموزش آزاد، شیوه‌ها و مواد آموزشی، ضوابط پذیرش فراگیران، انطباق با نیازهای آموزشی متقاضیان (فراگیران و مشاغل خاص)، استفاده از فناوری‌های نوین با هدف ارتقای کیفیت آموزشی، حفظ حقوق فراگیران و نظارت بر کیفیت آموزشی به تصویب مراجع ذی‌صلاح برسد.